I mine fæpe effe periclitandam fortunam negabat, eúmque aliis Rei. publica temporibus fervari volebat, ERNESTUS. 1 UANQUAM mihi femper frequens confpectus vefter multo jucundiffimus; hic autem locus 2 ad agendum ampliffimus ' ad dicendum ornatiffimus eft vifus, Quirites: tamen hoc aditu laudis, qui femper optimo cuique maximè patuit, non mea me voluntas, fed meæ vitæ rationes ab ineunte ætate fufceptæ, prohibuerunt. Nam, cùm antea per ætatem nondum hujus auctoritatem loci contingere auderem ; ftatuerémque, nihil huc, nifi perfectum ingenio, elaboratum induftriâ, afferri oportere: omne meum tempus amicorum temporibus tranfimittendum putavi. Ita neque hic locus vacuus unquam fuit ab iis, qui veftrain caufam defenderent: & meus labor in privatorum periculis caftè integréque verfatus, ex veftro judicio fructum eft ampliffimum confecutus. Nam cùm propter dilationem comitiorum' ter prætor primus centuriis cunctis renuntiatus fum, facilè intellexi, Quirites, & quid de me judicaretis, & quid aliis præfcriberetis. Nunc 4 cùm DELECTUS COMMENTARIORU M. 1. Frequens confpectus vefter] Magiftratus, quibus folis cum populo agendi jus erat, legem trinundino per præconem promulgari in foro jubebant, ut tertiâ die comitia haberentur, & populus fuffragia ferret: id eft, legem latam aut juberet, aut antiquaret. Eam, ut fcribit Quintilianus, libro II. pro concione fuadere, aut diffuadere, moris fuit. L. ergo Manilius, tribunus plebis, comitia in foro habebat convocatis tribubus, legémque ferebat, quam Cicero prætor frequenti populo hac oratione fuadet. HOTOMANUS. 2. Hic autem locus] Templum in foro, roftris, ut Livius fcribit, navium Antiatium exornatum. IDEM. 3. d agendum amplissimus ad dicendum ornatiffimus Gellius, Noct. Att. XIII. 15. docet aliud effe, Agere cum populo, aliud concionem habere. Nam, cum populo agere, inquit, eft rogare quid populum, quod fuffragus juis aut jubear, aut velet. Concionem qutem habere, eft verba facere ad populum, fine ulla rogatione. Ergo ad agendum ampliffi mum appellat, quòd nullis nifi amplitudine præditis viris, magiftratum fcilicet gerentibus, agere cum populo liceret ad concionandum autem, five ad dicendum ornatiffimum, quòd ornamento effet iis, qui concionabantur, ut adolefcentibus, qui de laude alicujus pro Roftris orationes ad populum habebant. IDEM. 4. Onine meum tempus amicorum temporibus] Tempora, negotia, pericula, neceffitates, ut vulgus loquitur fignificant. Ut libr. de Offic. II. cap. 1. Tantum erat philoJophiæ loci, quantum fuperfuerat amicorum & Reipublicæ temporibus: id eft, negotiis, neceffitatibus. IDEM. cùm & auctoritatis in me tantum fit, quantum vos honoribus mandandis effe voluiftis ; & ad agendum facultatis tantum, quantum homini vigilanti ex forenfi ufu propè quotidiana dicendi exercitatio potuit afferre: certè, & fi quid auctoritatis in me eft, eâ apud eos utar, qui eam mihi dederunt; & fi quid etiam dicendo confequi poffum, iis oftendam potiffimùm, qui ei quoque rei fructum fuo judicio tribuendum effe cenfuerunt. Atque illud in primis mihi lætandum jure effe video, quòd in hac infolita mihi ex hoc loco ratione dicendi, caufa talis oblata eft, in qua oratio deeffe nemini poteft. Dicendum eft enim de Cn. Pompeii fingulari eximiáque virtute, hujus autem orationis difficilius eft exitum, quàm principium invenire. Ita mihi non tam copia, quàm modus in dicendo quærendus eft. 2 Atque ut inde oratio mea proficifcatur, unde hæc omnis caufa 2 ducitur: bellum grave & periculofum veftris vectigalibus atque fociis, à duobus potentiffimis regibus infertur, Mithridate, & Tigrane:quorum alter relictus, alter laceffitus, occafionem fibi ad occupandam Afiam oblatam effe arbitratur. Equitibus Romanis, honeftiffimis viris, afferuntur ex Afia quotidie literæ, quorum magnæ res aguntur, in veftris vectigalibus exercendis o OCcupatæ: qui ad me pro neceffitudine, quæ mihi eft cum illo ordine '', caufam reipublicæ, periculáque rerum fuarum detulerunt: Bithy 2 5. Propter dilationem comitiorum] Differe bantur plerumque propter obnuntiationes. Nam fi, dum comitia haberentur, augur aliquis de cælo fervaffet, magiftratus obnuntiare poterat, & comitia in alium diem differre. Differebantur præterea per tribunorum interceffionem. Has autem obnuntiationes, dilatonéfque comitiorum, candidatorum fcilicet gratiâ faciebant: cùm aliqui fibi paratam repulfam videbant. IDem. 6. Quantum vos, honoribus mandandis effe voluiftis] Hoc eft, quantum mihi (auctori tatis fcilicet) effe voluiftis, in eo, quòd ho nores mihi mandaviftis: vel, dum honores mihi mandatis. FABRITIUS. 7. Mithridate, & Tigrane] Altero Ponti, altero Armeniæ rege, & fuperioris focero, ut Appianus: genero, ut Plutarchus fcri bit. HOTOMANUS. A 3 8. Quorum alter relictus] Lucullus Mithridatem perfecutus, à militibus defertus elt: qui, cùm nihil propius effet, quàm ut Rex caperetur, effufis de ipfius Regis fententia thefauris & pecuniis omnibus, in eas fefe, relicto Rege, projecerunt. Ita Rex in Armeniam ad focerum Tigranem profugit. IDEM. 9. Ad occupandam Afiam ] Afia, anno Urbis 620, Attali teftamento, populum Romanum inftituentis heredem fui regni, provincia eft Romanorum facta. GRæv. 10. In veftris vectigalibus exercendis ] Quid eft exercere vectigalia? decumas ab aratoribus exigere, fcripturam à pecuariis, portorium à mercatoribus. Hæc enim populi Romani vectigalia. HOTOMANUS. 11. Pro neceffitudine, quæ mihi eft cum illo ordine] Plinius XXXIII. 8. M. Cicero denum Stabili Bithyniæ, quæ nunc veftra provincia eft", vicos exuftos effe complures: regnum Ariobarzanis ", quod finitimum eft veftris vectigalibus, totum effe in hoftium poteftate: Lucullum, magnis rebus geftis, ab eo bello difcedere: huic qui fuccurrerit '*, non fatis effe paratum ad tantum bellum adminiftrandum: unum ab omnibus fociis & civibus ad id bellum imperatorem depofci, atque expeti: eundem hunc unum ab hoftibus metui, præterea neminem. Caufa quæ fit, videtis: nunc, quid agendum fit, confiderate. Primùm mihi videtur de genere belli, deinde de magnitudine, tum de imperatore deligendo effe dicendum. Genus eft enim ejufmodi, quod maximè veftros animos excitare, atque inflammare debet in quo agitur populi Romani gloria, quæ vobis à majoribus, cùm magna in rebus omnibus, tum fumma in re militari tradita eft: agitur falus fociorum, atque amicorum, pro qua multa majores veftri magna & gravia bella gefferunt: aguntur certiffima populi Romani vectigalia, & maxima, quibus amiffis, & pacis ornamenta, & fubfidia belli requiretis: aguntur bona multorum civium, quibus eft à vobis, & ipforum, & reipublicæ causâ confulendum. Et quoniam femper appetentes gloriæ præter cæteras gentes, 3 atque avidi laudis fuiftis, delenda vobis eft illa macula, Mithridatico bello fuperiore "' fufcepta; quæ penitus jam infedit, atque inveteravit in populi Romani nomine: quòd is, qui uno die totâ 15 ftabilivit equeftre nomen in Confulatu fuo, ei | fenatum concilians, ex eo fe ordine profectum effe celebrans, & ejus vires peculiari populalaritate quærens. HOTOMAN. Vide pro Rabirio Poft. 12. Bithyniæ, quæ nunc veftra provincia eft] Nicomedes cognomento Philopator, Nicomedis filius, qui patre Prufia necato, Bithyniæ regnum occuparat, regno à Mi thridate pulfus, à Sylla reftitutus eft. Hac de caufa paucis pòft annis, hoc eft, Octavio & Cotta Coff. moriens, populum Romanum regni fui heredem fecit, regnúmque ejus in provinciæ formam redactum eft. Eutrop. App. Flor. Idem. 13. Regnum Ariobarzanis] Cappadociam, ex qua ipfum bis antea pulfum, & bis à Afiâ, Romanis reftitutum Mithridates, Lucullo à fenatu revocato, tertiò dejecit: & tamdiu eo regno potitus eft, dùm Pompeius ipfo & Tigrane devictis, Ariobarzanem tertio loco reftituit. IDEM. 14. Huic qui fuccurrerit ] Modius, epift. xcvII. Novant. teftatur in Colonienfi fe reperiffe, qui fuccefferit: id & ego reperi in Erfurt. necnon in anonymo; quod procul dubio præferendum fuccurrerit. Succurrere bello à Latinorum confuetudine remotum eft. Grævius. 15. Mithridatico bello fuperiore] Quod inftauratum eft Q. Pompeio, L. Sylla Coff. Nam initio ejus belli Mithridates Q. Op pium, ut Florus appellat, Proconfulem ; ut Appianus, cui potiùs affentior, Proprætorem Afiâ, tot in civitatibus, uno nuntio, atque una literarum fignificatione cives Romanos necandos trucidandófque denotavit, non modò adhuc pœnam nullam, fuo dignam fcelere fufcepit, fed ab illo tempore annum jam tertium & vicefimum regnat: & ita regnat, ut fe non Ponto, neque Cappadociæ latebris occultare velit, fed emergere è patrio regno, atque in veftris vectigalibus, hoc eft, in Afiæ luce verfari. Etenim adhuc ita veftri cum illo rege contenderunt imperatores, ut ab illo infignia victoriæ, non victoriam reportarent. Triumphavit L. Sylla, triumphavit L. Murena de Mithridate, duo fortiffimi viri, & fummi imperatores: sed ita triumpharunt, ut ille pulfus fuperatúfque regnaret. Veruntamen illis imperatoribus laus eft tribuenda, quòd egerunt: venia danda, quòd reliquerunt: propterea quòd ab eo bello Syllam ' in Italiam refpublica, Murenam Sylla revocavit ". 16 Mithridates autem omne reliquum tempus, non ad oblivio4 nem veteris belli, fed ad comparationem novi contulit: qui pofteaquàm maximas ædificaffet ornaffétque claffes; exercitúfque permagnos, quibufcunque ex gentibus potuiffet, comparaffet, & fe Bofporanis, finitimis fuis, bellum inferre fimulaffet: ufque in Hifpaniam legatos Ecbatanis mifit ad eos duces, quibufcum tum bellum gerebamus: ut, cùm duobus in locis disjunctiffimis, maximéque diverfis, uno confilio, à binis hoftium copiis "bellum terrâ marique gereretur, vos ancipiti contentione diftricti, de imperio 19 dimicaretis. cepit, & in vincula conjecit: Manium At- Sed 17. Murenam Sylla revocavit ] Propter pacem, quam ipfe cum Mithridate fecerat : nam ille in Afia legatus à Sylla relictus cum duabus legionibus, ut Afiæ negotia conftitueret, triumphi cupiditate incenfus Regi bellum facere non defiftebat, ufquedum revocatus eft. IDEM. 18. Uno confilio, à binis hoftium copiis ] Sertorii enim copias cum fuis conjuncturum fe putabat, ut fcribit hic ipfe in Mureniana, cap. 15. IDEM. 19. De imperio ] Id eft, non de aliqua imperii parte, fed in totius imperii certamen & difcrimen deveniretis; & ancipiti: quoniam utrinque bellum inferebatur, ab Afia fcilicet, & Hifpania. IDEM. 20 21 , Sed tamen alterius partis periculum, Sertorianæ, atque Hifpa nienfis, quæ multò plus firmamenti ac roboris habebat, Cn. Pompeii divino confilio ac fingulari virtute depulfum eft: in altera parte ita res à L. Lucullo, fummo viro, eft adminiftrata, ut initia illa geftarum rerum magna atque præclara, non felicitati ejus, fed virtuti; hæc autem extrema quæ nuper acciderunt, non culpæ, fed fortunæ tribuenda effe videantur. Sed de Lucullo dicam alio loco, & ita dicam, Quirites, ut neque vera laus, ei detracta oratione noftrâ, neque falsa, afficta esse videatur. De veftri imperii dignitate, atque gloriâ, quoniam is eft exorfus orationis meæ, videte, quem vobis animum fufcipiendum putetis. Majores veftri fæpe, mercatoribus ac naviculatoribus injuriofiùs tractatis 2, bella gefferunt: vos tot civium Romanorum millibus, uno nuntio, atque uno tempore necatis, quo tandem ani mo effe debetis? Legati quòd erant appellati fuperbiùs ", Corinthum patres veftri, totius Græciæ lumen, extinctum effe voluerunt: vos eum regem inultum effe patiemini, qui legatum populi Romani, confularem, vinculis ac verberibus, atque omni fupplicio excruciatum necavit?Illi libertatem civium Romanorum imminutam non tulerunt: vos vitam ereptam negligetis? Jus le gationis verbo violatum illi perfecuti funt: vos legatum populi Romani, omni fupplicio interfectum, inultum relinquetis? Videte, ne, ut illis pulcherrimum fuit, tantam vobis imperii gloriam relinquere; fic vobis turpiffimum fit, illud, quod accepiftis, tueri & confervare non poffe. Quid, quòd falus fociorum fummum in periculum ac difcrimen vocatur? Regno expulfus eft Ariobarzanes, rex, focius populi Romani atque amicus: imminent duo reges toti Afiæ, non folùm vobis inimiciffimi, fed etiam veftris fociis atque amicis: 20. U initia illa geftarum rerum ] Mithridatem enim prælio fudit in Ponto; ut ille in extremam Armeniam profugerit ad Ti granem: quorum utrumque poftea uno confilio, unis copiis in fe invadentem repulit ac profiigavit. HOTOMAN. 21. Hæc autem extrema ] Clades accepta primùm à Fabio, deinde à L. Triario; Mithridatis reditus in Pontum, & magnam civi fui regni partem: multarum nationum contracta belli focietas cum Tigrane & Mithridate adverfus populum Rom. IDEM. 22. Injuriofius tractaris] Leviter offenfis. Nam, injuri fiùs, minus eft, quàm injuriosè. MANUTIUS. 23. Appellati fuperbiùs] Sordes in eos de tectis injectas, ait Strabo; pulfatos, Livius & Alconius. Cicero neutrum dicit, sed, |