runt. triginta navium carinae, viginti quinqueremes decem 21 quadriremes, cum essent positae, ipse ita institit operi, ut die quadragesimo quinto quam ex silvis detracta materia erat, naves instructae armataeque in aquam deductae sint.

5 F) Hannibal und Scipio. Schlacht bei Naraggara (Zama).

(Liv. XXX, 29–35. 37. 43). XXIX. Iam Hadrumetum venerat Hannibal, unde, ad reficiendum ex iactatione maritima militem paucis diebus sumptis,

excitus pavidis nuntiis omnia circa Carthaginem obtineri armis 10 adferentium, magnis itineribus Zamam contendit. Zama quin- 2

que dierum iter a Carthagine abest. inde praemissi speculatores cum excepti a custodibus Romanis deducti ad Scipionem essent, traditos eos tribunis militum iussosque omisso metu

visere omnia per castra, qua vellent circumduci iussit; per- 3 15 cunctatusque, satin' per commodum omnia explorassent, datis

qui prosequerentur, retro ad Hannibalem dimisit. Hannibal 4 nihil quidem, eorum quae nuntiabantur nam et Masinissam

7. Scipio landete im J. 204 in u. Mago zurückgerufen. Hannibal Africa mit 40 Kriegs- und 400 Last- landete bei Leptis mipor noch im schiffen (XXIX, 24-27). Unter- J. 203, den Winter über knüpft dessen hatte Hasdrubal durch seine er Verbindungen mit Numidischen Tochter Sophonisba den Syphax für Fürsten an und verstärkt seine ReiKarthago gewonnen, Masinissa war terei, zugleich zog er die Truppen bekriegt worden und flüchtete nun des Hasdrubal an sich. Hadrumemit einer geringen Anzahl Reiter tum war eine bedeutende (tyrische) sofort zu den Römern. Im J. 203 ge- Handelsstadt, wenig nördlich von lang es Scipio, die beiden Lager des Leptis minor, 8. exc iactatione Hasdrubal und Syphax durch einen maritima] – von der beschwernächtlichen Ueberfall mit Feuer u. lichen Seefahrt. 10. Zamam Schwert zu vernichten: bina castra contendit] Polyb. XV, 5 oi dè Kapclade una deleta; duces tamen ambo χηδόνιοι θεωρούντες τας πόλεις et ex tot milibus armatorum duo εκπορθουμένας έπεμπον προς τον millia peditum et quingenti equites 'Αννίβαν δεόμενοι μη μέλλειν (me semiermes, magna pars saucii ad- cunctaretur), αλλά προσπελάζειν τοις flatique incendio effugerunt; caesa πολεμίοις και κρίνεις τα πράaut hausta flammis XL millia ho- γματα δια μάχης. ο δε διακούσας minum sunt, capta supra V millia. τους μεν παρούσιν απεκρίθη τάλλα Die Karthager sammeln von Neuem σκοπείν, περί δε τούτου ραθυμεϊν. Truppen, sie entwickeln jetzt eine διαλήψεσθαι γαρ τον καιρόν ungebeure Energie: aber sie wer- αυτός. μετά δε τινας ημέρας αναden wieder geschlagen u. Syphax ζεύξας εκ των περί τον 'Αδρύμητα wird in seinem Reiche von C. Lae- τόπων προήλθε και κατεστραlius und Masinissa mit Krieg über- τοπέδευσε περί Ζάμαν. αύτη zogen und gefangen genommen. δ' έστι πόλις απέχουσα Καρχηδόνος Nach diesen Verlusten werden zum ως προς τας δύσεις οδόν ημερών Schein Friedensunterhandlungen ein- TÉVTE (in der Nähe des Flusses Bageleitet, unterdessen aber Hannibal gradas). 17. eorum quae nuntia

cum sex milibus peditum, quattuor equitum venisse eo ipso forte die adferebant - laeto animo audit, tamen maxime Sci

pionis fiducia, quippe non de nihilo profecto concepta, per5 cussus est. itaque quamquam et ipse causa belli erat et ad

ventu suo turbaverat et pactas indutias et spem foederum, 5 tamen, si integer quam si victus peteret pacem, aequiora impe

trari posse ratus, nuntium ad Scipionem misit, ut conloquendi 6 secum potestatem faceret. id utrum sua sponte fecerit an 8 publico consilio, neutrum cur adfirmem habeo. ceterum Scipio

cum conloquium haud abnuisset, ambo ex composito duces 10 9 castra protulerunt, ut coire ex propinquo possent. Scipio haud

procul Naraggara urbe cum ad cetera loco opportuno, tum 10 quod aquatio intra teli coniectum erat, consedit. Hannibal

tumulum a quattuor milibus inde, tutum commodumque alioqui, nisi quod longinquae aquationis erat, cepit. ibi in medio 15 locus conspectus undique, ne quid insidiarum esset, delectus.

XXX. Summotis pari spatio armatis cum singulis interpretibus congressi sunt, non suae modo aetatis maximi duces,

sed omnis ante se memoriae, omnium gentium cuilibet regum 2 imperatorumve pares. paulisper alter alterius conspectu, ad- 20

. 3 miratione mutua prope attoniti conticuere. tum Hannibal

prior: „si hoc ita fato datum erat, ut qui primus bellum intuli populo Romano, quique totiens prope in manibus victoriam

habui, is ultro ad pacem petendam venirem, laetor te mihi 4 sorte potissimum datum, a quo peterem. tibi quoque inter 25

multa egregia non in ultimis laudum hoc fuerit, Hannibalem,

bantur] die Stärke des Römischen Lagers und die Zuversicht des Scipio. 3. quippe, von dem er recht wohl wusste, dass es nicht eitle Prahlerei war. cf. XLII, 62, 14 Perseus hanc ipsam superbiam, quippe quae ex fiducia virium esset, timere. Polyb. in Bezug auf die Aufnahme der speculatores: θαυμάσας την μεγαλοψυχίαν και τόλμαν τάνδρός. 5. turbaverat] Sein Erscheinen in Afrika hatte die Kriegspartei, auf deren Seite das Volk stand, wieder gehoben, so dass die Beschlüsse der Friedenspartei vernichtet und der Waffenstillstand gestört wurde.

λιν Ναράγαρα κατεστρατοπέδευσε, πρός τε τα άλλα τόπον ευφυή καταλαβόμενος και την υδρείαν εντός βέλους ποιησάμενος. Βeachte die wörtliche Uebersetzung des Livius !

cui tot de Romanis ducibus victoriam di dedissent, tibi cessisse, teque huic bello, vestris plus quam nostris cladibus insigni, finem imposuisse. hoc quoque ludibrium casus ediderit fortuna, 5

ut cum patre tuo consule ceperim arma, cum eodem primum 5 Romano imperatore signa contulerim, ad filium eius inermis

ad pacem petendam veniam. optimum quidem fuerat eam 6 patribus nostris mentem datam ab dis esse, ut et vos Italiae et nos Africae imperio contenti essemus: neque enim ne vobis 7

quidem Sicilia ac Sardinia satis digna pretia sunt pro tot classi10 bus, tot exercitibus, tot tam egregiis amissis ducibus. sed

praeterita magis reprehendi possunt quam corrigi. ita aliena 8 adpetiimus ut de nostris dimicaremus, nec in Italia solum vobis bellum aut nobis in Africa esset, sed et vos in portis

vestris prope ac moenibus signa armaque hostium vidistis et 15 nos ab Carthagine fremitum castrorum Romanorum exaudimus.

quod igitur nos maxime abominamur, vos autem ante omnia 9 optetis, in meliore vestra fortuna de pace agitur. agimus ei, quorum maxime interest pacem esse, et qui quodcumque ege

rimus, ratum civitates nostrae habiturae sint. animo tantum 20 nobis opus est non abhorrente a quietis consiliis. quod ad 10

me attinet, senem in patriam revertentem, unde puer profectus

vor

18. quυ

es

deiner Erfolge. 3. ludibrium τιμίαν. 16. abominamur] wegcasūs – den höhnischen, neckischen wünschen. 17. optetis] ihr aber, Zufall. - 6. optimum quidem fue.

wie ich glaube, Allem rat] Schon patribus nostris zeigt, wünscht; die Erfüllung des Wundass vom ersten Punischen Krieg sches ist nahe, aber sie ist in die die Rede ist, dessen natürliche Ferne gerückt, wenn Scipio unmögFolge der zweite war. 8. con- liche Forderungen stellt. tenti essemus] Schärfer Polyb. XV,6: ist attrahirt von quodcumque egeήρξατο λέγειν ως έβούλετο μεν αν rimus; substantivisch würde μήτε Ρωμαίους επιθυμήσαι μηδέ- heissen: et quorum acta (condicioποτε μηδενός των εκτός Ιταλίας nes) civitates rata habiturae sint; μήτε Καρχηδονίους των εκτός Λι- verbal erwartet man: et qui quodβύης" αμφοτέροις γαρ είναι ταύτας cumque egerimus, id perfecturi simus και καλλίστας δυναστείας και συλ- ut ratum civitates nostrae habeant. λήβδην ωσανει περιορισμένας 20. quod ad me attinet] Polyb.: υπό της φύσεως. 11. ita aliena εγώ μέν ούν έτοιμος ειμι το πείραν adpetiimus] Polyb. fährt fort: éteż ελληφέναι δι' αυτών των πραγμάτων δε πρώτον μεν υπέρ των κατά Σι- ως μετάθετός εστιν η τύχη και παρά κελίαν αμφισβητήσαντες εξεπολε- μικρόν εις εκάτερα ποιεί μεγάλας μήσαμεν αλλήλους, μετά δε ταύτα ροπάς, καθαπερεί νηπίοις παισι πάλιν υπέρ των κατ' 'Ιβηρίαν, το χρωμένη σε δ’ αγωνιώ, Πόπλιε, δε τέλος υπό της τύχης απονουθε- λίαν, έφη, και δια το νέον είναι τούμενοι μέχρι τούτου προβεβήκα- κομιδή και διά τό πάντα σοι κατά μεν, ώστε και περί του της πατρίδος . λόγον κεχωρηκέναι, και τα κατά την εδάφους ημάς κεκινδυνευκέναι, τους Ιβηρίαν και τα κατά την Λιβύην δ' ακμής έτι και νύν κινδυνεύειν, και μηδέπω μέχρι γε τού νύν εις λοιπόν έστιν, ει πως δυνάμεθα δι' την της τύχης εμπεπτωκέναι πάλιν αυτών, παραιτησάμενοι τους θεούς, ρύμην, μήποτε ου πεισθης δια ταύδιαλύσασθαι την ενεστώσαν φιλο- τα τοϊς έμοις λόγοις, καίπερ ου

ούσι

sum, iam secundae iam adversae res ita fraudaverunt, ut ratio11 nem sequi quam fortunam malim: tuam et adulescentiam et

perpetuam felicitatem, ferociora utraque quam quietis opus est consiliis, metuo.

, . non temere incerta casuum reputat, quem 12 fortuna numquam decepit. quod ego fui ad Trasumennum ad 5

Cannas, id tu hodie es. vixdum militari aetate imperio accepto 13 omnia audacissime incipientem nusquam fefellit fortuna. patris

et patrui persecutus mortem ab calamitate vestrae domus decus. 14 insigne virtutis pietatisque eximiae cepisti; amissas Hispanias:

reciperasti quattuor inde Punicis exercitibus pulsis; consul 10 creatus, cum ceteris ad tutandam Italiam parum animi esset, transgressus in Africam, duobus hic exercitibus caesis, binis eadem hora captis simul incensisque castris, Syphace potentissimo rege capto, tot urbibus regni eius, tot nostri imperii

ereptis, me sextum decimum iam annum haerentem in posses- 15 15 sione Italiae detraxisti. potest victoriam malle quam pacem

animus. novi spiritus magnos magis quam utiles: et mihi talis aliquando fortuna adfulsit. quodsi in secundis rebus

bonam quoque mentem darent dei, non ea solum quae evenis16 sent, sed etiam ea quae evenire possent, reputaremus. ut om- 20

nium obliviscaris aliorum, satis ego documenti in omnes casus 17 sum, ut quem modo castris inter Anienem atque urbem vestram

πιστούς. σκόπει δ' αφ' ενός τών λό

προτίθεμαι τέλος των νύν λόγων: γων τα πράγματα, μη τα των προ- πάντα περί ων πρότερον ήμφισβηγεγονότων αλλά τα καθ' ημάς αυ- τήσαμεν, Ρωμαίων υπάρχειν (ταύτα τούς. ειμί τοιγαρούν 'Αννίβας εκεί- δ' ήν Σικελία, Σαρδώ, τα κατά την νος, ος μετά την εν Κάνναις μάχην Ιβηρίαν) και μηδέποτε Καρχηδοσχεδόν απάσης Ιταλίας εγκρατής νίους Ρωμαίοις υπέρ τούτων ανταγενόμενος και μετά τινα χρόνον ραι πόλεμον ομοίως δε και τας ήκον προς αυτήν την Ρώμην, και άλλας νήσους, όσαι μεταξύ κεινται στρατοπεδεύσας εν τετταράκοντα της Ιταλίας και Διβύης, Ρωμαίων σταδίοις έβουλευόμην υπέρ υμών υπάρχειν. ταύτας γαρ πεπεισμαι και του της υμετέρας πατρίδος εδά- τας συνθήκες και προς το μέλλον φους, πώς εστί μοι χρηστέον δς νύν ασφαλεστάτας μέν είναι Καρχηδοέν Λιβύη πάρειμι πρός σε Ρωμαίον νίοις, ένδοξοτάτας δε σοί και πάσι όντα περί της έμαυτού και των Καρ- Ρωμαίοις. - 1. fraudαυerunt, sc.

, . χηδονίων σωτηρίας κοινολογησόμε- fidentem, so dass fraudare deci

εις & βλέποντα παρακαλώ σε pere wird: mich, der ich nach einer μη μέγα φρονείν, αλλ' ανθρωπίνως

langen Laufbahn eben als Greis in βουλεύεσθαι περί των ενεστώτων. das Vaterland zurückkehre, haben τούτο δ' έστι των μεν αγαθών αεί Glück und Unglück so enttäuscht, το μέγιστον, των δε κακών τουλά- 80 herabgestimmt, so abgekühlt, χιστον αιρείσθαι. τίς ούν αν έλoιτο dass etc. Dem senex steht die νούν έχων προς τοιούτον ορμάν κίν- adulescentia, den iam secundae iam δυνον οίος σοι νύν ενέστηκεν; εν adversae res die perpetua felicitas ο νικήσας μέν ούτε τη σαυτού δόξη des Scipio gegenüber.

9. αmisμέγα τι προσθήσεις ούτε τη της πα- sas Hispanias, cf. zu p. 95, 6. τρίδος, ηττηθείς δε πάντα τα προ 16. haerentem detrazisti, cf. 31: reτούτου σεμνά και καλά δι' αυτόν stitantem ac tergiversantem in Afriάρδην αναιρήσεις. τί ούν έστιν και cam attraxi. 21. in omnes casus,

positis signa inferentem ac prope scandentem videras moenia Romana - hic cernas duobus fratribus, fortissimis viris clarissimis imperatoribus orbatum, ante moenia prope obsessae

patriae, quibus terrui vestram urbem, ea pro mea deprecantem. 5 maximae cuique fortunae minime credendum est: in bonis tuis 19

rebus, nostris dubiis, tibi iam ampla ac speciosa danti est pax, nobis petentibus magis necessaria quam honesta. melior tutiorque est certa pax quam sperata victoria; haec in tua, illa in

deorum manu est. ne tot annorum felicitatem in unius horae 10 dederis discrimen; cum tuas vires, tum vim fortunae Martem- 20

que belli communem propone animo. utrimque ferrum, utrimque corpora humana erunt: nusquam minus quam in bello eventus respondent. non tantum ad id, quod data pace iam 21

habere potes, si proelio vincas, gloriae adieceris, quantum 16 ademeris, si quid adversi eveniat. simul parta ac sperata

decora unius horae fortuna evertere potest. omnia in pace 22 iungenda tuae potestatis sunt, P. Corneli: tunc ea habenda fortuna erit, quam di dederint. inter pauca felicitatis virtutis- 23

que exempla M. Atilius quondam in hac eadem terra fuisset, 20 si victor pacem petentibus dedisset patribus nostris: non sta

tuendo felicitati modum nec cohibendo efferentem fortunam quanto altius elatus erat, eo foedius conruit. est quidem eius 24 qui dat, non qui petit, condiciones dicere pacis: sed forsitan

non indigni simus, qui nobismet ipsi multam irrogemus: non 25 25 recusamus quin omnia, propter quae bellum initum est, vestra

sint, Sicilia Sardinia Hispania, quidquid insularum toto inter Africam Italiamque continetur mari: Carthaginienses inclusi 26 Africae litoribus vos, quando ita dis placuit, externa etiam

terra marique videamus regentes imperio. haud negaverim, 27 30 propter non nimis sincere petitam aut exspectatam nuper pa

cem suspectam esse vobis Punicam fidem. multum, per quos petita sit, ad fidem tuendae pacis pertinet, Scipio. vestri 28 quoque, ut audio, patres non nihil etiam ob hoc, quia parum

dignitatis in legatione erat, negaverunt pacem: – Hannibal 29 35 peto pacem, qui neque peterem, nisi utilem crederem, et propter

eandem utilitatem tuebor eam propter quam petii. et quem 30 ad modum, quia a me bellum coeptum est, ne quem eius

des Glückswechsels. 1. Liv. XXXIX, 28, 3: transcendentem me iam muros a capta prope urbe revocavit consul. 13. respondent, ad spem et rationem.