ex consilio patrum Romulus legatos circa vicinas gentes misit, qui societatem conubiumque novo populo peterent. urbes quoque ut cetera ex infimo nasci: dein quas sua virtus ac dii iuvent, magnas sibi opes magnumque nomen facere. satis scire, origini Romanae et deos adfuisse et non defu- 5 turam virtutem. proinde ne gravarentur homines cum hominibus sanguinem ac genus miscere. nusquam benigne legatio audita est: adeo simul spernebant simul tantam in medio crescentem molem sibi ac posteris suis metuebant. ac plerisque rogitantibus dimissi, ecquod feminis quoque asy- 10 lum apperuissent, id enim demum conpar conubium fore. aegre id Romana pubes passa et haud dubie ad vim spectare res coepit. cui tempus locumque aptum ut daret Romulus, aegritudinem animi dissimulans ludos ex industria parat Neptuno equestri sollemnis Consualia. indici deinde 15 finitimis spectaculum iubet, quantoque apparatu tum sciebant aut poterant concelebrant, ut rem claram exspectatamque facerent. multi mortales convenere, studio etiam videndae novae urbis, maxume proximi quique, Caeninenses, Crustumini, Antemnates. iam Sabinorum omnis multitudo cum 20 liberis ac coniugibus venit. invitati hospitaliter per domos cum situm moeniaque et frequentem tectis urbem vidissent, mirantur tam brevi rem Romanam crevisse. ubi spectaculi tempus venit deditaeque eo mentes cum oculis erant, tum ex composito orta vis, signoque dato iuventus Romana ad 25 capiendas virgines discurrit. magna pars forte, in quem quaeque inciderat, raptae: quasdam forma excellentes primori

bus patrum destinatas ex plebe homines, quibus datum negotium erat, domos deferebant. unam longe ante alias insignem specie ac pulchritudine a globo Thalassii cuiusdam raptam ferunt, multisque sciscitantibus cuinam eam ferrent, 5 identidem, ne quis violaret, Thalassio ferri clamitatum: inde nuptialem hanc vocem factam. turbato per metum ludicro maesti parentes virginum profugiunt, incusantes violati hospiti foedus deumque invocantes, cuius ad sollemne ludosque per fas ac fidem decepti venissent. nec raptis aut spes 10 de se melior aut indignatio est minor. sed ipse Romulus circumibat docebatque patrum id superbia factum, qui conubium finitimis negassent. illas tamen in matrimonio, in 'societate fortunarum omnium civitatisque, et quo nihil carius humano generi sit, liberum fore. mollirent modo iras 15 et quibus fors corpora dedisset, darent animos. saepe ex iniuria postmodum gratiam ortam, eoque melioribus usuras viris, quod adnisurus pro se quisque sit, ut cum suam vicem functus officio sit, parentium etiam patriaeque expleat desiderium. accedebant blanditiae virorum, factum purgan20 tium cupiditate atque amore, quae maxime ad muliebre ingenium efficaces preces sunt.

X. Et iam ad modum mitigati animi raptis erant. at raptarum parentes tum maxime sordida veste lacrimisque et querellis civitates concitabant. nec domi tantum indigna25 tiones continebant, sed congregabantur undique ad Titum Tatium regem Sabinorum: et legationes eo, quod maximum

Tatii nomen in iis regionibus erat, conveniebant. Cacninenses Crustuminique et Antemnates erant ad quos eius iniuriae pars pertinebat. lente agere his Tatius Sabinique visi sunt: ipsi inter se tres populi communiter bellum parant. nec Crustumini quidem adque Antemnates pro ardore ira- 5 que Caeninensium satis se inpigre movent: ita per se ipsum nomen Caeninum in agrum Romanum impetum facit. sed effuse vastantibus fit obvius cum exercitu Romulus, levique certamine docet vanam sine viribus iram esse. exercitum fundit fugatque, fusum persequitur: regem in proelio ob- 10 truncat et spoliat: duce hostium occiso urbem primo impetu capit. inde exercitu victore reducto ipse, cum factis vir magnificus tum factorum ostentator haut minor, spolia ducis hostium caesi suspensa fabricato ad id apte ferculo gerens in Capitolium escendit: ibique ea cum ad quercum 15 pastoribus sacram deposuisset, simul cum dono designavit templo lovis finis cognomenque addidit deo. „Iuppiter Feretri“ inquit, „haec tibi victor Romulus rex regia arma fero, templumque his regionibus quas modo animo metatus sum dedico, sedem opimis spoliis, quae regibus ducibusque ho- 20 stium caesis me auctorem sequentes posteri ferent." haec templi est origo quod primum omnium Romae sacratum est. ita deinde diis visum, nec inritam conditoris templi vocem esse, qua laturos eo spolia posteros nuncupavit, nec multitudine conpotum eius doni vulgari laudem, bina postea 25 inter tot annos tot bella opima parta sunt spolia: adeo rara eius fortuna decoris fuit.

XI. Dum ea ibi Romani gerunt, Antemnatium exercitus per occasionem ac solitudinem hostiliter in fines Roma

in

nos incursionem facit. raptim et ad hos Romana legio ducta palatos in agris oppressit: fusi igitur primo inpetu et clamore hostes, oppidum captum: duplicique victoria ovantem Romulum Hersilia coniunx precibus raptarum fatigata 5 orat, ut parentibus earum det veniam et in civitatem accipiat: ita rem coalescere concordia posse. facile impetratum. inde contra Crustuminos profectus bellum inferentes. ibi minus etiam, quod alienis cladibus ceciderant animi, certaminis fuit. utroque coloniae missae. plures inventi qui propter 10 ubertatem terrae in Crustuminum nomina darent. et Romam inde frequenter migratum est, a parentibus maxime ac propinquis raptarum. Novissimum ab Sabinis bellum ortum multoque id maximum fuit, nihil enim per iram aut cupiditatem actum est nec ostenderunt bellum prius quam 15 tulerunt. consilio etiam additus dolus. Spurius Tarpeius Ro manae praeerat arci. huius filiam virginem auro corrumpit Tatius, ut armatos in arcem accipiat. aquam forte ea tum sacris extra moenia petitum ierat. accepti obrutam armis necavere, seu ut vi capta potius arx videretur seu prodendi 20 exempli causa, ne quid usquam fidum proditori esset. additur fabulae, quod vulgo Sabini aureas armillas magni ponderis brachio laevo gemmatosque magna specie anulos habuerint, pepigisse eam quod in sinistris manibus haberent: eo scuta illi pro aureis donis congesta. sunt qui eam ex 25 pacto tradendi quod in sinistris manibus esset, de recto arma petisse dicant, et fraude visam agere sua ipsam peremptam mercede.

XII. Tenuere tamen arcem Sabini, atque inde postero die, cum Romanus exercitus instructus quod inter Palatinum 30 Capitolinumque collem campi est complesset, non prius descenderunt in aequum quam ira et cupiditate recuperandae arcis stimolante animos in adversum Romani subiere. prin

cipes utrimque pugnam ciebant, ab Sabinis Metius Curtius, ab Romanis Hostius Hostilius. hic rem Romanam iniquo loco ad prima signa animo atque audacia sustinebat. ut Hostius cecidit, confestim Romana inclinatur acies fusaque est ad veterem portam Palatii. Romulus et ipse turba fugien- 5 tium actus arma ad caelum tollens, „Iuppiter, tuis" inquit iussus avibus hic in Palatio prima urbi fundamenta ieci. arcem iam scelere emptam Sabini habent. inde huc armati superata media valle tendunt. at tu, pater deum hominumque, hinc saltem arce hostes, deme terrorem Romanis fu- 10 gamque foedam siste. hic ego tibi templum statori Iovi, quod monumento sit posteris tua praesenti ope servatam. urbem esse, voveo." haec precatus, velut si sensisset auditas preces,,,hinc" inquit, „Romani, Iuppiter optimus maximus resistere atque iterare pugnam iubet." restitere Romani 15 tamquam caelesti voce iussi: ipse ad primores Romulus provolat. Metius Curtius ab Sabinis princeps ab arce decucurrerat et effusos egerat Romanos toto quantum foro spatium est. nec procol iam a porta Palatii erat, clamitans,, vicimus perfidos hospites, inbelles hostes. iam sciunt longe aliud 20 esse virgines rapere, aliud pugnare cum viris." in eum haec gloriantem cum globo ferocissimorum iuvenum Romulus impetum facit. ex equo tum forte Metius pugnabat: eo pelli facilius fuit. pulsum Romani persecuntur. et alia Romana acies audacia regis accensa fundit Sabinos. Metius in palu- 25 dem sese strepitu sequentium trepidante equo coniecit: averteratque ea res etiam Sabinos tanti periculo viri. et ille quidem annuentibus ac vocantibus suis favore multorum