aut parum utilem arbitrere, ipsarum memoria rerum contentus sis, quod et utilior sit et plus habeat facilitatis, admonendus es, qua re verborum memoriam non inprobemus: nam putamus oportere eos, qui velint res faciliores sine labore et molestia facile meminisse, in rebus difficilioribus esse ante 5 exercitatos; nec nos hanc verborum memoriam inducimus, ut versus meminisse possimus, set ut hac exercitatione illa rerum memoria, quae pertinet ad utilitatem, confirmetur, ut ab hac difficili consuetudine sine labore ad illam facilitatem transire possimus. set quom in omni disciplina infirma est artis 40 praeceptio sine summa adsiduitate exercitationis, tum vero in 11 uvημovinois minumum valet doctrina, nisi industria studio labore diligentia conprobetur. quam plurumos locos ut habeas et quam maxume ad praecepta adcommodatos curare poteris ; imaginibus conlocandis exerceri cotidie conveniet; non enim, 15 sicut a ceteris studiis abducimur non numquam occupatione, item ab hac re nos potest causa deducere aliqua; numquam est enim, quin aliquid memoriae tradere velimus et tum maxume, quom aliquo maiore negotio detinemur. qua re quom sit utile facile meminisse, non te fallit, quod tantopere utile sit, 20 quanto labore sit appetendum: poteris existumare utilitate cognita. pluribus verbis ad eam te adhortari non est sententia,

mem. verb. h

utilior hop hp1μ1 3.

1

non prob. c facere π,2,b

1. arbitrere b arbitreris toor Lvc arbitremur 1,2,l11 arb. ipsarum mem. cont. hp1 arb. ipsarum mem. rer. cont. μ2,2,rv ('memoriarum' μ1) arb. ut ipsarum mem. rer. cont. π arb. ipsarumque mem. rer. cont. to❤c cont, sit h 2. quae et μ2,an quae f quod (om. 'et') do utiliores 5 esset h habeat og habeant s facultatis non om. hp memoria non improbetur r 4. put. non op. t sine dolorum h 5. modest. u1 ante esse o 6. ut v. mem. poss. om. 1,2 ut haec h illarum mem. rerum op conf. et ab hac o 9. facultatem hu1k memoriis 5 14. et om. r 15. imag. p1anopl123cQ12

mem. om. hb

mem, t

versus tantum vo3

7. usus

lab.

cur.

12

8. conf. et hac t conf. ut hac u 11. cum vero o 12. nemonicis hp1n memoris a1 stud. t 13. comprobatur hpлt comparatur μl poteris hр11 cur. debetis c cur debebis 5 in imag. 5 exerc. cot. conv. hpafo3 cot. convenit ex. cb cot. conveniat ex. r cot, om. nvo3 conveniet pfaq3 16. in cet. budy 17. item 1,2,t ita 5 nos om. an non potes u non potest nos q al. ded. q1 18. enim est ro3 quiin h valeamus c et dum het cum π 20. fallat ox Lamb. quo tantop. t tanto opere pt tantope h 21. poteris hp',2 quod pot. 5(f2) utile an 22. ad eam rem l3vo2 te adhort. 1,2,1' Vo te rem cohort. r

ne aut tuo studio diffisi aut minus, quam res postulat, dixisse videamur. de quinta parte rhetoricae deinceps dicemus: tu primas quasque partis in animo frequenta et quod maxume necesse est, exercitatione confirma.

te hort. (Lamb.) mea non 2 (suprasc. 'mea') Pith.

1. ne aut tuo

stud. b ne aut vos stud. h ne a. uno st. pl ne a. stud. μly ne a. vestro st. р ne a. st. tuo oppo ne a. nos tuo st. vo2 ne a. tu nostro aut nos tuo st. 2,2(pal. 46),ro13, Lamb. e ('vel nos')

diff. stud. b aut om. C

3. frequenta tuo et fre

CORNIFICI RHETORICORUM AD C. HERENNIUM

LIBER IIII.

Quoniam in hoc libro, Herenni, de elocutione scripsimus, I 1 et quibus in rebus opus fuit exemplis uti, nostris exemplis usi sumus et id fecimus praeter consuetudinem Graecorum, qui de hac re scripserunt, necessario faciendum est, ut paucis rationem, nostri consili demus; atque hoc nos necessitu- 5 dine facere, non studio, satis erit signi, quod in superioribus libris nihil neque ante rem neque praeter rem locuti sumus. nunc, si pauca, quae res postulat, dixerimus, tibi id, quod relicuom est artis, ita ut instituimus, persolvemus. set facilius nostram rationem intelleges, si prius, quid illi dicant, 10 cognoveris.

Conpluribus de causis putant oportere, quom ipsi praeceperint, quo pacto oporteat ornare elocutionem, unius cuiusque generis ab oratore aut poeta probato sumptum ponere exemplum: et primum se id modestia conmotos facere di- 15 cunt, propterea quod videatur esse ostentatio quaedam non satis habere praecipere de artificio, set etiam ipsos videri

12

4. hac

1. in lib. hoc t hereni c Herenni C C. Her. E breviter de el. c scripsimus h conscr. 5 2. ex quib. h reb. maxime 3. uti ex. usi sum. q usi fuimus vo1 praeterea cons. h arte dl4 faciundum afmc 5. hec necess. nos 3 nos om. h studio arrogancie co2 Fo.: laudis studio. neque om. vo3 neque post rem. tqvo23

cere om, c

b

mus r

ligas b

huanco2

6. fa7. nihil om.

8. nos si dla dixi

intellegis μ2,an intel

9. uti inst. bo23,40 10. nostrae h
quod u2af quam q1(pr. m.) quae q1(alt. m.) 12. cum pl.
quampl. §1 disputant πμ, 13. uniuscuius t

ab or. ro3 aut a poeta tordl vo1q2v et poet. 13
lestia n,b (corr. ead. m.) dicent alf
esse om, u1 quaedam om. %, Lamb.

cipio h

a poet. l1

14. aut

15. mo

16. facere videatur ost. c
17. praec. de om. dl prae-

sed etiam ipsos 1 ('ipso' h),rol13vo1201,3, Lamb. set et in ipsos a s. et ipsos fno2 s. ipsos s. iam ips. 1 s. ips. iam d s. etiam se ips. vo3

velle artificiose gignere exempla: hoc est, inquiunt, ostentare 2 se, non ostendere artem. qua re pudor in primis est ad eam rem inpedimento, ne nos solos probare, nos amare, alios contemnere et deridere videamur. etenim quom possimus 5 ab Ennio aut a Graccho sumere exemplum, videtur esse adrogantia illa relinquere et ad sua devenire. praeterea exempla testimoniorum locum optinent; id enim, quod admonuerit et leviter fecerit praeceptio, exemplo sicut testimonio conprobatur: non igitur ridiculus sit, si quis in lite aut in iudicio 10 domestico testimonio pugnet? sic suo ipsius testimonio, qui suum dederit exemplum, abutatur: ut enim testimonium, sic exemplum rei confirmandae causa sumitur. non ergo oportet hoc nisi a probatissumo sumi, ne, quod aliud confirmare debeat, egeat ipsum confirmationis. etenim necesse est aut 15 se omnibus anteponant et sua maxime probent ac negent

1. inquit f inquoeunt h inchoent
et solos h

2. art. ost. bo3v, Lamb. 3. alios derid. om. 1,t 4. et om. c

ne ut nos hk possumus de 5. ab ennio aut a gr. sumere exempl. o1 ab hennio sumere aut graco sumere ex. c ab e. consumere aut a gr. ex. pon. ❤ ab aut gr. rl34dt graeco un gracho a esse om. dl4 adrogantia hac 6. et om. h

e. sumere aut a gr. ponere ex. 5
graeco 012
videatur 2 anl3

arrogantiam vo1 arrogantiae 5
7. quaestionum μ1 opt. ang 23
8. leve c sic test. t sicuti test.

vo3

propterea hob id enim 3,01(alt. m.) etenim 5 9. nam giả ridiculum sit h

sit rid. opg1 aut iud. 2,cv 10. domestico pugnet 1(p1),2(f1),tvo2

dom. pugnans f2 dom. testimonio pugnet ro1 pugnet p2,pal.1 dlcbo domestico (cett. om.) 11

domesticis testimoniis

et si ipsius testimoederit exempl.

nio dederit exemplum abutatur si exempla posuerit (om. cett.) 12 et suo ipsius testimonio abutatur rvo2 Lamb. et sui ipsius test. ab. oodl1012 sui ips. t. et ab. 2 et abutatur om. рëаƒ1 1300 13,3 Sc. sic suo ipsius testimonio, qui suum dederit exemplum, abutatur 12. exemplum confirmare debeat egeat ipsum confirmatio nisi a probatissimo sumi ne quod aliud confirmationis u (sic not.) vel aliter: rei confirmandae confirmationis μ2 firmandae h 13. nisi approbatiss. b quid t firmare h egeat id ipsum r2odl14,3,q2 confirmatione dl24co123, Lamb. omnibus se t probant μ probent vel aut negent optima esse exempla quae ab optimis poetis et oratoribus sumpta sint aut si alia probant a probatissimis sumpta sint c pr. aut si alia probatissimis sumpta sint h pr. aut si alia a prob. sumpta μ1, ('sum. sint') pr. aut si a. probant a pr. s. sint 2,2,t pr. quae ab oratoribus probatissimis s. sint p1 ('aut negent exempla add. p2 rec. manu mg.) probent aut negent o. e. e.

14.

15.

optuma esse exempla, quae a probatissumis oratoribus aut poetis sumpta sint, aut aliena probent. si se omnibus anteponant, intolerabili adrogantia sunt; si quos sibi praeponant et eorum exempla suis exemplis non putent praestare, non possunt dicere, qua re sibi illos anteponant. quid? ipsa aucto- II ritas antiquorum non quom res probabiliores tum hominum 6 studia ad imitandum alacriora reddit? immo erigit omnium cupiditates et acuit industriam, quom spes iniecta est posse imitando Gracchi aut Crassi consequi facultatem. postremo 3 hoc ipsum summum est artificium res varias et disparis in 10 tot poematis et orationibus sparsas et vage disiectas ita diligenter eligere, ut unum quodque genus exemplorum sub singulos artis locos subicere possis. hoc si industria solum fieri posset, tamen essemus laudandi, quom talem laborem non fugissemus:, nunc sine summo artificio non potest fieri. 15 quis est enim, qui quom non summe teneat artem, possit ea, quae iubeat ars, de tanta et tam diffusa scriptura notare et separare? ceteri, quom legunt orationes bonas aut poemata, probant oratores et poetas, neque intellegunt, qua re con

q. a. prob. or. a. p. sumpta sint 5 Sc.: probent ac negent optima sumpta sint aut aliena probent

illos antearrogantia est p2,vo3

4. putant pbli

ergo ipsa auct. o 6. non cum hp1

1. aut a poet. bvol201 2. sunt fo2d 3. intolerabili ponant om. 1,2,t intoll. p2013 intolerabilis vo3 ('tiae') sunt arr. op sed quod s. proponatur p2 003 5. quod a1 ipsa auct. 1,2,tl1 igitur auct. dl igitur ipsa auct. 5 ips. auct. valet v valet i. auct. nonne cum 92 nam tum d/24123 nam quo tvo2 nam cum 5 (Lamb.) probabilior est 2,c prob. est eo t probabiles d 7. ad mittandum p'v admittant dum hu1 admittit dum лр2μ2 admittit tum afr aut ad imiredd. al. o egerit ar gerit μ1 8. cup. hominum ro3 ('hom. cup.') 9. gracci hub graeci 12 grassi he postremum u2 an 10. pares et dispares μl 11. poematis hрñμ2an Lamb. poematibus 5 orationibus sp. Hinc legitur e 12. elige ul 13. subiicere n posse

tandum b

om. t

ne

h possimus 13 hoc si π (sic) 14. fieri solum poss. r possit cb 15. non fuissemus h1 non effug. b nunc vero o1 Lamb. 16. est qui cum non summe ten. vo2 non qui ten. cum summe e qui non s. c. ten. bl3 qui non c. s. ten. hpë‚μ ('con summe'),2,d qui nisi summe cum ten. dl24.c ('continet') Lamb. qui nisi artem s. ten. q2 qui nisi c. s. ten. l1vo13,0 ('quom'), ('retin.') nisi c. s. ten, tr,q3 ('summa') teneat ro teneret bl234vo1 tenere q2 tenet s a ceteris n 19. probath probata uf

3

18. sep.

17. iubebat b or. bonos e

nec b non d