eingehende und zusammenhängende Darstellung dieser wichtigen Kämpfe um die Weltherrschaft fehlen.

17. Den Gegensatz zu Polybius bildet Appian von Alexandria. Ueber sein Leben hatte er selbst ein Buch geschrieben, welches jedoch verloren gegangen ist; doch gibt er uns am Ende der Vorrede zu seiner Römischen Geschichte die Notiz, dass er in seiner Vaterstadt die höchsten Ehrenämter bekleidete, dann als Vertreter derselben in Rom lebte und Prozesse führte und schliesslich das Amt eines Kaiserlichen Procurator erhielt. Wir wissen von seinem Leben weiter nichts als dass er in Rom unter Hadrian*) und Antoninus Pius lebte und hier mit dem Redner M. Cornelius Fronto **) sehr befreundet war.

Den Gegensatz zu Polybius bildet Appian dadurch, dass er keinen Sinn hat für den Zusammenhang und den Verlauf der Universalgeschichte, sondern nur die Geschichte der einzelnen Länder und Völker für sich behandelt, insoweit sie einen Bestandtheil des Römischen Kaiserreiches bilden. Sein Plan ist ähnlich dem der Origines des M. Porcius Cato (Ethnographische Behandlung der Geschichte). Das grosse Werk des Appian umfasste 22 Bücher Römischer Geschichte (Pwuaixá), wovon uns etwa die Hälfte erhalten ist. Das I. Buch hiess: Ρωμαϊκών βασιλική, das ΙΙ.: Ρωμαϊκών Ιταλική, das ΙΙΙ.: Ρωμαϊκών Σαυνιτική, dann Κελτική, Σικελική, Ιβηρική, 'Αννιβαϊκή, Λιβυκή, Μακεδονική etc. Am wichtigsten ist für uns die Behandlung der Bürgerkriege (Pouaixõv &ugvalov 5 Bücher), weil es das einzige ausführliche Werk ist, welches uns über diese wichtige Periode der Geschichte erhalten ist.

Appian benützte die besten Schriftsteller für sein Sammelwerk: Bis auf den I. Punischen Krieg Dionysios von Halikarnassos, dann Polybius, weiter Sallust's Historien und die Geschichte der Bürgerkriege des Asinius Pollio. Die Eroberung von Karthago, welche wir zunächst aus der Libyschen Geschichte mittheilen, ist ganz dem Augenzeugen Polybius entlehnt (και τάδε μέν Πολύβιος αυτός ακούσας συγγράφει p. 133).

Der Stil ist dem des Polybius ähnlich, aber noch einfacher und schlichter, der Ausdruck ist nirgends gekünstelt oder schwülstig, immer klar und deutlich.

Dass er wie alle Griechen, welche die Römische Geschichte behandelt haben, für die Römer begeistert und oft einseitig für sie eingenommen ist, ist natürlich und thut der Glaub

*) Appian schrieb also ein Menschenalter nach Plutarch.

**) Fronto schreibt an Antonius (ep. IX): cum primum pro Appiano petivi, ita benigne admisisti preces meas, ut sperare deberem. Dabei lobt

seine honestas und probitas. Auch ist ein Brief des Appian an Fronto (und umgekehrt) erhalten (p. 244 Naber).

er

haftigkeit seiner Geschichte keinen Abbruch. Wichtiger ist, dass man strenge Forschung und Prüfung bei ihm vermisst, wenn er sich nicht ganz an eine zuverlässige Quelle wie Polybius anlehnen kann.

II. Die Republik.

C. Aeussere Kämpfe der Republik.

3. Zeitalter der Punischen Kriege.

I. Der Erste Punische Krieg (264-241).

A) Veranlassung und Ursache des Krieges (Polyb. I, 7-11).

"Ιδιον γάρ τι συνέβη και παραπλήσιον εκατέραις ταϊς περί 7 τον πορθμόν έκτισμέναις πόλεσιν εισί δ' αύται Μεσσήνη και Ρήγιον. Μεσσήνην μέν γάρ ου πολλούς ανώτερος χρόνους των 2

νύν λεγομένων καιρών Καμπανοί παρ' 'Αγαθοκλεϊ μισθοφο10 ρούντες, και πάλαι περί το κάλλος και την λοιπών ευδαιμονίαν της

πόλεως οφθαλμιώντες, άμα τω λαβείν καιρόν ευθύς επεχείρησαν παρασπονδεϊν παρεισελθόντες δ' ως φίλιοι, και κατασχόντες την 4 πόλιν, ους μεν εξέβαλον των πολιτών, ούς δ' απέσφαξαν. πρά

ξαντες δε ταύτα, τας μέν γυναίκας και τα τέκνα των κληρη15 κότων, ώς ποθ' η τύχη διένειμε παρ' αυτόν τον της παρανομίας

7. τον πορθμόν, fretum Siculum. occasionem nacti. Polybius liebt

8. των νύν λεγομένων καιρών) die Verbindung der Präposition, Polyb. hatte im Vorausgehenden besonders χάριν, δια, πρός, άμα. zuletzt die Unterwerfung Tarents mit Artikel und Infinitiv, cf. c. (272) und Unteritaliens (Sallentiner 7, 11. 10, 3. 8. 11, 2. 7. 16, 7. 20, 266) erwähnt. – 9. παρ' Αγαθοκλεί] 8. 10. 21, 3. 23, 5. 27, 8. 12. Tyrann von Syrakus, der zuerst παρασπονδειν] = opprimere ali

] (310) den Weg zeigte, Karthago in quid. So nagavoulo = scelus, faci

.

, Afrika zu bekämpfen. Nach seinem nus, eius qui divinum humanumque Tode (289) erfolgen die Partei- ius contemnere solet. κατασχόνkämpfe in Syrakus, welche Pyrrhos τες] Etwa um 289? Bei der Annach Sicilien riefen.

kunft des Pyrrhos waren die Maμισθοφορούντες, Agathoclis mercen- mertiner bereits im Besitze von maria. – 11.όφθαλμιάν περί τι, ηυί- Messana und im Bündniss mit Kardis oculis aliquid suspicere, oculos thago gegen Pyrrhos. 13. ους invidos ad aliquid retorquere, eigent- uÈN .... ous dè] τους μεν .. lich propter aliquam rem oculis τους δέ, vgl. im Lat. quα qua. dolere. - άμα τω - λαβείν, Bogleich 14. των κληρηκότων] άκληρείν wie sie (ubi primum) fanden, possessionibus eiectum esse, exu

παρ' Α.

καιρόν εκάστοις, ούτως έσχον τους δε λοιπους βίους και την χώραν μετά ταύτα διελόμενοι κατείχον. ταχύ δέ και ραδίως

καλής χώρας και πόλεως εγκρατείς γενόμενοι, παρά πόδας εύρον 6 μιμητές της πράξεως. Ρηγίνοι γάρ, καθ' ον καιρόν Πύρρος εις

Ιταλίαν επεραιούτο, καταπλαγείς γενόμενοι την έφοδος αυτού, και

δεδιότες δε και Καρχηδονίους θαλαττοκρατούντας, έπεσπάσαντο 7 φυλακήν άμα και βοήθειαν παρά Ρωμαίων. οι δ' εισελθόντες

χρόνον μέν τινα διετήρουν την πόλιν και την εαυτών πίστιν,

όντες τετρακισχίλιοι τον αριθμόν, ων ηγείτο Δέκιος Καμπανός: 8 τέλος δε ζηλώσαντες τους Μαμερτίνους, άμα δε και συνεργούς 10

λαβόντες αυτούς, παρεσπόνδησαν τους Ρηγίνους, εκπαθείς όντες επί τε τη της πόλεως ευκαιρία και τη των Ρηγίνων περί τους ιδίους βίους ευδαιμονία και τους μεν εκβαλόντες, τους δ'

αποσφάξαντες των πολιτών, τον αυτόν τρόπον τοϊς Καμπανούς 9 κατέσχον την πόλιν. οι δε Ρωμαίοι βαρέως μεν έφερον το 15

γεγονός ου μην είχόν γε ποιείν ουδέν διά το συνέχεσθαι τοίς 10 προειρημένους πολέμοις. επει δ' άπό τούτων εγένοντο, συγκλεί11 σαντες αυτούς επολιόρκουν το Ρήγιον. κρατήσαντες δε τους

μέν πλείστους εν αυτή τη καταλήψει διέφθειραν, εκθύμως

άμυνομένους διά το προοράσθαι το μέλλον, ζωγρία δ' εκυρίευ- 20 12 σαν πλειόνων ή τριακοσίων. ων αναπεμφθέντων εις την Ρώμην,

οι στρατηγοί προαγαγόντες εις την αγοράν και μαστιγώσαντες

lem esse. 1. βίος = res familia- Regium occupavit.

5

άπαντας κατά το παρ' αυτούς έθος επελέκισαν, βουλόμενοι διά της εις εκείνους τιμωρίας, καθ' όσον οδοί τ' ήσαν, διορθoύσθαι παρά τους συμμάχοις την αυτών πίστιν, την δε χώραν και την 13 πόλιν παραχρήμα τοΐς Ρηγίνοις απέδοσαν.

Οι δέ Μαμερτίνοι, τούτο γάρ τούνομα κυριεύσαντες οι 8 Καμπανοί της Μεσσήνης προσηγόρευσαν σφάς αυτούς, έως μεν συνεχρώντο τη των Ρωμαίων συμμαχία των το Ρήγιον κατασχόντων, ου μόνον της εαυτών πόλεως και χώρας ασφαλώς

κατεκράτους, αλλά και περί της συνορoύσης ούχ ως έτυχε 10 παρηνώχλουν τούς τε Καρχηδονίοις και τοϊς Συρακοσίοις, και

πολλά μέρη της Σικελίας έφορολόγoυν. έπει δ' έστερήθησαν 2 της προειρημένης επικουρίας, συγκλεισθέντων των το Ρήγιον κατεχόντων εις την πολιορκίαν, παρά πόδας υπό των Συρακο

σίων αυτοί πάλιν συνεδιώχθησαν εις την πόλιν διά τινας τοι15 αύτας αιτίας. χρόνοις ου πολλούς πρότερον αι δυνάμεις των 3

Συρακοσίων διενεχθείσαι προς τους εν τη πόλει, και διατρίβουσαι περί την Μοργάνην, κατέστησαν εξ αυτών άρχοντας, 'Αρτεμίδωρόν τε και τον μετά ταύτα βασιλεύσαντα των Συρα

κοσίων Ιέρωνα, νέον μεν όντα κομιδή, προς δ' έκαστόν τι γένος 20 ευφυή βασιλικής και πραγματικής οικονομίας. ο δε παραλαβών 4

την αρχήν και παρεισελθών εις την πόλιν διά τινων οικείων και κύριος γενόμενος των αντιπολιτευομένων, ούτως έχρήσατο πράως και μεγαλοψύχως τοϊς πράγμασιν, ώστε τους Συρακο

σίους, καίπερ ουδαμώς ευδοκουμένους επί ταϊς των στρατιωτών 25 αρχαιρεσίαις, τότε πάντας ομοθυμαδόν ευδοκήσαι στρατηγός

τηγοί εξαπελέκεις praetores.
1. κατά το παρ' αυτούς έθος] more
maiorum. επελέκισαν, securi
percusserunt. 4. απέδοσαν, red-
diderunt. 5. Mamers hiess im
Oskischen Mars; davon Mamertinus

Campanus, wie Mart. XIII 117 amphora Mamertina. Corssen I 405.

6. προσηγόρευσαν in der κοινή fiir προσεϊπον. 7. των Ρωμαίων, weil die legio Campana von Rom gesandt war und die Römische civitaş sine suffragio hatte, cf. c. 10, 4. - 9. ουχ ώς έτυχε] nicht (allein) wie es sich gerade traf, (sondern) regelmässig, un ab ä s sig (haud mediocriter). 11. εφοpolóyovv] zu Geldabgaben (Tribut)

zwingen. 15. αι δυνάμεις] das Heer. Der Vorgang fällt in das Jahr 276; Hiero's II. Geburtsjahr ist nicht zu bestimmen, König wurde er 269 und starb 215 (Liv. 24, 4) nach einer 54jährigen Regierung (Polyb. VII, 8); jedenfalls war er im J. 276 wenigstens 30 Jahr alt. 16. διενεχθείσαι,

dissentientes. -- 17. Μοργάνης – Μοργάντιον, Murgantia bei Livius, ager Murgantinus bei Cicero, am Meere gelegen, nicht weit von Syrakus. 19. έκαστόν τι γένος

ad omne fere genus regalis et civilis prudentiae (oixovouía Thätigkeit) natura accommodatus (ευφυής). 24. εύδοκουμένους] Zufrieden mit etwas,

r

5

5 αυτών υπάρχειν Ιέρωνα. ός εκ των πρώτων επινοημάτων

δς ευθέως δηλος ήν τοϊς ορθώς σκοπoυμένοις μειζόνων όρεγόμενος 9 ελπίδων ή κατά την στρατηγίαν. θεωρών γάρ τους Συρακο

σίους, επειδάν εκπέμψωσι τας δυνάμεις και τους άρχοντας μετά 2 των δυνάμεων, αυτούς εν αυτοίς στασιάζοντας και καινοτο- 5

μούντας αεί τι, τον δε Λεπτίνην ειδώς και τη προστασία και τη πίστει πολύ διαφέροντα των άλλων πολιτών, ευδοκιμούντα δε και παρά τω πλήθει διαφερόντως, συνάπτεται κηδείαν προς αυτόν, βουλόμενος οίον εφεδρείαν απολιπείν εν τη πόλει τούτον,

ότε αυτόν έξιέναι δέοι μετά των δυνάμεων επί τας πράξεις. 10 3 γήμας δε την θυγατέρα του προειρημένου, και συνθεωρών τους

αρχαίους μισθοφόρους καχεκτας όντας και κινητικούς, εξάγει

στρατείαν ως επί τους βαρβάρους τους την Μεσσήνην κατα4 σχόντας. αντιστρατοπεδεύσας δε περί Κεντόριπα, και παρα

ταξάμενος περί τον Κυαμόσωρον ποταμόν, τους μεν πολιτικούς 15 ιππείς και πεζούς αυτός εν αποστήματι συνεΐχεν, ως κατ' άλλον

τόπον τοϊς πολεμίοις συμμίξων, τους δε ξένους προβαλόμενος 5 είασε πάντας υπό των βαρβάρων διαφθαρήναι κατά δε τον της

εκείνων τροπής καιρόν ασφαλώς αυτός απεχώρησε μετά των 6 πολιτών εις τας Συρακούσας. συντελεσάμενος δε το προκείμενον 20

πραγματικώς, και παρηρηκώς πάν το κινητικών και στασιώδες της δυνάμεως, ξενολογήσας δι' αυτού πλήθος έκανόν μισθοφόρων, ασφαλώς ήδη τα κατά την αρχήν διεξήγε. θεωρών δε τους βαρβάρους εκ του προτερήματος θρασέως και προπετώς αναστρεφομένους, καθοπλίσας και γυμνάσας ενεργώς τάς πολι- 25

im folg. ευδοκείν mit Inf. : volun- Κεντόριπα] auch Kεντούριπαι tate velle. 1. επινοημάτων = Centurēpae. 15. Κυαμόσωρος consiliis, propositis (Auftreten). Bohnbach. 17. τους δε ξένους]

Es waren gewissermassen die Prä5. καινοτομούντας] 1. einen torianer oder Janitscharen von Syneuen Bau anfangen, 2. nach Neue- rakus, welche immer zu Staatsumrungen trachten.'

6. τη προστα

wälzungen hülfreiche Hand boten. siąj Ansehen

auctoritas, potentia. 20. προκείμενον, propositum 9. οίον]

tamquam custodem. consilium, quam ipse sibi proposue10. επί τας πράξεις, αd rem ge- rat rem.

21. πραγματικώς] mit rendam, ad bellum.

List oder Berechnung. 22. ξενοειρημένου liebt P. an Stelle des λογήσας] ξενολογείν - Soldaten Personalpronomens. – 12. καχεκτας (ξένοι) anwerben. - 24. τους βαρ

. όντας] 1. mαια υαletudine esse, 2. - βάρους] die Mamertiner.

προτεστασιώδης. εξάγει στρατείαν, ρήματος] Vortheil, Sieg. - προπεnicht στρατιάν, cf. έξελθείν στρα- τώς αναστρεφομένους] verwegen τείαν, non exercitum educit, sed sich herumtreiben (vagari).

25. expeditionem foris suscipit. - 14. . ενεργώς, strenue.

11. του προ