Naupacti legibus vestris per magistratus a vobis creatos concilium habetis, socium hostemque libere quem velitis lecturi, pacem ac bellum arbitrio habituri vestro, sic Siculorum civitatibus Syracusas aut Messanam aut Lilybaeum indicitur con5 cilium: praetor Romanus conventus agit; eo imperio evocati 9 conveniunt; excelso in suggestu superba iura reddentem, stipatum lictoribus vident; virgae tergo, secures cervicibus imminent; et quotannis alium atque alium dominum sortiuntur. nec 10 id mirari debent aut possunt, cum Italiae urbes, Regium Ta10 rentum Capuam, ne finitimas, quarum ruinis crevit urbs Roma, nominem, eidem subiectas videant imperio. Capua quidem, 11 sepulcrum ac monumentum Campani populi, elato et extorri ipso populo superest, urbs trunca, sine senatu sine plebe sine magistratibus prodigium, relicta crudelius habitanda quam si

15 deleta foret. furor est, si alienigenae homines, plus lingua et 12 moribus et legibus quam maris terrarumque spatio discreti, haec tenuerint, sperare quicquam eodem statu mansurum. Philippi 13 regnum officere aliquid videtur libertati vestrae: qui cum merito vestro vobis infensus esset, nihil a vobis ultra quam 20 pacem petiit, fidemque hodie pacis pactae desiderat. adsuefacite his terris legiones externas et iugum accipite: sero ac nequiquam, 14 cum dominum Romanum habebitis, socium Philippum quaeretis. Aetolos Acarnanas Macedonas, eiusdem linguae homines, leves 15 ad tempus ortae causae diiungunt coniunguntque: cum alienigenis,

nen.

fascibus] der Prätor hatte das Recht
über Leben und Tod, da den Pro-
vinzialen das Recht der provocatio
nicht zustand. Vgl. Cicero's Verri-
5. conventus] Gerichtstage,
cf. Caes. b. g. I, 54. Doch behielten
die Städte ihre communale Selbst-
verwaltung: Siculi hoc iure sunt,
ut quod civis cum cive agat, domi
certet suis legibus; quod Siculus
cum Siculo non eiusdem civitatis, ut
de eo praetor iudices ex P. Rupilii
decreto sortiatur, quod privatus a
populo petit aut populus a privato,
senatus ex aliqua civitate qui iudi-
cet datur, quod civis Romanus a
Siculo petit, Siculus iudex datur,
quod Siculus a civi Romano, civis
Romanus datur; ceterarum rerum
iudices selecti ex conventu
civium Romanorum proponi so-
lent. Civ. Verr. II, § 32 sqq.
eo]
dahin, inperio evocati opp.
arbitrio suo. 6. in suggestu
de sella curuli ac loco superiorc ius
dicit. Cic.
10. finitimas] z. B.

cum barbaris aeternum hominibus Graecis bellum est eritque. natura enim, quae perpetua est, non mutabilibus in diem 16 causis hostes sunt. sed unde coepit oratio mea, ibi desinet. hoc eodem loco idem homines de eiusdem Philippi pace triennio ante decrevistis, isdem improbantibus eam pacem [Romanis], 5 qui nunc pactam et compositam turbare volunt. in qua consultatione nihil fortuna mutavit, cur vos mutetis non video."

XXX. Secundum Macedonas ipsis Romanis ita concedentibus iubentibusque Athenienses, qui foeda passi iustius in crudelitatem saevitiamque regis invehi poterant, introducti sunt. 10 2 deploraverunt vastationem populationemque miserabilem agrorum. neque id se queri, quod hostilia ab hoste passi forent; esse enim quaedam belli iura, quae ut facere, ita pati sit fas: 3 sata exuri, dirui tecta, praedas hominum pecorumque agi, misera magis quam indigna patienti esse; verum enim vero 15 4 id se queri, quod is, qui Romanos alienigenas et barbaros vocet, adeo omnia simul divina humanaque iura polluerit, ut priore populatione cum infernis deis, secunda cum superis 5 bellum nefarium gesserit. omnia sepulcra monumentaque diruta esse in finibus suis, omnium nudatos manès, nullius ossa 20 6 terra tegi. delubra sibi fuisse, quae quondam pagatim habi

Klage führen. - 17. polluere, Hohn
sprechen, oder: mit Füssen treten,
stärker als violare.
19. bellum
gesserit] durch Zerstörung der Grab-
mäler und Tempel: cum priorem
populationem sepulchris circa
urbem diruendis exercuisset, ne quid
inviolatum relinqueret, templa deum,
quae pagatim sacrata habebant, dirui
atque incendi iussit. XXXI, 26.
20. Cic. Fin. V, 5: id quidem infi-
nitum est in hac urbe, quacumque
enim ingredimur, in aliqua historia
vestigium ponimus. Wenn die Athe-
ner muthwillig Krieg begannen u.
sich dann hinter ihre Mauern zu-
rückzogen, so mussten sie sich die
Verheerung von Attika wohl ge-
fallen lassen. Die Lacedämonier
machten es nicht besser als die
Macedonier. 21. pagatim] in
Demen. Ueber den συνοικισμός un-
ter Theseus vgl. Thukyd. II, 15
ἐπὶ γὰρ Κέκροπος καὶ τῶν πρώτων
βασιλέων ἡ ̓Αττικὴ ἐς Θησέα ἀεὶ
κατὰ πόλεις ᾠκεῖτο πρυτανεῖά
τε ἐχούσας καὶ ἄρχοντας. ὁ δὲ Θη-
σεὺς καταλύσας τῶν ἄλλων πόλεων
τά τε βουλευτήρια καὶ τὰς ἀρχὰς

tantes in parvis illis castellis vicisque consecrata ne in unam urbem quidem contributi maiores sui deserta reliquerint. circa 7 ea omnia templa Philippum infestos circumtulisse ignes; semusta truncata simulacra deum inter prostratos iacere postes 5 templorum. qualem terram Atticam fecerit, exornatam quon- 8 dam opulentamque, talem eum, si liceat, Aetoliam Graeciamque omnem facturum. urbis quoque suae similem deformitatem 9 futuram fuisse, nisi Romani subvenissent. eodem enim scelere urbem colentis deos praesidemque arcis Minervam petitam, 10 eodem Eleusiniae Cereris templum, eodem Piraei Iovem Minervamque: sed ab eorum non templis modo sed etiam moenibus 10 vi atque armis repulsum in ea delubra, quae sola religione tuta fuerint, saevisse. itaque se orare atque obsecrare Aetolos, 11 ut miseriti Atheniensium, ducibus diis inmortalibus, deinde Ro15 manis, qui secundum deos plurimum possent, bellum susciperent. XXXI. Tum Romanus legatus „totam orationis meae formam Macedones primum, deinde Athenienses mutarunt. nam et Macedones, cum ad conquerendas Philippi iniurias in 2 tot socias nobis urbes venissem, ultro accusando Romanos, 20 defensionem ut accusatione potiorem haberem effecerunt; et 3 Athenienses in deos inferos superosque nefanda atque inhumana scelera eius referendo quid mihi aut cuiquam reliquerunt, quod obicere ultra possim? eadem haec Cianos Abydenos Aenios 4 Maronitas Thasios Parios Samios Larisenses Messenios hinc ex

25 Achaia existimate queri; graviora etiam acerbioraque eos, qui

ἐς τὴν νῦν πόλιν οὖσαν ἓν βουλευτήριον ἀποδείξας καὶ πρυτανεῖον ξυνώκισε πάντας etc. 10. Piraei Iovem] θέας θέας δὲ ἄξιον τῶν ἐν Πειραιεῖ μάλιστα ̓Αθηνᾶς ἐστι καὶ Διὸς (τοῦ σωτῆρος) τέμενος. Pausanias.

5 bus nocendi maiorem facultatem habuit. nam quod ad ea attinet quae nobis obiecit, nisi gloria digna sunt, fateor ea defendi non posse. Regium et Capuam et Syracusas nobis 6 obiecit. Regium Pyrrhi bello legio a nobis Reginis ipsis ut mitteremus orantibus in praesidium missa urbem ad quam 5 defendendam missa erat, per scelus possedit. comprobavimus 7 ergo id facinus? an bello persecuti sceleratam legionem, in potestatem nostram redactam tergo et cervicibus poenas sociis pendere cum coegissemus, urbem agros suaque omnia cum 8 libertate legibusque Reginis reddidimus? Syracusanis oppressis 10 ab externis tyrannis, quo nil indignius est, cum tulissemus opem, et fatigati prope per triennium terra marique urbe munitissima oppugnanda essemus, cum iam ipsi Syracusani servire tyrannis quam capi a nobis mallent, captam isdem 9 armis et liberatam urbem reddidimus. neque infitias imus Si- 15 ciliam provinciam nostram esse, et civitates quae in parte Carthaginiensium fuerunt et uno animo cum illis adversus nos bellum gesserunt, stipendiarias nobis ac vectigales esse: quin contra hoc et vos et omnes gentes scire volumus, pro merito 10 cuique erga nos fortunam esse. an Campanorum poenae, de 20 qua ne ipsi quidem queri possunt, nos paeniteat? hi homines, cum pro iis bellum adversus Samnites per annos prope septua11 ginta cum magnis nostris cladibus gessissemus, ipsos foedere primum, deinde conubio atque cognationibus, postremo civitate nobis coniunxissemus, tempore nostro adverso primi omnium 25 12 Italiae populorum, praesidio nostro foede interfecto, ad Hannibalem defecerunt; deinde indignati se obsideri a nobis, Han13 nibalem ad oppugnandam Romam miserunt. horum si neque urbs ipsa neque homo quisquam superesset, quis id durius 14 quam pro merito ipsorum statutum indignari posset? plures 30 sibimet ipsi conscientia scelerum mortem consciverunt, quam ab nobis supplicio adfecti sunt. ceteris ita oppidum, ita agros ademimus, ut agrum locumque ad habitandum daremus, urbem innoxiam stare incolumem pateremur, ut qui hodie videat eam, 15 nullum oppugnatae captaeve ibi vestigium inveniat. sed quid 35 ego Capuam dico, cum Carthagini victae pacem ac libertatem

dederimus? magis illud est periculum, ne nimis facile victis 16 ignoscendo plures ob id ipsum ad experiundam adversus nos fortunam belli incitemus. haec pro nobis dicta sint, haec 17 adversus Philippum; cuius domestica parricidia et cognatorum 5 amicorumque caedes et libidinem inhumaniorem prope quam crudelitatem vos, quo propiores Macedoniae estis, melius nostis. quod ad vos attinet, Aetoli, nos pro vobis bellum suscepimus 18 adversus Philippum, vos sine nobis cum eo pacem fecistis. et forsitan dicatis, bello Punico occupatis nobis coactos metu 10 vos leges pacis ab eo qui tum plus poterat accepisse: et nos, 19 cum alia maiora urgerent, depositum a vobis bellum et ipsi omisimus. nunc et nos deum benignitate Punico perfecto bello 20 totis viribus nostris in Macedoniam incubuimus, et vobis restituendi vos in amicitiam societatemque nostram fortuna 15 oblata est, nisi perire cum Philippo quam vincere cum Romanis mavoltis."

XXXII. Haec dicta ab Romano cum essent, inclinatis omnium animis ad Romanos Damocritus praetor Aetolorum pecunia, ut fama est, ab rege accepta nihil aut huic aut illi 20 parti adsensus, rem magni discriminis consiliis nullam esse 2 tam inimicam quam celeritatem dixit; celerem enim paenitentiam, sed eandem seram atque inutilem sequi, cum praecipitata raptim consilia neque revocari neque in integrum restitui possint. deliberationis eius, cuius ipse maturitatem exspectandam 3 25 putaret, tempus non iam statui posse; itaque, cum legibus cautum esset, ne de pace belloque nisi in Panaetolico et Py