5 favore ac benevolentia complectentem. videbam quam inpar esset sors, cum ille vobis bellum infestum pararet, vos ei securam pacem praestaretis, quamquam mihi quidem non parare 6 sed gerere paene bellum videbatur. Abrupolim, socium atque amicum vestrum, regno expulit. Arthetaurum Illyrium, quia 5 scripta ab eo quaedam vobis conperit, socium item atque 7 amicum vestrum, interfecit. Euersam et Callicritum Thebanos, principes civitatis, quia liberius adversus eum in concilio Boeotorum locuti fuerant delaturosque ad vos quae agerentur professi erant, tollendos curavit. auxilium Byzantiis adversus 10 8 foedus tulit, Dolopiae bellum intulit, Thessaliam et Doridem cum exercitu pervasit, ut in bello intestino deterioris partis 9 auxilio meliorem adfligeret. confudit et miscuit omnia in Thessalia Perrhaebiaque spe novarum tabularum, ut manu 10 debitorum obnoxia sibi optumates opprimeret. haec cum vobis 15 quiescentibus et patientibus fecerit, et concessam sibi Graeciam esse a vobis videat, pro certo habet neminem sibi, antequam 11 in Italiam traiecerit, armatum occursurum. hoc quam vobis tutum aut honestum sit, vos videritis: ego certe mihi turpe esse duxi prius Persea ad bellum inferendum, quam me socium 20 12 ad praedicendum, ut caveretis, venire in Italiam. functus necessario mihi officio, et quodam modo liberata atque exonerata fide mea, quid ultra facere possum, quam uti deos deasque precer, ut vos et vestrae rei publicae et nobis sociis atque amicis, qui ex vobis pendemus, consulatis ?"

Haec oratio movit patres conscriptos, ceterum in praesentia nihil praeterquam fuisse in curia regem scire quisquam potuit: eo silentio clausa curia erat, bello denique perfecto quaeque dicta ab rege quaeque responsa essent emanavere.

1. quam inpar esset sors] denn wenn
Rom nicht so ruhig aus der Ferne
zuschauen würde, so dürften es die
Griechischen Staaten kaum wagen,
sich so rückhaltslos für Perseus
auszusprechen. - 4. Abrupolim]
Ein den Römern befreundeter Thra-
kischer Fürst, der einen Raubzug
nach Macedonien gemacht hatte.
5. Arthetaurum, Ev 'Illvoiois dvvá-
στην. 7. interfecit] Wenigstens
gab er den Mördern Schutz in sei-
nem Lande.
8. principes civita-

tis] Perseus schickte Truppen nach
Boeotien, angeblich um die Unruhen
zu unterdrücken, in der That um
der Volkspartei den Sieg zu ver-
schaffen. 10. Byzantiis] per spe-
ciem auxilii Byzantiis ferendi, re
ipsa ad terrorem regulis Thracum
iniciendum. Liv. 39, 35.
14. spe
novarum tabularum] die Verarmung
in Thessaliotis und Perrhäbien war
ebenso gross wie in Aetolien, aber
hier wussten die Römer das Loos
der Verarmten zu erleichtern.

25

C) Rede des Sp. Ligustinus bei der Aushebung in Rom (Liv. XLII, 34).

XXXIV. postquam consul quae voluerat dixit, Sp. Ligustinus ex eo numero, qui tribunos plebis appellaverant, a consule et ab tribunis petiit, ut sibi paucis ad populum agere liceret. 5 permissu omnium ita locutus fertur. „Sp. Ligustinus tribus 2 Crustuminae ex Sabinis sum oriundus, Quirites. pater mihi iugerum agri reliquit et parvom tugurium, in quo natus educatusque sum; hodieque ibi habito. cum primum in aetatem 3 veni, pater mihi uxorem fratris sui filiam dedit, quae secum 10 nihil adtulit praeter libertatem pudicitiamque, et cum his fecunditatem, quanta vel in diti domo satis esset. sex filii nobis, 4 duae filiae sunt, utraeque iam nuptae. filii quattuor togas viriles habent, duo praetextati sunt. miles sum factus P. Sul- 5 picio C. Aurelio consulibus. in eo exercitu, qui in Mace15 doniam est transportatus, biennium miles gregarius fui adversus Philippum regem; tertio anno virtutis causa mihi T. Quinctius Flamininus decumum ordinem hastatum adsignavit. devicto 6 Philippo Macedonibusque cum in Italiam reportati ac dimissi essemus, continuo miles voluntarius cum M. Porcio consule in

2. Als der Consul Licinius Veteranen und Centurionen ohne Rücksicht auf ihren früheren Rang ausheben liess, appellirten 23 Centurionen (qui primos pilos duxerant) an die Volkstribunen. Diese veranstalten zunächst eine Cognition, um die Sache zu untersuchen: ad subsellia tribunorum res agebatur: eo M. Popillius consularis, advocatus centurionum et consul venerunt. consule inde postulante, ut in contione ea res ageretur, populus in contionem advocatus. pro centurionibus M. Popillius, qui biennio ante consul fuerat, ita verba fecit: militares homines et stipendia iusta et corpora et aetate et adsiduis laboribus confecta habere: nihil recusare tamen, quo minus operam rei publicae dent. id tantum deprecari, ne inferiores iis ordines, quam quos cum militassent habuissent, adtribuerentur. P. Licinius consul senatus consulta recitari iussit, primum quo bellum senatus Persei iussisset, deinde quo veteres centuriones quam plurimos ad id bellum scribi censuisset nec ulli, qui non maior annis

quinquaginta esset, vacationem mi-
litiae esse. deprecatus est deinde,
ne novo bello tam propinquo Italiae
adversus regem potentissimum aut
tribunos militum dilectum habentes
inpedirent aut prohiberent consulem,
quem cuique ordinem adsignari e rep.
esset, eum adsignare (Liv. c. 33).
3. a consule et ab tribunis] die
Tribunen sind die Vorsitzenden der
Versammlung und ertheilen allein
das Wort, der Consul ist ja selbst
Partei; aber Ligustinus bittet auch
den Consul um seine Zustimmung
aus Achtung vor ihm. 4. ad
populum agere] zum V. sprechen;
vgl. cum pop. agere. 7. iugerum
agri] Also nicht einmal das ge-
wöhnliche heredium von 2 iugera,
d. h. er gehörte zu den Proletariern.

8. in aetatem] das heirathsfähige Alter, wie hlinía Thuc. II, 44. 13. P. Sulpicio C. Aurelio consulibus] = 200 v. Chr. 17. decumum ordinem hastatum] die hastati, principes und triarii bildeten je 10 Manipel (30), jede Manipel hatte 2 Centurionen (prior und posterior) also die Legion 60. 19. cum M.

7 Hispaniam sum profectus. neminem omnium imperatorum, qui vivant, acriorem virtutis spectatorem ac iudicem fuisse sciunt qui et illum et alios duces longa militia experti sunt. hic me imperator dignum iudicavit, cui primum hastatum 8 prioris centuriae adsignaret. tertio iterum voluntarius miles 5 factus sum in eum exercitum, qui adversus Aetolos et Antiochum regem est missus. a M'. Acilio mihi primus princeps 9 prioris centuriae est adsignatus. expulso rege Antiocho, subactis Aetolis reportati sumus in Italiam; et deinceps bis quae annua in Italia merebant legiones stipendia feci. bis deinde in 10 Hispania militavi, semel Q. Fulvio Flacco, iterum Ti. Sem10 pronio Graccho praetore. a Flacco inter ceteros, quos virtutis causa secum ad triumphum deducebat, deductus sum; a Ti. 11 Graccho rogatus in provinciam redii. quater intra paucos annos primum pilum duxi, quater et triciens virtutis causa 15 donatus ab imperatoribus sum, sex civicas coronas accepi. viginti duo stipendia annua in exercitu emerita habeo, et maior 12 annis sum quinquaginta. quodsi mihi nec stipendia omnia emerita essent necdum aetas vacationem daret, tamen, quattuor milites pro me uno vobis dare, P. Licini, possem, 20 13 aecum erat me dimitti. sed haec pro causa mea dicta accipiatis velim: ipse me, quoad quisquam, qui exercitus scribit, idoneum militem iudicabit, numquam sum excusaturus. ordine quo me 14 dignum iudicent tribuni militum, ipsorum est potestatis: ne quis me virtute in exercitu praestet, dabo ego operam, et 25 semper ita fecisse me et imperatores mei et qui una stipendia 15 fecerunt testes sunt. Vos quoque aecum est, commilitones, etsi appellatione vestrum vos usurpatis ius, cum adulescentes nihil adversus magistratuum senatusque auctoritatem usquam feceritis, nunc quoque in potestate senatus ac consulum esse, 30

-

Porcio consule] 195 v. Chr. 4. primum hastatum prioris centuriae] also der Erste unter den Centurionen der hastati. Die Zwischenstufen des Avancements werden nicht angegeben, konnten auch wohl öfters (virtutis causa) übersprungen werden. 8. subactis Aetolis] 189 v. Chr. 10. annua stipendia] unter stipendium, dem Dienst der Legionen im Felde, versteht man regelmässig den einjährigen Dienst. Dies konnte aber nur bei dem Dienst in Italien selbst festgehalten werden, ausserhalb Italiens wurden die Soldaten in der Regel länger bei den Fahnen festgehalten oder blieben freiwillig. So war es mit Ligustinus in Grie

cum

chenland, Spanien etc. bisher gewesen. Darum ist der Zusatz in Italia nöthig.-11. Q. Fulvio Flacco etc.] 182-180. 15. primum pilum] d. h. er war primus centurio prioris centuriae, also primus pilus, denn der cent. pr. cent. führte den ganzen Manipel. 17. viginti duo] Also 2 mehr als das maximum für den Dienst zu Fuss war. 20. quattuor milites] die Söhne. 22. quoad quisquam] so lange auch nur irgend ein Feldherr. 23. ordine quo] attractio inversa = quo ordine, cf. Virg. Aen. I, 573 urbem quam statuo vestra est. Häufiger ist diese Form im Griechischen. 30. in potestate senatus ac consulum] Beide Behörden verfügen

et omnia honesta loca ducere, quibus rem publicam defensuri haec ubi dixit, conlaudatum multis verbis consul ex 16 contione in senatum duxit. ibi quoque ei ex autoritate senatus gratiae actae, tribunique militares in legione prima primum 5 pilum virtutis causa ei adsignarunt. ceteri centuriones remissa appellatione ad dilectum oboedienter responderunt.

D) Die neue Art der Römischen Politik (Liv. XLII, 47).

XLVII. Marcius et Atilius Romam cum venissent, legationem in Capitolio ita renuntiarunt, ut nulla re magis gloria 10 rentur quam decepto per indutias et spem pacis rege. adeo 2 enim apparatibus belli fuisse instructum, ipsis nulla parata re, ut omnia opportuna loca praeoccupari ante ab eo potuerint, quam exercitus in Graeciam traiceretur. spatio autem indu- 3 tiarum sumpto aecum certamen futurum; illum nihilo paratio15 rem, Romanos omnibus instructiores rebus coepturos bellum. Boeotorum quoque se concilium arte distraxisse, ne coniungi amplius ullo consensu Macedonibus possent. haec ut summa 4 ratione acta magna pars senatus adprobabat, veteres et moris antiqui memores negabant se in ea legatione Romanas agno20 scere artes. non per insidias et nocturna proelia, nec simulata 5 fuga improvisoque ad incautum hostem reditu, nec ut astu magis quam vera virtute gloriarentur, bella maiores gessisse. indicere prius quam gerere solitos bella, denuntiare etiam 6 interdum diem et locum finire in quo dimicaturi essent. eadem 7

selbst aber zu verstärken. - 13. exer-
citus] das Hauptheer unter P. Lici-
nius. 16. distraxisse] Sie wuss-
ten geschickt den Böotischen Bund
durch gegenseitige Eifersucht und
Furcht aufzulösen, nur Coronea
und Haliartus hielten an Macedo-
nien fest. 23. indicere priusquam
gerere] Cic. de rep. II, 17 Tullus
Hostilius sanxit fetiali religione, ut
omne bellum, quod denuntiatum in-
dictumque non esset, id iniustum
esse atque inpium iudicaretur.
24. et locum finire] Vgl. dagegen
Plut. Marius 25: Boloig de ô tôv
Κίμβρων βασιλεὺς προσιππεύσας τῷ
στρατοπέδῳ προὐκαλεῖτο τὸν Μά
ριον ἡμέραν ὁρίσαντα καὶ τόπον
προελθεῖν διαγωνίσασθαι περὶ τῆς
χώρας. τοῦ δὲ Μαρίου φήσαντος

fide indicatum Pyrrho regi medicum vitae eius insidiantem; eadem Faliscis vinctum traditum proditorem liberorum. religionis haec Romanae exempla imitanda esse, non versutiarum Punicarum neque calliditatis Graecae, apud quos fallere hostem 8 quam vi superare gloriosius fuerit. interdum in praesens tem- 5 pus plus profici dolo quam virtute, sed eius demum animum in perpetuum vinci, cui confessio expressa sit se neque arte neque casu, sed collatis comminus viribus, iusto ac pio esse 9 bello superatum. haec seniores, quibus nova haec minus placebat sapientia: vicit tamen ea pars senatus, cui potior 10 utilis quam honesti cura erat, ut conprobaretur prior legatio Marci, et eodem rursus in Graeciam cum tribus quinqueremibus remitteretur, iubereturque cetera, uti e re publica maxime 10 visum esset, agere. A. quoque Atilium miserunt ad occupandam Larisam in Thessalia timentes, ne, si indutiarum dies 15 exisset, Perseus praesidio eo misso caput Thessaliae in potestate haberet.

95

VI. Dritter Punischer Krieg (149–146).

A) Lage und Befestigung von Karthago und seiner Seehäfen (Appian
Libyka c. 95. 96).

Ολίγων δ ̓ ἐς ταῦτα διατριφθεισῶν ἡμερῶν, οἱ μὲν ὕπατοι 20 προσῄεσαν ἄμφω τῇ πόλει τῶν Καρχηδονίων ἐς μάχην ἐσκευασμένοι καὶ ἐπεχείρουν. ἦν δὲ ἡ πόλις ἐν μυχῷ κόλπου μεγίστου, χερρονήσῳ τι μάλιστα προσεοικυία. αὐχὴν γὰρ αὐτὴν ἀπὸ τῆς ἠπείρου διεῖργεν, εὖρος ὢν πέντε καὶ εἴκοσι σταδίων. ἀπὸ δὲ τοῦ αὐχένος ταινία στενὴ καὶ ἐπιμήκης, ἡμισταδίου 25 μάλιστα τὰ πλάτος, ἐπὶ δυσμὰς ἐχώρει, μέση λίμνης τε καὶ τῆς θαλάσσης. καὶ περιτετείχιστο τῆς πόλεως τὰ μὲν πρὸς τῆς