incerta exspectatione eventus civitas fuerat, nec quo victoriae 4 famam accepit. numquam per omnes dies, ex quo Claudium consulem profectum fama attulit, ab orto sole ad occidentem aut senator quisquam a curia atque ab magistratibus abscessit, 5 aut populus e foro. matronae, quia nihil in ipsis opis erat, 5 in preces obtestationesque versae, per omnia delubra vagae 6 suppliciis votisque fatigare deos. tam sollicitae ac suspensae civitati fama incerta primo accidit, duos Narnienses equites in castra, quae in faucibus Umbriae opposita erant, venisse 7 ex proelio nuntiantes caesos hostes. et primo magis auribus 10 quam animis id acceptum erat ut maius laetiusque, quam quod mente capere aut satis credere possent; et ipsa celeritas 8 fidem impediebat, quod biduo ante pugnatum dicebatur. lit terae deinde ab L. Manlio Acidino missae ex castris adferuntur 9 de Narniensium equitum adventu. hae litterae per forum ad 15 tribunal praetoris latae senatum curia exciverunt; tantoque certamine ac tumultu populi ad fores curiae concursum est, ut adire nuntius non posset, traheretur a percunctantibus vociferantibusque, ut in rostris prius quam in senatu litterae 10 recitarentur. tandem summoti et coerciti a magistratibus; 20 dispensarique laetitia inter inpotentes eius animos potuit: in 11 senatu primum, deinde in contione litterae recitatae sunt; et pro cuiusque ingenio aliis iam certum gaudium, aliis nulla ante futura fides erat, quam legatos consulumve litteras audissent. LI. ipsos deinde adpropinquare legatos adlatum est. 25 tunc enim vero omnis aetas currere obvii, primus quisque 2 oculis auribusque haurire tantum gaudium cupientes. ad Mul vium usque pontem continens agmen pervenit. legati — erant 3 L. Veturius Philo P. Licinius Varus Q. Caecilius Metellus circumfusi omnis generis hominum frequentia in forum per- 30 venerunt, cum alii ipsos, alii comites eorum quae acta essent 4 percunctarentur. et ut quisque audierat exercitum hostium imperatoremque occisum, legiones Romanas incolumes, salvos consules esse, extemplo aliis porro impertierant gaudium suum. habitus gehörig. -- 7. suppliciis votisque] cf. Sall. Cat. 52, 29 non votis neque suppliciis muliebribus auxilia deorum parantur. 9. in faucibus Umbriae] cf. c. tor sofort mit den Senatoren in die Curie zurück. 18. traheretur ist asyndeton adversativum, vielmehr etc. 21. dispensarique] so dass Jeder, zunächst der Senat, dann das Volk, seinen Antheil erhält. 43,9. 12. celeritas] die Schnelligkeit der Nachricht, in Bezug auf biduo. 14. ab L. Manlio] Commandant der legiones urbanae in Uinbrien. 16. ad tribunal praetoris] denn er ist in Abwesenheit der Consuln ihr Stellvertreter im Senat. Natürlich zog sich der Prä 27. ad Mulvium pontem] Nördlich, ausserhalb des Weichbildes der Stadt, etwa eine Stunde von derselben entfernt; über diese Brücke führte die via Flaminia, auf der die Gesandten kamen. 34. inpertierant] in Beziehung auf ut quis 7 cum aegre in curiam perventum esset, multo aegrius summota 5 turba, ne patribus misceretur, litterae in senatu recitatae sunt. inde traducti in contionem legati. L. Veturius litteris recitatis 6 ipse planius omnia quae acta erant exposuit cum ingenti 5 adsensu, postremo etiam clamore universae contionis, cum vix gaudium animis caperent. discursum inde ab aliis circa templa 7 deum, ut grates agerent, ab aliis domos, ut coniugibus liberisque tam laetum nuntium impertirent. senatus, quod M. Livius 8 et C. Claudius consules incolumi exercitu ducem hostium le10 gionesque occidissent, supplicationem in triduum decrevit. eam supplicationem C. Hostilius praetor edixit. celebrata a 9 viris feminisque est: omnia templa per totum triduum aequalem turbam habuere, cum matronae amplissima veste cum liberis, perinde ac si debellatum foret, omni solutae metu deis 15 inmortalibus grates agerent. statum quoque civitatis ea victo- 10 ria firmavit, ut iam inde haud secus quam in pace res inter se contrahere emendo vendendo, mutuum dando creditum solvendo auderent. C. Claudius consul cum in castra redisset, caput Hasdru- 11 20 balis, quod servatum cum cura attulerat, proici ante hostium stationes, captivosque Afros vinctos, ut erant, ostendi, duos etiam ex eis solutos ire ad Hannibalem et expromere quae acta essent iussit. Hannibal, tanto simul publico familiarique 12 que audi erat: Kaum hatten sie es gehört, so hatten sie es auch schon weiter erzählt. Creditverhältnisse; denn während des Krieges war bei der Unsicherheit des Besitzes aller Credit geschwunden. Mit dem Vertrauen auf die politischen Verhältnisse steigt nun auch wieder der Credit. 1. summota turba] Abl. abs., ne misceretur ist final. 4. planius, zugleich ausführlicher als die litterae es' vermochten, cf. Hor. Ep. I, 2, 4: planius ac melius Chrysippo et Crantore dicit. 10. in triduum] Was bis jetzt nicht vorgekommen war, gewöhnlich nur in unum diem. Vgl. dagegen die spätere Zeit Caes. b.g. II, 35 dies quindecim supplicatio decreta est. Bei dem Siege des Pompeius über Mithridates waren es 12 Tage. Cic. de prov. cons. 10: Caesari supplicationes decrevistis, numero ut nemini uno ex bello, honore, ut omnino nemini. Das Letzteré bezieht sich auf den Inhalt des Decrets. 13. amplissima veste, Feierkleidung; die Männer in der toga cretata oder nivea, die Frauen mit der stola u. der tunica mit der instita. 15. statum quoque civitatis] In Bezug auf die 16. haud secus quam in pace] Polyb.: καθόλου δ' εις τοσαύτην ευελπιστίαν παρεγένοντο και θάρσος ώστε πάντας τον 'Αννίβαν, δν μάλιστα πρότερον εφοβήθησαν, τότε μηδ' εν Ιταλία νομίζειν παρεϊναι. Das Gedächtniss dieser Tage feiert Hor. IV, 4, 37: quid debeas, o Roma, Neronibus, testis Metaurum flumen et Hasdrubal devictus et pulcher fugatis ille dies Latio tenebris, qui primus alma risit adorea etc. 20. proici] „es war der Kopf des Bruders, den der Römer den feindlichen Posten hinwerfen hiess, um also dem grossen Gegner, der den Krieg mit Todten verschmähte, die ehrenvolle Bestattung des Paullus, Gracchus und Marcellus zu vergelten.“ Mommsen ictus luctu, agnoscere se fortunam Carthaginis fertur dixisse; 13 castrisque inde motis, ut omnia auxilia, quae diffusa latius tueri non poterat, in extremum Italiae angulum Bruttios contraheret, et Metapontinos, civitatem universam, excitos sedibus suis, et Lucanorum, qui suae dicionis erant, . in Bruttium 5 agrum traduxit. E) Verhandlungen über die Verlegung des Kriegsschauplatzes nach Afrika (Liv. XXVIII, 40—45). XL. Tum de re publica, de exercitibus scribendis, de provinciis relatum. cum Africam novam provinciam extra 10 sortem P. Scipioni destinari homines fama ferrent, et ipse nulla iam modica gloria contentus non ad gerendum modo bellum sed ad finiendum diceret se consulem declaratum esse, 2 neque aliter id fieri posse quam si ipse in Africam exercitum transportaret, atque acturum se id per populum aperte ferret, 15 si senatus adversaretur, id consilium haudquaquam primoribus patrum cum placeret, ceteri per metum aut ambitionem mus3 sarent, Q. Fabius Maximus rogatus sententiam: , scio multis I, 658. 1. agnoscere se fortunam] tem] in Verbindung mit der provind. b. er sieht ein, dass der Kriegs- cia Siciliensis. 15. per populum] plan im Ganzen gescheitert und der Senat übte das Recht, die damit der Fall Karthago's unab- Provinzen zu vertheilen, nicht in wendbar ist. In diesen wenigen Folge eines Gesetzes aus, sondern Worten erkennt man die Grösse nur in Folge alter Ueberlieferung; und Vaterlandsliebė Hannibal's. denn der Senat war in Rom die 5. in Bruttium agrum] Er gab oberste Regierungsbehörde. Gerieth Apulien und Lucanien, sogar Me- der Consul mit dieser in Widertapont auf und zog sich mit seinen spruch, so war es natürlich, dass Truppen zurück in das Bruttische er sich an die Majestät des Volkes Land, dessen Häfen sein einziger wandte. P. Scipio vertraute dabei Rückzug waren. Diesen Theil be- auf seine Popularität. 16. prihauptete Hannibal bis zu seinem moribus patrum] Es war dies, wie Abzuge. es scheint, die Majorität. Die Füh rer der Senatspartei fürchten den 9. de provinciis relatum) darüber ausserordentlichen jungen Mann, war bereits beschlossen (c. 38): no- zumal da dieser nicht übel Lust minatae consulibus provinciae sunt, bezeigte, wo immer Brauch und Sicilia Scipioni extra sortem Verfassung mit seinen Absichten in concedente collega, quia sacrorum Conflict geriethen, solche Hemmcura pontificem maximum (P. Lici- nisse bei Seite zu schieben und sich nium Crassum) in Italia retinebat, auf seine Popularität beim Volke Bruttii Crasso. Nun aber handelt und beim Heere zu stützen. Dazu es sich um die Ausführung dieses kommt, dass Scipio einer plebeischen Beschlusses; bei dieser Gelegenheit Familie angehörte und in seiner mochte Scipio den Antrag gestellt ganzen Bildung einen schroffen haben: ut in Africam, si id e repu- Gegensatz zu dem alten Römerthum blica esse censeret, traicere liceret. darstellte. 18. rogatus senten 10. noram provinciam extra sor- tiam] Er war princeps senatus. > vestrum videri, patres conscripti, rem actam hodierno die agi, et frustra habiturum orationem qui tamquam de integra re de Africa provincia sententiam dixerit. . ego autem primum 4 illud ignoro, quem ad modum certa iam provincia Africa con5 sulis viri fortis ac strenui sit, quam nec senatus censuit in hunc annum provinciam esse nec populus iussit. deinde, si 5 est, consulem peccare arbitror, qui de re transacta simulando se referre senatum ludibrio habet, non senatorem, qui de quo consulitur suo loco dicit sententiam. atque ego certum habeo 6 10 dissentienti mihi ab ista festinatione in Africam traiciendi duarum rerum subeundam opinionem esse: unius, insitae in- 7 genio meo cunctationis, quam metum pigritiamque homines adulescentes sane appellent, dum ne paeniteat adhuc aliorum speciosiora primo aspectu consilia semper visa, mea usu me15 liora; alterius, obtrectationis atque invidiae adversus crescen- 8 tem in dies gloriam fortissimi consulis. a qua suspicione si 9 me neqne vita acta et mores mei neque dictatura cum quinque consulatibus tantumque gloriae belli domique partae vindicat, ut propius fastidium eius sim quam desiderium, aetas saltem 20 liberet. quae enim mihi aemulatio cum eo esse potest, qui ne filio quidem meo aequalis sit? me dictatorem cum vige- 10 rem adhuc viribus et in cursu maximarum rerum essem, recusantem nemo aut in senatu aut apud populum audivit, quo minus insectanti me magistro equitum, quod fando numquam 2. tamquam de integra re] Weil hinc (durch seine Kriegführung Scipio offen hatte verlauten lassen, gegen Hannibal) habitus ; et sicut dass er sich im Falle eines ableh- dubites, utrum ingenio cunctator nenden Beschlusses von Seiten des fuerit, an quia ita bello proprie Senats an das Volk wenden werde. aptum erat, sic nihil certius est, 5. quam nec senatus etc.] ob- quam unum hominem nobis cunctando wohl weder der Senat etc. rem restituisse sicut Ennius ait. 6. si est] sc. certa, d. h. wenn er metum pigritiamque] cf. XXII, 39, 20 für ganz bestimmt annimmt, dass Sane timidum pro cauto, tardum das Volk ihm Afrika (zum Ge- pro considerato, inbellem pro perito schäftskreis) zum Kriegsschauplatz belli vocent. Vgl. Hor. Sat. I 3, 55: anweisen werde; denn dann ist die at nos virtutes ipsas invertimus etc., Relation an den Senat nur eine denn die Tugend hält die Mitte simulatio, der Zweck ist auf andere zwischen zwei Extremen! - 14. usu Weise bereits erreicht. 9. atque, meliora] cf. ib. § 8-10. 17. Fadenn da er bereits eine Rede an- bius Maximus war 217 dictator itegekündigt hat, so ist das dissentire 21. cum vigerem adhuc etc. jetzt ein zweites, d. h. mit viribus] Es sind seitdem 12 Jahre atque geht der Redner zu dem In- verflossen. 24. fando nunquam halt der angekündigten Rede über; ante auditum] cf. XXII, 27 quod wir: Nun weiss ich allerdings nulla memoria habeat annalium. recht wohl etc. 11. duarum Der Beschluss war allerdings unerrerum opinionem] = ein doppeltes hört, weil dadurch die Bedeutung Vorurtheil. 12. cunctationis) Vgl. und das Wesen der Dictatur wieder die Charakteristik des Fabius XXX, aufgehoben wurde, vielleicht war 26: cautior tamen quam promptior er auch nur möglich, weil Fabius rum. rebus quam 11 ante auditum erat, imperium mecum aequaretur verbis adsequi malui, ut qui aliorum iudicio mihi comparatus 12 erat, sua mox confessione me sibi praeferret —: nedum ego perfunctus honoribus certamina mihi atque aemulationem cum 13 adulescente florentissimo proponam: videlicet ut mihi iam 5 vivendo, non solum rebus gerendis fesso, si huic negata fuerit, Africa provincia decernatur. cum ea gloria, quae parta est, 14 vivendum atque moriendum est. vincere ego prohibui Hanni balem, ut a vobis, quorum vigent nunc vires, etiam vinci posset. XLI. illud te mihi ignoscere, P. Corneli, aequum 10 erit, si, cum in me ipso numquam pluris famam hominum quam rem publicam fecerim, ne tuam quidem gloriam bono 2 publico proponam, quamquam, si aut bellum nullum in Italia aut is hostis esset, ex quo victo nihil gloriae quaereretur, qui te in Italia retineret, etsi id bono publico faceret, simul cum 15 3 bello materiam gloriae tuae isse ereptum videri posset. cum vero Hannibal hostis incolumi exercitu quartum decimum annum Italiam obsideat, paenitebit te, P. Corneli , gloriae tuae, si hostem eum, qui tot funerum, tot cladium nobis causa fuit, tu consul Italia expuleris, et sicut penes C. Lutatium prioris 20 Punici perpetrati belli titulus fuit, ita penes te huius fuerit? 4 nisi aut Hamilcar Hannibali dux est praeferendus aut illud bellum huic aut victoria illa maior clariorque quam haec 5 modo contingat ut te consule vincamus - futura est. a Dre panis aut Eryce detraxisse Hamilcarem quam Italia expulisse 25 6 Poenos atque Hannibalem malis? ne tu quidem, etsi magis paratam quam speratam gloriam amplecteris, Hispania potius 7 quam Italia bello liberata gloriatus fueris. nondum is est Hannibal, quem non magis timuisse videatur quam contem8 psisse qui aliud bellum maluerit. quin igitur ad hoc accinge- 30 war. nur Prodictator Jedenfalls hatte Fabius die Pflicht, einem solchen Volksbeschlusse sich zu widersetzen und die Rechenschaft nach Ablauf seiner Amtszeit nicht zu scheuen. 3. sua mox confessione] cf. XXII, 30. 6. vivendo] senectutis onere. 7. cum ea gloria, nein mit dem erworbenen Ruhm, asyndeton adversativum. 11. numquam pluris] cf. XXII, 39, 9. 12. bono publico, cf. zu I p. 47, 4. 13. quamquam ist mit qui te in Italia retineret zu verbinden. Sinn: indessen von einer Schmälerung deines Ruhms kann hier überhaupt nicht die Rede sein. Daher steht nach aequum erit im Vorhergehenden si mit Conj., nicht der Acc. c. Inf. 14. qui te in Italia retineret] Im Gegensatz zu Afrika rechnet hier Fabius Sicilien zu Italien, denn Scipio hätte von hier aus zur See den Krieg gegen Bruttien wie der andere Consul zu Lande führen sollen. 18. obsideat] in Schach hält. 24. a Drepanis aut Eryce] cf.' Polyb. I, 58. Liv. XXI, 41, 6. 29. non magis, cf. I, 30. Quin igitur] Warum willst du nicht die Siegespalme erstreben, nicht vielmehr auf jenen Umwegen (=statt auf diesen Umwegen). Die Negation nec ist eng mit potius zu verbinden, per istos circumitus u. recto hinc itinere p. 78, 2. |