mus; si, quid nostris parentibus liberis ceteris necessariis casurum sit propter nostras calamitates, aperiemus et simul ostendemus illorum nos solitudine et miseria, non nostris incommodis dolere; si de clementia humanitate misericordia nostra, qua in alios usi simus, aperiemus; si nos semper aut 5 diu in malis fuisse ostendemus; si nostrum fatum aut fortunam conqueremur; si animum nostrum fortem patientem incommodorum ostendemus futurum. conmiserationem brevem esse oportet, nihil enim lacruma citius arescit.

Fere locos obscurissumos totius artifici tractavimus in hoc 10 libro, quapropter huic volumini modus hic sit; reliquas praeceptiones, quoad videbitur, in tertium librum transferemus. haec si, ut conquisite conscripsimus, ita tu diligenter fueris consecutus, et nos industriae fructus ex tua scientia capiemus et tute nostram diligentiam laudabis tuaque perceptione laeta- 15 bere; tu scientior eris praeceptorum artifici, nos alacriores ad relicuom persolvendum. verum haec futura satis scio, te

1. quod f in nostr. 74,q1(pr. m.)

3

praesentibus h proximis parentibus rvo13,q1(alt. m.)2,3 (par. lib. proximis 12) et cet. oll vol ceterisque vo 2. causarum πk1 3. sollicitudine ерлμ1a2ftroq 12v et cordi miseria t1 et misericordia t2 4. dolores situ (sic) et si o simus e fuimus

dl1 84,3,x, Lamb. h dolore ufv nvq3q fuerimus d 6. ostendimus h

aut divinu malis factum πμιι

5. visi π fuisse h aut divini fuisse malis e 7. pacientem h ac pat. o1 in9. lacri

commoditer μl 8. ost. futuram hрлμl ost. fuisse r1dl ma he acrescit h 12. quoad iudicabitur t in tercium add. μ2 sicut 1(u1)od sicum bọ1 13. conquisitae n ita ut hep1k itа р2 ftol34v023 dilienter f diligenter et nobis heр1πk1,a1 ('inter dil,' atque 'et nos' 30 fere litt. eras.) dil. fueris consecutus u1a2op dil. fu. exsecutus 13 dil. prosec. fu. t dil. a te vel perlecta vel descripta fuerint k2μ fnva3 dil. vel perl. a te vel descr. fu. c dil. a te vel perl. vel persc. fueris consecutus r dil. et nobiscum et sine nobis considerabis vo11,3, dla ('nobiscum sine') dil. fueris consecutus nobiscum et sine nobis q2 14. et nos om. μl et tua sententia cap. u conscientia h (con' in гas.)ерñμ2 gr12aftrl3 Vcọ12v dil. nostram ng3v

15. et totam h persolvendum add. alacres 13

17. ad reliquum

('ad periculum reliventura d

facienda

enim non ignoro. nos deinceps ad cetera praecepta transeamus, ut, quod lubentissume faciemus, tuae rectissumae voluntati morem geramus.

1. sed nos vol3c,3

deinceps cavere praec. h deinc. addere pr. π

2. ut id quod q'dl vo130,3 faciamus hen faciemus pu1dl*vo131,3 fascimus c facimus a voluntatis ep'n vol. rectissime 2,to

regeramus е morigeremus p2μ12

3. mo

CORNIFICI RHETORICORUM AD C. HERENNIUM

LIBER III.

Ad omnem iudicialem causam quem ad modum conveni- I 1 ret inventionem rerum adcommodari, satis abundanter, arbitror, superioribus libris demonstratum est; nunc earum rationem rerum inveniendarum, quae pertinebant ad causas deliberativas et demonstrativas, in hunc librum transtulimus, ut omnis 5 inveniundi praeceptio tibi quam primum persolveretur. relicuae quattuor partes erant artifici: de tribus partibus in hoc libro dictum est: dispositione pronuntiatione memoria: de elocutione, quia plura dicenda videbantur, in quarto libro scribere maluimus, quem, ut arbitror, tibi librum celeriter apso- 10 lutum mittemus, ne quid tibi rhetoricae artis deesse possit. interea prima quaeque et nobiscum, quom voles, et interdum sine nobis legendo consequere, ne quid inpediare, quin ad hanc utilitatem pariter nobiscum progredi possis. nunc tu fac attentum te praebeas: nos proficisci ad instituta pergemus.

15

Deliberationes partim sunt eius modi, ut quaeratur, utrum II 2 potius faciendum sit, partim eius modi, ut, quid potissumum

3. in sup.

earum rerum
5. et

pertinerent. Iunt.

1. iuridicialem Pith. oporteret p1 2. accommodare e hab. cbq123v abund. arbitror 1,2,trv abund. ut arb. 5 dl1012v,3 dem. est libris bo2 est om. heantdl24v rat. e 4. pertinebunt co2 pertinebat demonstr. om. 1,2,0 6. inveniundi hpant ptio neμ,2,13 perceptio c quam plurimum libro c 8. dicendum erit co dicemus 3 libros h1 quarto vel tertio a ('vel tertio' suprasc. alt. m.) scribere ht conscr. 5 10. malumus f tibi om. col

11. reth. rationis b rationis vel artis vo1

b

praescriptio hptv perscrih1tl3r 7. in hoc tercio 9. plurima r in quattuor

absolutum

add. μ2

12. interea possis om.

et nobis cum vol. t et nobis cum vales μ2a1f 13. legendum e legendu h legendo consequendo μ1 hanc add. a2 (in ras.) 14. tu 16. eiusm. hерлkafto hu

factu u (sic corr.)

iusm, μg1v,3

huiusm. rdo'bd

CORNIFICIUS.

15. pergamus Pith.

17. faciund. eu1fc sit faciendum 0,3

qui pot. h1 quod pot. fl*

partium el

6

faciundum sit, consideretur. utrum potius hoc modo: Karthago tollenda an relinquenda videatur; quid potissumum hoc pacto: ut si Hannibal consulat, quom ex Italia Karthaginem accersitur, in Italia remaneat an domum redeat an in Aegy5 ptum profectus occupet Alexandriam. item deliberationes partim ipsae propter se consultandae sunt, ut si deliberet senatus, captivos ab hostibus redimat an non; partim propter aliquam extraneam causam veniunt in deliberationem et consultationem, ut si deliberet senatus bello Italico, solvatne legibus 10 Scipionem, ut eum liceat ante tempus consulem fieri; partim et propter se sunt deliberandae et magis propter extraneam causam veniunt in consultationem, ut si deliberet senatus bello Italico, sociis civitatem det an non. in quibus causis rei natura faciet deliberationem, omnis oratio ad ipsam rem 15 adcommodabitur; in quibus extranea causa conficiet deliberationem, in iis ex ipsa causa erint adaugendae aut deprimendae omnes rationes.

3

Eos, qui sententiam dicent, finem sibi conveniet utilitatis

faciundum e sit considerandum kd conKartag. euanb 2. qui h1 quod

hoc

con

Kar

1. sit fac. u12 Lamb. sideratur c potius om. a modo μ13ovo3 3. annib. h1c consulat 1,2,trvbq2 consultat sulet 14 consultet u2o vel consultet u2 consul c quae ex It. e tag. An 4. arcersitur pul accersitur k2q1cov,3 arcessitur p1(alt. m.) arcessatur h accersatur nek1,a2 (in ras.) arcessiatur u2alf accersiatur n in italia r an italia dl12 an in it. 1,2,top,3 perman. 11,3 Lamb. aut dom. in egiptum u in aegipt. e 5. alexandriam occ. r deliberationis eb partim in ipsa h 6. deliberat cb 7. captivosne ab 9. se del. u1 (ut 12.) solvatne italico om. vo με 10. licet h1 liceat eum o consule e 11.

legibus opinionem considerandae r3vo3

efficiet c

15.

faciet Q3

13. ad tuendam det civitatem r ad tuendum civ. det g1 det om. π 14. faciat h omnis del. om. vo2 ratio Lamb. rem om. vo2 extraneamh (m in ras.) causa om. hеpлa'fc conf. om. b 16. in iis op in his s ex ipsa 1,2,topl13 vo23 c ipsa k erit ho1 erint pl adaugendam aut deprimendam gr12,hep1,p2 ('aut adaug.') aut adaugenda aut deprimenda p',k2 ('aut' suprasc.) adaugendae aut deprimendae 2 anl3oqvo23 aut augendae aut depr. flo2 aut augenda aut deprimenda o1alt. m. (add. 'est') dl4,3 17. omnes rationes eorum 139 orationem eor. gr12k omnem orationem eor. p2k2μ1c,3 memorationes eoг. îμ2ɑ1ƒ2 memorationem eor. hep1 omnes orationes eor. a2f1ntvo23 q2 omnem eor. orationem o1(alt. m.) Sc.: eos, qui 18. dicent qui sent. dicet gr12 dicent is qui sent. dicet 2,tl3po2v dicent finem. is qu. s. dicet finem c finem igitur conv. util pr. 1 pr. m.) fines ibi finem conv. sibi

proponere, ut omnis eodem totius orationis ratio confera

tur.

Utilitas in duas partes in civili consultatione dividitur: tutam honestam. tuta est, quae conficit instantis aut consequentis periculi vitationem qualibet ratione. haec tribuitur in 5 vim et dolum, quorum alterum separatim aut utrumque sumemus coniuncte. vis decernitur per exercitus classis arma tormenta evocationes hominum et alias huius modi res; dolus consumitur in pecunia pollicitatione dissimulatione maturatione mentione et ceteris rebus, de quibus magis idoneo tempore 10 loquemur, si quando de re militari aut de administratione rei puplicae scribere velimus. honesta res dividitur in rectum et laudabile.

Rectum est, quod cum virtute et officio fit. id dividitur in prudentiam iustitiam fortitudinem modestiam: prudentia est 15 calliditas, quae ratione quadam potest delectum habere bonorum et malorum; dicitur item prudentia scientia cuiusdam artifici et appellatur prudentia rerum multarum memoria et usus conplurium negotiorum; iustitia est aequitas ius uni

e

13

7. sumamus coni, u coniuncte heл,2,

con

de

1. om. eodem tot. or. gr12ku,2 omn. eorundem t. or. hp' omn. t. or. eodem e omnis eo tot. or. p2tr omn. ad eam t. or. l1(mg.)vo13p1,3 om. ad eandem t. or. v om. ad ipsam t. or. dl1 or. rat. conferantur c 4. in tut, ro1 tutam honestam 1,2,cvg2 tut. et in hon. g1 tut. et hon. 5 conficiet co2 5. tribuitur 1 (μ1) distrib. 5 6. vim dolum q'(pr. m.) vim atque dol, bę1(alt. m.) qu. aut alt. qdl*,3 consum. numerum coni. h simul coni. e iunctae p1k coniunctim p2udl24v02c coniunctum o2 inconiuncte vo3 cernitur puatpal. 4611 discern. hekfco2d, Lamb. secern. ropbl2vo1,o secern. 13 8. evocationes b, Lamb. revoc. s alia huiusm. dol, dl⭑p3 9. in pecuniae h in peccunia pac in pecuniam pollicitationes dissimulationes maturaciones mentiones et c. res bdl13 vo13 3v in pec. pollicitationem dissimulationem mat. ment. '(alt. m.) dissimulatione u (sic) diss. om, a1f mentitione 13,Lamb. mentione om. h et cet. res om. vo3 10. magis id idon. b 11. loquimur bọ3 de ministr. e1,02 12. velimus eр(?)μ,2,trco P.Lamb. mus di volemus o et in laud. 1 14 fit om. h

pupl. om. e

i

de

reipuplicae om. valemus h volu

15. in imprud.

n fort. temperantiam b 16. dilectum her delectum u delictum a1 (corr. a2) 17. mal. et bon. art. ducitur h

18. et appell. 1,2,312 item app. 09,3 item et app. dl mem. 1,2,trọ13vd mult. mem. rer, cọ b

uniuscuiusque πl3

scientia

prud. om.

rer. mult.

19. ius suum

suum o