Immagini della pagina
PDF
ePub

ris, nec per istos circumitus, ut, cum in Africam traieceris, secuturum te illuc Hannibalem speres, potius quam recto hinc itinere, ubi Hannibal est, eo bellum intendens egregiam istam palmam belli Punici patrati petis? hoc et natura prius est, 9 5 tua cum defenderis, aliena ire oppugnatum: pax ante in Italia quam bellum in Africa sit, et nobis prius decedat timor quam ultro Afris inferatur. si utrumque tuo ductu auspicioque fieri 10 potest, Hannibale hic victo illic Carthaginem expugna, si altera utra victoria novis consulibus relinquenda est, prior 10 cum maior clariorque tum causa etiam insequentis fuerit. nam 11 nunc quidem, praeterquam quod et in Italia et in Africa duos diversos exercitus alere aerarium non potest, praeterquam 12 quod, unde classes tueamur, unde commeatibus sufficiamus praebendis, nihil reliqui est, quid periculi tandem quantum 15 adeatur, quem fallit? P. Licinius in Italia, P. Scipio bellum in Africa geret: quid? si- quod omnes dei omen avertant 13 et dicere etiam reformidat animus, sed quae acciderunt accidere possunt si victor Hannibal ire ad urbem perget, tum demum te consulem ex Africa, sicut Q. Fulvium a Capua, 20 arcessemus? quid quod in Africa quoque Mars communis belli erit? domus tibi tua, pater patruusque intra triginta dies cum 14 exercitibus caesi documento sint, qui per aliquot annos maxi- 15 mis rebus terra marique gerendis amplissimum nomen apud exteras gentes populi Romani vestraeque familiae fecerant. 25 dies me deficiat, si reges imperatoresque temere in hostium 16 terram transgressos cum maximis cladibus suis exercituumque suorum enumerare velim. Athenienses, prudentissima civitas, 17 bello domi relicto, auctore aeque impigro ac nobili iuvene magna classe in Siciliam tramissa, una pugna navali florentem

[blocks in formation]

8. Hannibale victo ist aufzulösen:
80 überwinde erst hier in
Italien den Hannibal, um
dann etc. 9. altera utra victo-
ria] Fab. erkennt, dass mit der
Entfernung Hannibal's aus Italien
der Krieg mit Karthago noch nicht
beendigt ist: der Triumph soll für
einen Consul aus den Reihen der
Nobilität aufgespart werden!
12. aerarium non potest] Scipio
scheint indessen nicht mehr Trup-
pen verlangt zu haben, als ein
consularisches Heer ohnedies aus-
machten. 14. quid quem fallit
ist zu verbinden: so kann vor Allem
die Grösse der Gefahr, welcher wir
uns aussetzen, nicht unbemerkt
bleiben. Der Nachsatz in rhetori-

scher Frageform kommt sonst nur in logischer Steigerung vor: nam si iam duos exercitus aerarium alere non potest, quid tandem quantum periculi etc. Oder thatsächlich: nam nunc quidem, praeterquam quod etiam periculum magnum aditur. Beide Formen hat Livius verbunden. 20. arcessemus] Warum ist dieser Einwurf nichtig? communis gehört zu Mars, der Sieg im Kampfe ist für beide Theile gleich möglich (§vvos ’Evválios) eventus belli incertus est, cf. XXX, 30, 20.- 21. Vgl. p. 95, 6. 27. Athenienses] Warum ist dieses Beispiel nicht mit den Absichten Scipio's zu vergleichen? 29. una ist historisch nicht genau, also rhetorische Hyperbel.

rem publicam suam in perpetuum adflixerunt: XLII. externa et nimis antiqua repeto: Africa eadem ista et M. Atilius, insigne utriusque fortunae exemplum, nobis documento sint. 2 ne tibi, P. Corneli, cum ex alto Africam conspexeris, ludus et iocus fuisse Hispaniae tuae videbuntur! quid enim simile? 5 3 pacato mari praeter oram Italiae Galliaeque vectus Emporias in urbem sociorum classem adpulisti; expositos milites per tuta omnia ad socios et amicos populi Romani Tarraconem 4 duxisti; ab Tarracone deinde iter per praesidia Romana; circa Hiberum exercitus patris patruique tui post amissos impera- 10 5 tores ferociores ex calamitate ipsa; dux tumultuarius quidem ille L. Marcius et militari suffragio ad tempus lectus, ceterum si nobilitas ac iusti honores adornarent, claris imperatoribus qualibet arte belli par; oppugnata per summum otium Carthago 6 nullo trium Punicorum exercitum socios defendente; cetera neque ea elevo, nullo tamen modo Africo bello comparanda, ubi non portus ullus classi nostrae apertus, non ager pacatus, non civitas socia, non rex amicus, non consistendi usquam locus non procedendi, quacumque circumspexeris, hostilia omnia 7 atque infesta. an Syphaci Numidisque credis? satis sit semel 20 creditum: non semper temeritas est felix; et fraus fidem in parvis sibi praestruit, ut cum operae pretium sit, cum mercede 8 magna fallat. non hostes patrem patruumque tuum armis prius quam Celtiberi socii fraude circumvenerunt; nec tibi ipsi a Magone et Hasdrubale, hostium ducibus, quantum ab Indibile 25 9 et Mandonio, in fidem acceptis, periculi fuit. Numidis tu credere potes, defectionem militum tuorum expertus? et Syphax et Masinissa se quam Carthaginienses malunt potentes in 10 Africa esse, Carthaginienses quam quemquam alium. nunc

[ocr errors][ocr errors][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

20. Numidisque, cf. c. 44, 5. 24. Celtiberi] Vgl. zu Liv. XXVII, 44. Indibilis und Mandonius waren Fürsten der Ilergeten, welche sich wiederholt den Römern unterwarfen und ebenso oft wieder abfielen, cf. XXII, 21. Mit Syphax und Masinissa hatte Scipio Freundschaft und Bündniss geschlossen: si quidem eundem Scipionem (sagt Mas.) ducem in Africam Romani mittant, satis sperare perbrevis aevi Carthaginem esse. Was hier Fabius von Afrika sagt, hatten die Römer allerdings in Spanien erfahren und die späteren Kämpfe der Römer in Spanien bis auf Augustus hatten hierin ihren Grund. 29. Carthaginienses muss Nom. sein; das dazu

15

illos aemulatio inter se et omnes causae certaminum acuunt, quia procul externus metus est: ostende Romana arma et exercitum alienigenam: velut ad commune restinguendum incendium concurrent. aliter eidem illi Carthaginienses Hispaniam 11 5 defenderunt, aliter moenia patriae templa deum, aras et focos defendent, cum euntes in proelium pavida prosequetur coniunx et parvi liberi occursabunt. quid porro? si satis confisi Car- 12 thaginienses consensu Africae, fide sociorum regum, moenibus suis, cum tuo exercitusque tui praesidio nudatam Italiam vi10 derint, ultro ipsi novum exercitum in Italiam aut ex Africa miserint aut Magonem, quem a Baliaribus classe transmissa 13 iam praeter oram Ligurum Alpinorum vectari constat, Hannibali se coniungere iusserint? nempe in eodem terrore erimus, 14 in quo nuper fuimus, cum Hasdrubal in Italiam transcendit; 15 quem tu,, qui non solum Carthaginem sed omnem Africam exercitu tuo es clausurus, e manibus tuis in Italiam emisisti. victum a te dices: eo quidem minus vellem, et id tua non rei 15 publicae solum causa, iter datum victo in Italiam esse. patere nos omnia, quae prospera tibi ac populi Romani imperio 20 evenere, tuo consilio adsignare, adversa casibus incertis belli

-

gehörige Object (se?) ist ausgefallen. 2. et exercitum alienigenam] Vgl. umgekehrt die Lage Hannibals in Italien Liv. XXII, 39, 13: Hannibal contra in aliena in hostili est terra, inter omnia inimica infestaque procul ab domo ab patria; neque illi terra neque mari est pax, nullae eum urbes accipiunt, nulla moenia (vor der Schlacht bei Cannae), nihil usquam sui videt, in diem rapto vivit etc. 4. aliter eidem

illi Carthag.] Man denke an den tapferen Widerstand im dritten Punischen Krieg. 7. occursabunt, beim Auszug in den Kampf; ihr Bild geleitet sie in die Schlacht.

8. sociorum regum] der Numidier Syphax und Masinissa, denn an ein Bündniss derselben mit Rom glaubt Fabius noch nicht. 10. aut ex Africa] Entsprechend sollte folgen aut a Baliaribus, statt dessen tritt die Person des Mago hervor. Dieser, der jüngste Bruder des Hannibal, hatte die Ueberreste der Karthagischen Macht in Spanien auf den Balearen versammelt und hatte bereits im Frühling des Jahres 205, in welche Zeit auch

die Senatsverhandlung fällt, seine Abreise nach Ligurien unternommen. Im Gebiet der Insubrer lieferte er den Römern eine heftige Schlacht, musste aber der Uebermacht weichen. Durch die Erfolge Scipio's in Afrika wurde er zugleich mit Hannibal zum Schutze der Vaterstadt zurückgerufen, er starb aber während der Ueberfahrt an den in der erwähnten Schlacht empfangenen Wunden. 16. emisisti] Nach der Schlacht bei Baecula im J. 208. Es zeigte sich, dass Scipio's Entschluss, mit der ihm aufgetragenen Defensive die Offensive verbinden unüberlegt und unwahr gewesen war; der nächsten Aufgabe des spanischen Heeres hatte der siegreiche Feldherr an der Spitze einer starken Armee in seinem Uebermuth nicht genügt und wesentlich er verschuldete die äusserst gefährliche Lage Roms im Sommer 207, als Hannibals Plan eines combinirten Angriffs auf die Römer endlich dennoch sich realisirte. Mommsen I, 643. 17. eo quidem minus vellem] denn dann war es nicht ein Fehler Scipio's, sondern

zu

[ocr errors]

16 et fortunae delegare quo melior fortiorque es, eo magis talem praesidem sibi patria atque universa Italia retinet. non potes ne ipse quidem dissimulare, ubi Hannibal sit, ibi caput atque arcem huius belli esse, quippe qui prae te feras eam tibi causam traiciendi in Africam esse, ut Hannibalem eo 5 17 trahas: sive hic igitur sive illic, cum Hannibale est tibi futura res. utrum tandem ergo firmior eris in Africa solus, an hic tuo conlegaeque tui exercitu coniuncto? ne Claudius quidem et Livius consules tam recenti exemplo, quantum id intersit, 18 documento sunt? quid? Hannibalem utrum tandem extremus 10 angulus agri Brutti, frustra iam diu poscentem ab domo auxilia, an propinqua Carthago et ora socia potentiorem armis virisque 19 faciet? quod istud consilium est ibi malle decernere, ubi tuae dimidio minores copiae sint, hostium multo maiores, quam ubi duobus exercitibus adversus unum tot proeliis et iam diuturna 15 20 et gravi militia fessum pugnandum sit? quam compar consilium tuum parentis tui consilio sit, reputa. ille consul profectus in Hispaniam, ut Hannibali ab Alpibus descendenti occurreret, in Italiam ex provincia rediit: tu, cum Hannibal 21 in Italia sit, relinquere Italiam paras, non quia rei publicae 20 id utile, sed quia tibi amplum et gloriosum censes esse, sicut cum provincia et exercitu relicto sine lege, sine senatus consulto duabus navibus populi Romani imperator fortunam publicam et maiestatem imperii, quae tum in tuo capite pericli22 tabantur, commisisti. ego P. Cornelium rei publicae nobisque 25

[ocr errors]

=

=

[ocr errors]
[ocr errors]

12.

eben die unvermeidliche Folge Kar-
thagischer Uebermacht. 1. dele-
gare = attribuere. 2. talem prae-
sidem] als Schutz und Hort.
3. caput atque arcem] = der lei-
tende Mittelpunkt des Krieges, cf.
XXIII, 9, 12. 9. quantum id
intersit] dass zwei consularische
Heere zusammen operiren.
ora socia] Africa socia, die mit
Karth. verbündete Nordküste Afri-
ca's. 13. quod istud consilium est]
ist es nicht Verkehrtheit? Ebenso
im Folgenden: quam conpar consi-
lium tuum..
·=
wie ungleich ist
doch die Handlungsweise deines
Vaters. 19. in Italiam ex pro-
vincia] die ursprüngliche prov. des
P. Scipio war freilich Spanien, aber
zugleich der Krieg gegen Hannibal:
er kam also nur dem ursprünglichen
Auftrage nach, wenn er nach Ita-
lien zurückkehrte auf die Nachricht,
dass Hannibal bereits die Alpen

=

überschreite. 21. sicut cum, wie damals als etc. 22. provincia et exercitu relicto] Scipio hatte von Spanien aus bereits den Legaten C. Laelius an Syphax als Unterhändler geschickt. Da dieser aber nur mit Sc. persönlich unterhandeln wollte, so entschloss er sich, mit 2 Quinqueremen von Neu Karthago aus nach Africa überzusetzen. Es gelang ihm auch, ein Bündniss mit Syphax abzuschliessen. Vgl. Liv. XXVIII, 18. Dass ein Römischer Feldherr seine Provinz ohne Erlaubniss des Senats nicht verlassen durfte, ist bereits zu XXVII, 43, 6 erwähnt. 24. maiestatem imperii] denn Hasdrubal erschien zu gleicher Zeit mit 7 Triremen bei Syphax, so dass er leicht den Scipio hätte gefangen nehmen können, wenn Syphax nicht die Sicherheit verbürgt hätte. 25. ego, damit gibt der Senator, welcher sich im Gegen

[ocr errors]

non sibi ipsi privatim creatum consulem existimo, exercitusque ad custodiam urbis atque Italiae scriptos esse, non quos regio more per superbiam consules, quo terrarum velint, traiciant."

XLIII. Cum oratione ad tempus parata Fabius tum aucto5 ritate et inveterata prudentiae fama cum magnam partem senatus et seniores maxime movisset, pluresque consilium senis quam animum adulescentis praeferocem laudarent, Scipio ita locutus fertur: „et ipse Q. Fabius principio orationis, patres 2 conscripti, commemoravit in sententia sua posse obtrectationem 10 suspectam esse. cuius ego rei non tam ipse ausim tantum 3 virum insimulare, quam ea suspicio vitio orationis an rei

haud sane purgata est. sic enim honores suos et famam 4 rerum gestarum extulit verbis ad exstinguendum invidiae crimen, tamquam mihi ab infimo quoque periculum sit, nè mecum 15 aemuletur, et non ab eo, qui, quia super ceteros excellat, quo me quoque niti non dissimulo, me sibi aequari nolit. sic 5 senem se perfunctumque et me infra aetatem filii etiam sui posuit, tamquam non longius, quam quantum vitae humanae spatium est, cupiditas gloriae extendatur maximaque pars eius 20 in memoriam ac posteritatem promineat. maximo cuique id 6 accidere animo certum habeo, ut se non cum praesentibus modo sed cum omnis aevi claris viris comparent. equidem 7 haud dissimulo me tuas, Q. Fabi, laudes non adsequi solum velle, sed bona venia tua dixerim si possim etiam exsu25 perare. illud nec tibi in me nec mihi in minoribus natu animi 8 sit, ut nolimus quemquam unquam nostri similem evadere civem: id enim non eorum modo, quibus inviderimus, sed rei publicae et paene omnis generis humani detrimentum sit.

=

satz zu andern Rednern denkt, sein
schliessliches Votum ab,
ego ita
censeo, cf. Sall, Cat. 51, 43 u. 52, 36.
1. privatim] für seine Pri-
vatzwecke (Ruhm und Ehre), opp.
reipublicae.

4. ad tempus parata] den Ver-
hältnissen angemessen. 5. in-
veterata prudentiae fama] = viel-
erprobte, bewährte Umsicht.
9. in sententia sua] So heisst die
Rede des Senators, welche er zur
Begründung seines Votums (sent.)
hält. 10. non tam
quam, so
wenig so doch.
13. Fabius
hat, um sich dem Vorwurf der in-
vidia zu entziehn, sich und seine
Thaten als unvergleichlich hinge-
stellt. 16. niti, streben. Auch
Scipio erstrebt das excellere super
ceteros, den Fabius Maximus nicht

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

ausgenommen, ohne freilich dem
jüngeren Geschlecht das gleiche
Streben zu verargen.
17. per-
functumque, sc. honoribus, was sich
aus dem Vorhergehenden von selbst
ergibt. Warum ist senem perfun-
ctumque durch se, filii sui durch
etiam getrennt? Vgl. zu I p. 21, 29.
20. memoriam ac posteritatem,
die Ruhmbegierde schaut (wie ein
ins Meer hineinragender Fels)__in
weiter Ferne auf die dankbare Er-
innerung der Nachwelt; sie richtet
ihren Blick vorwärts, nicht rück-
wärts, sie will wo möglich auch in
der Zukunft unübertroffen dastehen.
Die Darstellung des Scipio ist aller-
dings wenig staatsmännisch.
23. tuas laudes, deine grossen, ge-
feierten Thaten, deinen Ruhm.
25. illud animi, dieser Egoismus

[ocr errors]
« IndietroContinua »