5 Comitia deinde a praetore urbano de senatus sententia plebique scitu sunt habita, quibus creati sunt quinqueviri muris et turribus reficiendis et triumviri bini, uni sacris conquirendis do6 nisque persignandis, alteri reficiendis aedibus Fortunae et matris Matutae intra portam Carmentalem et Spei extra portam, quae priore anno incendio consumptae fuerant. 7 Tempestates foedae fuere: in Albano monte biduum continenter lapidibus pluvit. tacta de caelo multa, duae in Capitolio aedes, vallum in castris multis locis supra Suessulam, et duo vigi8 les exanimati; murus turresque quaedam Cumis non ictae modo fulminibus sed etiam decussae. Reate saxum ingens visum voli9 tare, sol rubere solito magis sanguineoque similis. horum prodigiorum causa diem unum supplicatio fuit; et per aliquot dies con gestas; 29, 10, 5. 23, 10: in terra Africa; 33, 6, 11: terra Pharsalia; 38, 58, 5; vgl. 21, 1, 4. Zur Sache s. 26, 1, 8 und Plut. a. a. 0. 7, 5-9. Anordnungen in Rom. Prodigien. Das hier Erzählte ist von 5, 9 getrennt, weil es durch die Beratung über den Bericht des Marcellus von dem dort Erwähnten geschieden und später geschehen war. = plebi] 5. praetore urbano] obgleich die Wahl in Tributkomitien erfolgt, so führt doch ein Konsul oder, und das ist im 3. Jahrh. v. Chr. schon das gewöhnliche, ein Prätor den Vorsitz bei solchen aufserordentlichen Wahlen; s. Lange 1, 766. = plebei (von plebes), findet sich zuweilen in den Verbindungen tribunus plebi, aedilis plebi und plebiscitum; s. zu 2, 33, 2; vgl. 35, 40, 5; Neue 12, 380. scitu] vgl. Cic. ad Att. 4, 2, 3: neque populi iussu neque plebi scitu aus einem Beschlufs der Pontifices; gewöhnlicher ist plebiscitum. quinqueviri..] die Kommission ist eben so ungewöhnlich als die 5, 9 erwähnte und die der triumviri sacris conquirendis. Sonst besorgen die Censoren die Instandhaltung der Mauern; warum man jetzt so geeilt und nicht die Wahl neuer Censoren (s. 24, 43, 4) abgewartet hat, ist nicht klar; conquirendis] s. 38, 38, 12: si quid ablatum est, id conquirendi, cognoscendi repetendique ius esto. persignandis] genau katalogisieren nach Zahl, Bestimmung u. a.; vgl. 1, 20, 5: exsignata; zur Sache s. CIL. I p. 187; Tac. Agr. 6: electus a Galba ad dona templorum recognoscenda. 6. Fortunae..] s. 24, 47, 16. Spei] nach 21, 62, 4 auf dem forum olitorium, aufserhalb der porta Carmentalis, aber nahe an derselben; vgl. zu 2, 51, 2. 7. lapidibus pluvit] wahrscheinlich Auswürflinge (Bimssteine, lapilli) des nicht ganz erloschenen Vulkans mons Albanus (monte cavo); s. 1, 31, 2; Humboldt Kosmos 1,396. Zum Ausdruck vgl. 24, 10, 7. supra Suessulam] gehört zu castris; die Wortstellung ist frei, wie 5, 1. 8. solito magis] s. zu 24, 9, 7. 9. horum prodigiorum. .] s. 24, sules rebus divinis operam dederunt; et per eosdem dies sacrum novemdiale fuit. Cum Tarentinorum defectio iam diu et in spe Hannibali et 10 in suspicione Romanis esset, causa forte extrinsecus maturandae eius intervenit. Phileas Tarentinus diu iam per speciem legatio- 11 nis Romae cum esset, vir inquieti animi et minime otium, quo tum diutino senescere videbatur, patientis, aditum sibi ad obsides Tarentinos et Thurinos invenit. custodiebantur in atrio Li- 12 bertatis minore cura, quia nec ipsis nec civitatibus eorum fallere Romanos expediebat. hos crebris conloquiis sollicitatos corrup- 13 tis aedituis duobus cum primis tenebris custodia eduxisset, ipse comes occulti itineris factus profugit. luce prima volgata per ur- 14 bem fuga est, missique qui sequerentur ab Tarracina comprensos omnis retraxerunt. deducti in comitium virgisque adprobante populo caesi de saxo deiciuntur. huius atrocitas poenae duarum 8 10, 6. des der Libertas geweihten Lokals; zu 1, 31, 4. hier allgemein gewöhnlich novemdiale] s. 21, 62, 6; 7, 10-11. Abfall Tarents von den Römern. Pol. 8, 26; Appian. Hann. 32 f.; Front. Strat. 3, 3, 6. 10. in spe..] in spe esse= sperari; hier mit dem Dativ, wie 42, 2, 3: bellum.. in expectatione erat; vgl. 24, 40, 1. 11. legationis] Tarent hat als Bundesstaat einen Gesandten in Rom, zugleich aber hat es Geiseln gestellt; vgl. 24, 20, 13. - diutino] ist in den Nebensatz gezogen, um es enger mit senescere zu verbinden. senescere] schwach werden', ist häufig im metaphorischen Ausdruck; s. 16, 11; 1, 22, 2; 5, 43, 7; 9, 27, 6; vgl. 27, 20, 9; 28, 36, 2. sibi.. invenit] 'er wufste sich zu verschaffen'; vgl. Caes. BG. 1,53, 2: sibi salutem reppererunt. 12. in atrio Libertatis] ein öffentliches, sonst mehrfach von den Censoren benutztes Lokal (s. 43, 16, 13; 45, 15, 3), dessen Lage nicht sicher zu bestimmen ist; an u. St. zuerst erwähnt; vgl. MVoigt, Leg. reg. 669. Verschieden von demselben ist der Tempel der Libertas auf dem Aventinus; s. zu 24, 10, 9 und 16, 19. 13. aediluis] Aufseher', Wächter custodes, sonst Tempelwächter. comes.. itineris] = comes eorum in .. itinere. 14. ab Tarracina] ist zu retraxerunt gezogen; zu comprehenist Tarracinae oder ibi zu denken; vgl. Cic. Br. 55: senatum inclinatum a Pyrrhi pace revocaverit; zu retrahere vgl. zu 2, 12, 4. - των · deducti in comitium] vgl. 3, 47, 1; zur Sache s. Dion. 6, 30: προαγαγὼν τοὺς ὁμήρους εἰς τὴν ἀγορὰν μάστιξιν ᾐκίσατο πάντων ὁρώνvirgis.. caesi de saxo deiciuntur] saxo, nämlich Tarpeio; als Verräter oder Überläufer; vgl. 24, 20, 6. Nach L.' Darstellung ist auch Phileas hingerichtet worden, obgleich er Gesandter war, da er, wie § 11: per speciem legationis andeutet, nicht als Gesandter, sondern als Spion und Verführer der Geiseln betrachtet wurde; vgl. dagegen 2, 4, 7; Dion. 6, 16; 8, 1. 8. 1. duarum] 15, 6 wird auch noch Metapontum genannt; s. Pol. 8, 26: προσπεσόντων τούτων εἰς Τάραντα καὶ τοὺς Θουρίους, ἠγανάκτει τὰ πλήθη. duarum nobilissimarum..] das mit einem Adj. versehene Subst., welches mit jenem nobilissimarum in Italia Graecarum civitatium animos inritavit 2 cum publice tum etiam singulos privatim, ut quisque tam foede 3 interemptos aut propinquitate aut amicitia contingebat. ex iis tredecim fere nobiles iuvenes Tarentini coniuraverunt, quorum 4 principes Nico et Philemenus erant. hi priusquam aliquid moverent, conloquendum cum Hannibale rati, nocte per speciem ve5 nandi urbe egressi ad eum proficiscuntur. et cum haud procul castris abessent, ceteri silva prope viam sese occuluerunt, Nico et Philemenus progressi ad stationes comprehensique, ultro id 6 petentes, ad Hannibalem deducti sunt. qui cum et causas consilii sui et quid pararent exposuissent, conlaudati oneratique promissis iubentur, ut fidem popularibus facerent praedandi causa se urbe egressos, pecora Carthaginiensium, quae pastum propulsa 7 essent, ad urbem agere: tuto ac sine certamine id facturos promissum est. conspecta ea praeda iuvenum est, minusque iterum 8 ac saepius id eos audere miraculo fuit. congressi cum Hannibale rursus fide sanxerunt liberos Tarentinos leges suas suaque omnia habituros neque ullum vectigal Poeno pensuros praesidiumve in9 vitos recepturos; *prodita praesidio Carthaginiensium fore. haec zusammen nur einen Begriff bildet (so hier Graecarum civitatium), wird oft noch mit einem neuen Attribut versehen; an u. St. sogar mit zweien; vgl. zu 2, 53, 3. — publice] weil durch die Hinrichtung des immerhin als legatus unverletzlichen Phileas der Staat beleidigt ist; zum Ausdruck vgl. 1, 45, 2. -- 3. ex iis] nämlich den Freunden und Verwandten. Nico et Philemenus] ebenso Polybios; nach Frontin und Appian, die einer anderen Quelle folgen oder einen Zunamen des Philemenus angeben, ist es Kononeus. 4. aliquid moverent] ‘etwas unternehmen'; s. 4, 21, 3; 27, 17, 4. 5. el] fast= et.. quidem (s. 24, 1, 11); gehört zu ceteri im Gegensatze zu Nico.. procul castris abessent] s. zu 24, 3, 3. silva] der blofse Ablativ, gewöhnlich bei occultare, abdere u. a., bezeichnet hier mehr das Mittel als den Ort. ultro] 'sogar selbst'; s. 10, 19, 1. — Liv. hat hier und im Folgenden die Darstellung des Polybios, dem er in diesem Abschnitte folgt, oft verkürzt, an einigen Stellen erweitert. one 6. causas] s. Pol. 8, 26, 4: άлɛλоγίζοντο περί τε τῶν καθ ̓ ἑαυτοὺς καὶ περὶ τῶν κατὰ τὴν πατρίδα, πολλὰς καὶ ποικίλας ποιούμενοι κατηγορίας Ῥωμαίων, χάριν τοῦ μὴ δοκεῖν ἀλόγως ἐμβαίνειν εἰς τὴν ὑποκειμένην πρᾶξιν. rati] vgl. zu 24, 13, 4. dandi causa] vorher per speciem venandi; vgl. Pol. 8, 26, 3: ws in' ἐξοδείαν ὁρμήσαντες; dieses ist das Vorgeben, die Gelegenheit Beute zu machen fand sich zufällig; vgl. Pol. 8, 27, 4. prae ubi convenerunt, tunc vero Philemenus consuetudinem nocte egrediundi redeundique in urbem frequentiorem facere. et erat venandi studio insignis, canesque et alius apparatus sequebatur; captumque ferme aliquid aut ab hoste ex praeparato adlatum 10 reportans donabat aut praefecto aut custodibus portarum. nocte maxime commeare propter metum hostium credebant. ubi 11 iam eo consuetudinis adducta res est, ut quocumque noctis tempore sibilo dedisset signum, porta aperiretur, tempus agendae rei Hannibali visum est. tridui viam aberat; ubi, quo minus mi- 12 rum esset uno eodemque loco stativa eum tam diu habere, aegrum simulabat. Romanis quoque, qui in praesidio Tarenti erant, su- 13 specta esse iam segnis mora eius desierat. ceterum postquam 9 Tarentum ire constituit, decem milibus peditum atque equitum, quos in expeditionem velocitate corporum ac levitate armorum aptissimos esse ratus est, electis quarta vigilia noctis signa movit praemissisque octoginta fere Numidis equitibus praecepit, ut 2 discurrerent circa vias perlustrarentque omnia oculis, ne quis die Worte sind verderbt; Pol. sagt: τὰς δὲ τῶν Ῥωμαίων οἰκίας καὶ καταλύσεις, ἐπειδὰν κρατήσωσι τῆς πόλεως, ἐξεῖναι Καρχηδονίοις διαρπάζειν; vgl. 10, 9. 9. tunc vero] beginnt den Nachsatz unter scharfer Hervorhebung der Zeit, ebenso 34, 39, 9; häufiger tum (ohne vero); s. 10, 6. 28, 7; vgl. 4, 55, 2; 5, 22, 3; zu 24, 16, 11. Philemenus] geht jetzt allein auf die Jagd; Nico organisiert die Partei; vgl. 9, 8. egrediundi] nämlich ex urbe; ähnlich 29, 26, 6: transferendum et finiendum in Africa bellum; vgl. 9, 42, 23; 35, 19, 6. 10. ex praeparato] s. zu 24, 7, 8.- praefecto] Pol. 8, 27, 7: touto (dem Philemenus) . . ἐπέτρεψαν ἐξιδιάσασθαι διὰ τῶν ἁλισκομένων θηρίων.. τὸν ἐπὶ τῆς πόλεως τε ταγμένον Γάιον Λιούιον; bei Liv. heifst er Marcus; s. zu 26, 39, 1. portarum] nach § 11 und 9,9 nur ein Thor; Pol.: τοὺς φυλάττοντας τὸν πυλῶνα. 11. sibilo] vgl. 9, 13; Рol.: лgо06συρίξαι. 12. viam] s. 15, 1. 32, 4; zu 38, 59, 6. aegrum simulabat] er spielte den Kranken, stellte sich krank'; dichterisch statt se aegrum esse sim.; s. Ov. Rem. am. 483: et sanum simula; Hor. Carm. 1, 35, 22; Verg. Aen. 2, 591; vgl. Liv. 40, 21, 8: invitum; Pol. 8, 28, 1: náλaι Éлεпógioτo оxiv is doowotwV.. 13. in praesidio..erant] als Besatzung in T. standen'; über diese s. 24, 20, 13; 25, 11, 10. iam] die Stellung ist ungewöhnlich, wie 2, 45, 12; 5, 34, 3; 44, 35, 10. 9. 1. quos.. aptissimos..] Pol. 8, 28, 3: τοὺς διαφέροντας ευκινησίᾳ καὶ τόλμῃ . . παρήγγειλε τεττάρων ἡμερῶν ἔχειν ἐφόδια. in expeditionem] gehört zu aptissimos; vgl. 38, 21, 7; Ovid. Met. 14, 765; Quint. 10, 3, 22; sonst ist ad oder der Dat. bei aptus das gewöhnliche. quarta vigilia noctis] der unnötige Zusatz noctis auch 38, 16; 21, 27, 2; Pol. 8, 28, 4: ποιησάμενος δὲ τὴν ἀναζυγὴν ὑπὸ τὴν ἑωθινὴν ἐχρῆτο τῇ πορεία συντόνως. 2. circa vias] Pol. 8, 28, 4: ππορεύεσθαι τῆς δυνάμεως εἰς τριάκοντα σταδίους; das Folgende 3 agrestium procul spectator agminis falleret: praegressos retraherent, obvios occiderent, ut praedonum magis quam exercitus accolis species esset. ipse raptim agmine acto quindecim ferme mi4 lium spatio castra ab Tarento posuit et ne ibi quidem denuntiato, quo pergerent, tantum convocatos milites monuit, via omnes irent nec deverti quemquam aut excedere ordine agminis paterentur et in primis intenti ad imperia accipienda essent neu quid nisi ducum iussu facerent; se in tempore editurum, quae vellet 5 agi. eadem ferme hora Tarentum fama praevenerat Numidas equites paucos populari agros terroremque late agrestibus iniecisse. 6 ad quem nuntium nihil ultra motus praefectus Romanus, quam ut partem equitum postero die luce prima iuberet exire ad arcen7 dum populationibus hostem; in cetera adeo nihil ab eo intenta cura est, ut contra pro argumento fuerit illa procursatio Numi8 darum Hannibalem exercitumque e castris non movisse. Hannibal concubia nocte movit. dux Philemenus erat cum solito captae wird von L. wortreicher ausgeführt. procul spectator.. falleret] als Zuschauer aus der Ferne verborgen bliebe, aus der Ferne unbemerkt sähe'; so wird das Verbalsubstantivum hier dem Participium spectans gleich; s. 23, 5; zu 2, 19, 7; procul ist attributiv; s. zu 4, 3. 3. praegressos] praetergressos: die auf Seitenwegen vorbeigekommen waren und zu spät bemerkt wurden; vgl. Pol. Kap. 28, 5: ἵνα μηδεὶς κατοπτεύοι τὴν ὅλην δύναμιν, ἀλλ ̓ οἱ μὲν ὑποχείριοι γίγνοιντο τῶν διαπιπτόντων, οἱ δὲ διαφυγόντες ἀναγγέλοιεν εἰς τὴν πόλιν, ὡς ἐπιδρομῆς οὔσης ἐκ τῶν Νομάδων (s. Liv. § 5). species esset] s. zu 1, 3. agmine acto] s. 6, 28, 2. quindecim.. milium] näml. passuum; Pol. 28, 6: ἀποσχόντων δὲ τῶν Νομάδων ὡς ἑκατὸν εἴκοσι σταδίους, ἐδειπνοποιήσατο (das ganze Corps) παρά τινα δυσσύνοπτον καὶ φαgayyoon tónov. spatio] 'in der ραγγώδη τόπον. Entfernung von ; ebenso 39, 1. 40, 9: intervallo u. a. 4. denuntiato] angekündigt war', wohin der Zug gehe; Pol. 28, 7: συναθροίσας τοὺς ἡγεμόνας κυ ρίως μὲν οὐ διεσάφει τὴν ἐπι βολήν.. milites] diesen kommt wohl via (Landstrafse).. irent und excedere ordine und neu .. facerent zu, dagegen nec deverti (näml. via) und intenti .. essent den Anführern; klarer spricht sich Pol. 28, 8 aus. -monuit.. irent] der blofse Konj. auch 21, 49, 6; 33, 35, 9 u. a. editurum] er werde bekannt geben'; s. 10, 27, 4: editis consiliis; Polybios hat den Zusatz nicht. 6. ad. . nuntium] vgl. zu 24, 30, 5. nihil ultra.. quam] vgl. 26, 30, 7. Die von Pol. Kap. 29 in grellen Farben geschilderte Nachlässigkeit des Livius wird so nur gelind getadelt; vgl. 27, 25, 3. 7. adeo nihil] so gar nicht, so wenig dafs ..; s. zu 3, 2, 6: adeo nihil moverunt . . ut; bei Cicero findet sich diese Verbindung noch nicht. intenta cura est] s. 5, 8, 2: cura omnium in Veiens bellum intenta est; vgl. 24, 37, 3. 8. concubia nocte] um die Zeit des Schlafengehens; Pol. 28, 10: ἐκίνει τὴν πρωτοπορείαν, κνέφατος ἄρτι γενομένου, σπουδάζων (§3: raptim agmine acto) ovvápai τῷ τείχει περὶ μέσας νύκτας. vit] brach auf'; s. § 8. 16, 1. 27, 11. 39, 23; 10, 4, 9; 38, 41, 2; S.-mo |