U. C. 561.

exercitu Cranonem est progressus. Venienti Pharsalus, Scotussa et Pheræ, quæque in eis præsidia Antiochi erant, deduntur. Ex iis interrogatis, qui manere secum vellent, mille volentes Philippo3 tradit; cæteros inermes Demetriadem remittit. Proernam inde recepit, et quæ circa eam castella erant. Ducere tum porro in sinum Maliacum cœpit. Appropinquante faucibus, super quas siti Thaumaci sunt, deserta urbe, juventus omnis armata silvas et itinera insedit, et in agmen romanum ex superioribus locis incursavit. Consul primo mittere, qui ex propinquo colloquentes deterrerent eos a tali furore: postquam perseverare in incepto vidit, tribuno cum duorum signorum militibus circummisso, interclusit ad urbem iter armatis, vacuamque eam cepit. Tum, clamore ab tergo captæ urbis audito, refugientium undique ex silvis insidiatorum cædes facta est. A Thaumacis altero die consul ad Sperchium amnem pervenit: inde Hypatæorum agros vastavit.

XV. Quum hæc agebantur 1, Chalcide erat Antiochus: qui, jam tum cernens, nihil se ex Græcia, præter amoena Chalcide hiberna et infames nuptias, petisse, Ætolorum vana promissa incusare et Thoantem; Hannibalem vero, non ut prudentem tantum virum,

3. Mille volentes Philippo tradit; vide ad XXI, 39, n. 4.-Proernam, ut apud Strabon. IX, 434. IIpóapva πόλις Μηλιέων Steph. Circa eam. To eam delent Gron. et Crev. sed hanc vocem, ambiguitatis evitandæ causa necessariam, e codd. auctoritate tuentur Drak. et Doering. ED. -In sinum Maliacum; vide ad XXVIII, 5, n. 6. Eo prius venit, quam Hypatam, quod offendit Glar. et Sigon. inf. XXXVII, 6, non h. 1. Appropinquante, sc.

sed prope vatem omnium, quæ tum evenirent, admirari. Ne tamen temere cœpta segnitia insuper everteret, nuntios in Etoliam mittit, ut omni contracta juventute, convenirent Lamiam: et ipse eo2 decem millia fere peditum, ex iis, qui postea venerant ex Asia, expleta, et equites quingentos duxit. Quo quum aliquanto pauciores, quam unquam antea, convenissent, et principes tantummodo cum paucis clientibus essent, atque ii dicerent, omnia sedulo ab se facta, ut quam plurimos ex civitatibus suis evocarent, nec auctoritate, nec gratia, nec imperio adversus detrectantes militiam valuisse; destitutus undique et ab suis, qui morabantur in Asia, et ab sociis, qui ea, in quorum spem vocaverant, non præstabant, intra saltum Thermopylarum 3 sese recepit. Id jugum, sicut Apennini dorso Italia dividitur, ita mediam Græciam dirimit. Ante saltum Thermopylarum in septemtrionem versa Epirus et Perrhæbia et Magnesia et Thessalia est, et Phthiota Achæi 4 et sinus Maliacus. Intra fauces ad meridiem vergunt Etoliæ pars major et Acarnania et cum Locride Phocis et Boeotia adjunctaque insula Eubœa, et, excurrente in altum, velut promontorio, Attica terra, sita ab tergo et Pelopon

etc.

2. Ut, omni contracta juventute, convenirent Lamiam: et ipse eo, recepi ex emend. Duk. quia inepte vulgo legitur convenirent. Jam et ipse eo, etc. Nomen loci excidisse tum ex his verbis, tum ex seqq. quo quum aliquanto pauciores, etc. patet, ut ex seqq. et cap. 16, hunc locum Thermopylis propinquum fuisse. Talis fuit Lamia, Ætolorum in potestatem tum redacta. Conf. XXXV, 43; XXXVI, 25, 29; XXXVII, 4.—Expleta cod. Mogunt. et Creta.— Cum pauc. client.

essent. Doering. pro essent malit, adessent, quod fere res ipsa flagitare videtur. ED.

3. Intra saltum Thermopylarum; vide ad XXXV, 11, n. 4. — - Id jugum (OEtæ et Pindo continuum), sicut... Hoc jugum, ab Leucate, etc. conf. Herodot. VII, 176; Appian. Syr. 17; Strab. IX, p. 428; Plut. Cat. maj. p. 343; Plin. IV, 7.

4. Et Phthiota Achæi; vide ad XXXIII, 32, n. 6. Excurrente in altum; vide ad XXII, 20, n. 8.

nesus. Hoc jugum, ab Leucate et mari ad occidentem verso per Ætoliam ad alterum mare orienti objectum tendens, ea aspreta rupesque interjectas habet, ut non modo exercitus 5, sed ne expediti quidem facile ullas ad transitum calles inveniant. Extremos ad orientem montes OEtam vocant, quorum quod altissimum est, Callidromon appellatur6; in cujus valle ad Maliacum sinum vergente iter est non latius, quam sexaginta passus. Hæc una militaris via est, qua traduci exercitus, si non prohibeantur, possint. Ideo Pylæ, et ab aliis, quia calidæ aquæ in ipsis faucibus sunt, Thermopylæ locus appellatur, nobilis Lacedæmoniorum adversus Persas 7 morte magis memorabili, quam pugna.

I

XVI. Haudquaquam pari tum animo Antiochus, intra portas loci ejus castris positis, munitionibus insuper saltum impediebat; et, quum duplici vallo fossaque et muro etiam, qua res postulabat, ex multa copia passim jacentium lapidum, permunisset omnia, satis fidens, nunquam ea vim romanum exercitum facturum2, Ætolos ex quatuor millibus (tot enim con

5. Ut non modo non exercitus, etc. vide ad I, 40, n. 1.

6. Callidromon appellatur, etc. cf. scriptores laudati n. 3. - Нӕс ипа militaris via est, qua traduci exercitus, si non prohibeantur, possint, adeoque lata ac strata, qua exercitus in provincias aut ad mare ducuntur. Conf. XLIV, 43 pr. Hotom. ad Cic. Prov. cons. 2, et inpr. Bergierius de Viis rom. publicis, III, 54. Ideo Pyla... appellatur; vide ad XXXI, 29, n. I.

-

7. Nobilis Lacedæmoniorum, quibus Leonidas præerat, adversus Persas, etc. res nota vel ex Justino, II,

11; Herodoto, VII, 219, 224; Frontin. Strat. II, 2, n. 13. Conf. et nostratem Barthélemi, qui pulcherrimam hanc virorum fortissimorum mortem vivide adumbravit; Voyage du jeune Anacharsis, Introduction, seconde partie, section deuxième. ED.

CAP. XVI. 1. Haudq. pari tum animo, eodem sc. quo Lacedæmonii olim hostem non fugientes, sed sponte morti occurrentes ad internecionem pugnare et vincere non destiterunt. ED. Saltum impediebat; vide ad IX, 43, n. 6. Et muro etiam duplici. Conf. Appian. Syr. 18. 2. Ea parte vim romanum factu

C.

C. 191. LIBER XXXVI. CAP. XVI. venerant) partim ad Heracleam præsidio obtinendam, quæ ante ipsas fauces posita est, partim Hypatam mittit, et Heracleam haud dubius consulem oppugnaturum, et jam multis nuntiantibus, circa Hypatam omnia evastari. Consul, depopulatus Hypatensem primo, deinde Heracleensem agrum, inutili utrobique auxilio Ætolorum, in ipsis faucibus prope fontes calidarum aquarum3 adversus regem castra posuit. Ætolorum utræque manus Heracleam sese incluserunt. Antiochum, cui, prius quam hostem cerneret, satis omnia permunita et præsidiis obsepta videbantur, timor deinde incessit, ne quas per imminentia juga calles inveniret ad transitum Romanus. Nam et Lacedæmonios quondam ita a Persis circumitos fama erat, et nuper Philippum ab iisdem Romanis. Itaque nuntium Heraclæam ad Ætolos mittit, ut hanc saltem sibi operam eo bello præstarent, ut vertices 4 circa montium occuparent obsiderentque, ne qua transire Romanus posset. Hoc nuntio audito, dissensio inter Ætolos orta est. Pars imperio parendum regis atque eundum censebant, pars subsistendum Heracleæ ad utramque fortunam; ut, sive victus a consule rex esset, in expedito haberent integras copias ad opem propinquis

-

rum; vide ad XXXII, 9, n. 4. Doeringius, quum vulgata lectio nimis dura videbatur, eam recepit quam apud Drak. exhibet cod. Lov. 1, in ca, scil. quæ permunita essent. ED.

Ante ipsas fauces, ἐν τοῖς περὶ Θερμοπύλας στενοῖς Strab. I, pag. 10. 3. In ipsis faucibus prope fontes c. a. vide ad XXXI, 29, n. I. Ætolorum utræque (malim utraque ; Gron.) manus in Heracleam sese incluserunt, forte Heracleæ, ut c. 17; aut Heraclea ex Harl. et Lov. 4.

Per imminentia juga calles, etc. inpr. A tropon. Confer. Appian. et Strab. 11. cc. supra.

4. Nuntium Heracleam ad Etolos mittit, ut (vid. VIII, 19, n. 10) hanc saltem..... ut, etc. posterius ut e cod. suo addidere Moguntini: alterum vero haud dubie redundat; Gronov. At Drak. ad I, 17, n. 2, docet, Livium, si ratio locutionis exigat, ut vocula ut bis adhibeatur, eam interdum alterutro loco omisisse, interdum ite

rasse.

ferendam civitatibus suis; sive vinceret, ut dissipatos in fugam Romanos persequerentur. Utraque pars non mansit modo in sententia sua, sed etiam exsequuta est consilium. Duo millia Heraclea subsisterunt: duo trifariam divisa Callidromum et Rhoduntiam et Tichiunta (hæc nomina cacuminibus sunt 5) occupa

vere.

XVII. Consul postquam insessa superiora loca ab Ætolis vidit, M. Porcium Catonem et L. Valerium Flaccum, consulares legatos, cum binis millibus delectorum peditum, ad castella Ætolorum, Flaccum in Rhoduntiam et Tichiunta, Catonem in Callidromum mittit. Ipse, prius quam ad hostem copias admoveret, vocatos in concionem milites paucis est alloquutus : «< Plerosque omnium ordinum, milites, «< inter vos esse video, qui in hac eadem provincia « T. Quintii ductu auspicioque militaveritis. Macedo<< nico bello inexsuperabilis magis saltus ad amnem « Aoum fuit, quam hic. Quippe portæ sunt hæ, et « unus, inter duo maria clausis omnibus, vel ut na<< turalis transitus est. Munitiones et locis opportu<< nioribus tunc fuerunt, et validiores impositæ: exer<< citus hostium ille et numero major, et militum ge

5. Callidromum et Rhoduntia et Tichius, cacumina OEtæ montis. Cf. Strab. IX, pag. 428; Steph. Byz. et Appian. Syr. 18, qui duo tantum cacumina memorat, millenis occupata militibus Ætolorum.

CAP. XVII. 1. M. Porcium Catonem et L. Valerium Flaccum (qui olim una consules fuerant; videatur XXXIII, 42, 43), consulares legatos, ut apud Phleg. Trall. de Mirab. cap. 3. Conf. ad XXXVI, 1, n. 4, et XXXVII, 1, n. 6. Tribunos autem