3

θαλάσσης ἁπλῷ τείχει περίκρημνα ὄντα, τὰ δὲ πρὸς μεσημβρίαν ἐς ἤπειρον, ἔνθα καὶ ἡ Βύρσα ἦν ἐπὶ τοῦ αὐχένος, τριπλῷ τείχει. τούτων δ ̓ ἕκαστον ἦν ὕψος μὲν πηχῶν τριάκοντα, χωρὶς ἐπάλξεών τε καὶ πύργων, οἳ ἐκ διπλέθρου διαστήματος αὐτοῖς 5 τετρώροφοι περιέκειντο, βάθος δὲ ποδῶν τριάκοντα. διώροφον δ ̓ ἦν ἑκάστου τείχους τὸ ὕψος, καὶ ἐν αὐτῷ κοίλῳ τε ὄντι καὶ στεγανῷ κάτω μὲν ἐστάθμευον ἐλέφαντες τριακόσιοι, καί θησαυροὶ παρέκειντο αὐτοῖς τῶν τροφῶν, ἱπποστάσια δ ̓ ὑπὲρ αὐτοὺς ὴν τετρακισχιλίοις ἵπποις, καὶ ταμιεῖα χιλοῦ τε καὶ κριθής, 10 ἀνδράσι τε καταγωγαὶ πεζοῖς μὲν ἐς δισμυρίους, ἱππεῦσι δὲ ἐς τετρακισχιλίους. τοσήδε παρασκευὴ πολέμου διετέτακτο σταθ μεύειν ἐν τοῖς τείχεσι μόνοις. γωνία δ ̓ ἣ παρὰ τὴν γλῶσσαν ἐκ τοῦδε τοῦ τείχους ἐπὶ τοὺς λιμένας περιέκαμπτεν, ἀσθενὴς ἦν μόνη καὶ ταπεινή, καὶ ἠμέλητο ἐξ ἀρχῆς. οἱ δὲ λιμένες ἐς 96 15 ἀλλήλους διεπλέοντο, καὶ ἔσπλους ἐκ πελάγους ἐς αὐτοὺς ἦν ἐς εὖρος ποδῶν ἑβδομήκοντα, ὃν ἁλύσεσιν ἀπέκλειον σιδηραῖς. ὁ μὲν δὴ πρῶτος ἐμπόροις ἀνεῖτο, καὶ πείσματα ἦν ἐν αὐτῷ πυκνὰ καὶ ποικίλα· τοῦ δ ̓ ἐντὸς ἐν μέσῳ νῆσος ἦν, καὶ κρηπῖσι μεγά

Golf von Tunis (- sinus Carthagi

niensis). 1. περίκρημνα ὄντα]
weil hier steile Abhänge waren, die
Küste steil abfiel, ähnlich wie die
Lage der Achradina zu Syracus.
2. ἡ Βύρσα] darunter ist nicht
allein die Burg zu verstehen, son-
dern der ganze Stadttheil, welcher
Byrsa hiess und einen Umfang von
22 Stadien hatte. 4. διπλέθρου]
etwa 200 Fuss, denn das πλέθρον
wird als der sechste Theil des
Stadion berechnet (= 600 Fuss).
Die Elle (πηχυς)
1/2 Fuss oder
24 Daktylen oder 6 Handbreiten
(παλαισταί). 5. τετρώροφοι]

-

=

4 Stockwerke hoch. · βάθος] Tiefe
6. καὶ στεγανῷ] d. h.
der innere Raum war gewölbt.
8. ὑπὲρ αὐτούς] nicht etwa im
oberen Stockwerk, sondern - wei-
terhin befanden sich im unteren
Stockwerk die Pferdeställe. 10.
καταγωγαί] Wohnungen, Kaser-
12. γωνία] die Eckmauer

nen.

=

an der Taenia.

15. ἐς ἀλλήλους διεπλέοντο] d. h. man konnte von dem einen in den andern einlaufen, sie lagen neben

einander, von dem Kaufhafen lief
man in den Kriegshafen, ähnlich
wie in Kiel der Kriegshafen mit
dem Kaufhafen in Verbindung steht,
nur waren in Karthago beide Häfen
mehr getrennt und nur durch eine
schmale Einfahrt verbunden.
16. ἁλύσεσιν σιδηραῖς] Eine ähnliche
Absperrung des Hafens durch

eiserne Ketten wird auch in der
neueren Geschichte mehrfach er-
wähnt. 17. πείσματα] Gewundene
(ποικίλα) Ankertaue zum Anlegen
der Schiffe. 18. νῆσος ἦν] Kothon;
aber auch der Hafen selbst wird
Kothon genannt. Hier haben wir.
nun den berühmten Kothon oder
Hafen vor uns, der sich jetzt in
zwei grossen Teichen darstellt, von
denen der entferntere (der ehema-
lige Kriegshafen) eine kleine Insel
in der Mitte hat. In neuerer Zeit
hat man einen Fahrweg zwischen
den beiden Teichen angelegt, aber
die beiderseitigen Gewässer stehen
doch noch mittels unterirdischer
Röhren mit einander in Verbindung.
Sowohl auf der kleinen Insel als an
dem Ufer der Häfen finden sich

105

λαις ἥ τε νῆσος καὶ ὁ λιμὴν διείληπτο. νεωρίων τε ἔγεμον αἱ
κρηπῖδες αἵδε ἐς ναῦς διακοσίας καὶ εἴκοσι πεποιημένων, καὶ
ταμιείων ἐπὶ τοῖς νεωρίοις ἐς τριηρετικά σκεύη. κίονες δ ̓ ἑκά-
στου νεωσοίκου προῦχον Ἰωνικοὶ δύο, ἐς εἰκόνα στοᾶς τὴν ὄψιν
τοῦ τε λιμένος καὶ τῆς νήσου περιφέροντες. ἐπὶ δὲ τῆς νήσου 5
σκηνὴ πεποίητο τῷ ναυάρχῳ, ὅθεν ἔδει καὶ τὸν σαλπιγκτὴν
σημαίνειν καὶ τὸν κήρυκα προλέγειν καὶ τὸν ναύαρχον ἐφορᾶν.
ἔκειτο δ ̓ ἡ νῆσος κατὰ τὸν ἔσπλουν, καὶ ἀνετέτατο ἰσχυρῶς,
ἵνα ὅ τε ναύαρχος τὰ ἐκ πελάγους πάντα ἐφορᾷ, καὶ τοῖς ἐπι
πλέουσιν ἀφανὴς ἡ τῶν ἔνδον ᾖ ὄψις ἡ ἀκριβής. οὐ μὴν οὐδὲ 10
τοῖς ἐσπλεύσασιν ἐμπόροις εὐθὺς ἦν τὰ νεώρια σύνοπτα· τεῖχός
τε γὰρ αὐτοῖς διπλοῦν περιέκειτο, καὶ πύλαι, αἳ τοὺς ἐμπόρους
ἀπὸ τοῦ πρώτου λιμένος ἐς τὴν πόλιν ἐσέφερον οὐ διερχομένους
τὰ νεώρια.

B) Eroberung und Zerstörung von Karthago (App. 105. 112. 115-125. 15 127-135).

Ἐν τούτῳ δὲ καὶ ἡ σύγκλητος ἐς τὸ στρατόπεδον ἔπεμπε τοὺς εἰσομένους καὶ μεταδώσοντας αὐτῇ τὰ ἀκριβέστατα, ἐφ ̓

rinus kehrte bald nach Beginn der Belagerung nach Rom zurück, um Comitien zu halten, Manilius wurde von Hasdrubal, welcher in Nepheris stand, zweimal zurückgeschlagen, nur der Militärtribun P. Corn. Scipio rettete das Heer vor völliger Vernichtung. Ausserdem befreite er eine vom Feinde abgeschnittene Heeresabtheilung (4 Cohorten), die man bereits für verloren gehalten hatte. Das Heer glaubte, Scipio stehe mit der Gottheit im Bunde, die auch seinem Grossvater die Zukunft offenbart haben sollte. Und wie er durch Tapferkeit und militärischen Scharfblick sich die Liebe und das Vertrauen der Soldaten erwarb, so gewann er auch durch Rechtlichkeit und Biederkeit die

Achtung der Feinde. ἐν τούτῳ δὲ] Noch im J. 149 nach dem Unglück bei Nepheris. ἔπεμπε τοὺς εἰσομένους] Vgl. Liv. XLIV, 18 iam omnium primum a senatu petiit (Aem. Paulus), ut legatos in Mace

ὧν ὅ τε Μανίλιος καὶ τὸ συνέδριον καὶ οἱ λοιποὶ τῶν χιλι άρχων, ἐσβεσμένου τοῦ φθόνου διὰ τὴν εὐπραγίαν, ἐμαρτύρουν τῷ Σκιπίωνι, καὶ ὁ στρατὸς ἅπας καὶ τὰ ἔργα ἐπ ̓ ἐκείνοις, ὥστ ̓ ἐπανελθόντες οἱ πρέσβεις διεθρόησαν ἐς ἅπαντας τὴν ἐμπειρίαν 5 καὶ ἐπίτευξιν τοῦ Σκιπίωνος καὶ τῆς στρατιᾶς τὴν ἐς αὐτὸν ὁρμήν. ἡ δὲ βουλὴ τούτοις μὲν ἔχαιρε, πολλῶν δὲ γεγενημένων πταισμάτων ἐς Μασσανάσσην ἔπεμπε, καὶ παρεκάλει συμμαχεῖν αὐτὸν ἐρρωμένως ἐπὶ Καρχηδόνα. ὁ δ ̓ ὑπὸ μὲν τῶν πρέσβεων οὐ κατελήφθη, κάμνων δὲ γήραι καὶ νόσῳ, καὶ παῖδας ἔχων 10 νόθους μὲν πλείονας, οἷς δεδώρητο πολλά, γνησίους δὲ τρεῖς οὐδὲν ἀλλήλοις τὰ ἔργα ἐοικότας, ἐκάλει τὸν Σκιπίωνα κατὰ φιλίαν αὐτοῦ τε καὶ τοῦ πάππου σύμβουλον οἱ περὶ τῶν τέκνων καὶ τῆς ἀρχῆς ἐσόμενον. ὁ δὲ ᾔει μὲν αὐτίκα, μικρὸν δὲ πρὶν ἐλθεῖν ὁ Μασσανάσσης ἀποψύχων ἐπέσκηψε τοῖς παισὶ πείθεσθαι 15 τῷ Σκιπίωνι, ὡς ἂν αὐτοῖς διαιρῇ τὰ ὄντα.

་

ἐς δὲ Ῥώμην ἐξαγγελλομένης τῆς τε Πίσωνος ἀπραξίας καὶ 112 Καρχηδονίων παρασκευῆς, ὁ δῆμος ἤχθετο καὶ ἐδεδοίκει αὐξα νομένου πολέμου μεγάλου τε καὶ ἀδιαλλάκτου καὶ γείτονος· οὐ γάρ τινα διάλυσιν προσεδόκων, ἄπιστα πρότεροι κελεύσαντες.

doniam mitterent ad exercitus
visendos classemque, et ut conperta
referrent in senatu, quid aut ter-
restribus aut navalibus copiis opus
esset etc. 1. ἐφ ̓ ὧν] bei dieser
Commission.
τὸ συνέδριον]
= consilium, der Kriegsrath.-
2. ἐσβεσμένου τοῦ φθόνου] Die
unglückliche Expedition nach Ne-
pheris war unternommen worden,
gerade weil Scipio davon abrieth.

3. ἐπ ̓ ἐκείνοις] dazu, ausserdem. 5. ἐπίτευξιν] = felicitatem, cf. Cic. de inp. Pomp. § 28: ego enim sic existimo, in summo inperatore quattuor has res inesse oportere: scientiam rei militaris (= ἐμπειρία), virtutem, auctori tatem (= τῆς στρατιᾶς ἡ ἐς αὐτὸν ὁρμή), felicitatem. - 7. συμμα χεῖν . . ἐπὶ Καρχηδόνα] er solle ein kräftiges Bundesheer mit gegen K. stellen. 9. οὐ κατελήφθη] sie trafen ihn nicht mehr lebend an. 11. τὰ ἔργα] an Anlagen und Betragen.

16. Τῆς Πίσωνος ἀπραξίας] Der
Histor. Quellenbuch. II, 2. 2. Aufl.

Consul des J. 148 L. Calpurnius Piso
(Lex Calpurnia de repetundis 149!)
verbrachte die Zeit mit nutzlosen
Versuchen auf die kleineren Städte
Afrikas (Hippo) und kam gar nicht
vor Karthago selbst. 17. παρα-
σκευῆς] ἔπεμπον δὲ καὶ ἐς Μικίψην
καὶ Μαστανάβαν (den Söhnen des
Masinissa) καὶ ἐς τοὺς αὐτονόμους
Μαυρουσίων, παρακαλοῦντες ὁμοῦ
καὶ διδάσκοντες ὅτι καὶ σφίσι μετ'
αὐτοὺς ἐπιχειρήσουσι Ῥωμαῖοι. ἔστελ-
λον δὲ καὶ ἐς Μακεδονίαν πρὸς τὸν
νομιζόμενον υἱὸν εἶναι Περσέως
(Pseudophilipp oder Alexander),
πολεμοῦντα Ῥωμαίοις, καὶ ἀνέπει
Τον ἔχεσθαι τοῦ πολέμου καρτερώς
ὡς οὐκ ἐλλειψόντων αὐτῷ χρημάτων
καὶ νεῶν ἀπὸ Καρχηδόνος.“
19. ἄπιστα] Es war ihnen die Auto-
nomie zugestanden unter der Be-
dingung, dass sie binnen 30 Tagen
300 Jünglinge aus den vornehmsten
Familien als Geisseln sendeten und
das Versprechen leisteten, den Be-
fehlen der Consuln nachzukommen.
Als die Römische Flotte in Utika

14

τῶν δ ̓ οὐ πρὸ πολλοῦ Σκιπίωνος ἔργων, ἐν Λιβύῃ χιλιαρχοῦντος ἔτι, μεμνημένοι, καὶ παραβάλλοντες αὐτὰ τοῖς παροῦσι, τῶν τε ἐπεσταλμένων σφίσιν ὑπὸ τῶν ἐκ στρατοπέδου φίλων καὶ οἰκείων ἀναφέροντες, ώρμηντο ὕπατον ἐς Καρχηδόνα πέμπειν Σκιπίωνα. ἐνειστήκει δ ̓ ἀρχαιρέσια, καὶ ὁ Σκιπίων (οὐ γάρ 5 πω δι' ἡλικίαν αὐτῷ συνεχώρουν ὑπατεύειν οἱ νόμοι) αγορανομίαν μετῄει, καὶ ὁ δῆμος αὐτὸν ὕπατον ᾑρεῖτο. παρανόμου δ ̓ ὄντος, καὶ τῶν ὑπάτων προφερόντων αὐτοῖς τὸν νόμον, ἐλιπάρουν καὶ ἐνέκειντο, καὶ ἐκεκράγεσαν ἐκ τῶν Τυλλίου καὶ Ρωμύλου νόμων τὸν δῆμον εἶναι κύριον τῶν ἀρχαιρεσιῶν, καὶ 10 τῶν περὶ αὐτῶν νόμων ἀκυροῦν ἢ κυροῦν ὃν ἐθέλοιεν. τέλος δὲ τῶν δημάρχων τις ἔφη τοὺς ὑπάτους ἀφαιρήσεσθαι τὴν χειροτονίαν, εἰ μὴ συνθεῖντο τῷ δήμῳ. καὶ ἡ βουλὴ τοῖς δημάρ χοις ἐπείθετο λῦσαι τὸν νόμον τόνδε καὶ μετὰ ἔτος ἓν αὖθις ἀναγράψαι, οἷόν τι καὶ Λακεδαιμόνιοι, λύοντες ἐν χρεία τὴν 15 ἀτιμίαν τῶν ἁλέντων περὶ Πύλον, ἔφασαν κοιμάσων οἱ νόμοι τήμερον. οὕτω μὲν ὁ Σκιπίων ἀγορανομίαν μετιών ᾕρητο ὕπατος, καὶ αὐτὸν ὁ σύναρχος Δροῖσος περὶ Λιβύης πρὸς αὐτὸν ἐκέλευε διακληροῦσθαι, μέχρι τις τῶν δημάρχων ἐσηγήσατο τῆσδε τῆς στρατηγίας τὴν κρίσιν τοῦ δήμου γενέσθαι· καὶ ὁ 20 δῆμος εἵλετο τὸν Σκιπίωνα. ἐδόθη δ ̓ αὐτῷ στρατὸς ἐκ μὲν καταλόγου, ὅσος ἦν ἀντὶ τῶν ἀπολωλότων, ἐθελοντὰς δ ̓ ἄγειν ὅσους πείσειε παρὰ τῶν συμμάχων, καὶ ἐς βασιλέας καὶ πόλεις, ὅσας δοκιμάσειε, πέμπειν, τὸν Ρωμαίων δῆμον ταῖς ἐπιστολαῖς

anlangte, verlangten die Consuln
vor allen Dingen die Auslieferung
aller Waffen und Kriegsmaschinen.
Als diese abgegeben waren, ward
die Maske der Doppelzüngigkeit
und Verrätherei abgeworfen. Cen-
sorinus verkündete den Befehl des
Senats: Karthago solle zerstört
werden, seine Bürger sollten sich
an einem andern Theile des Landes
ansiedeln, wenigstens zwölf Meilen
von der Stadt. 1. οὐ πρὸ πολ-
λου, jüngst, recentium. 3. τὰ
ἐπεσταλμένα, briefliche Mitthei-
lungen. - 4. ἀναφέρειν =recor-
dari. 5. ἀρχαιρέσια, comitia
magistratuum; ἀρχαιρεσία, der Act
der Wahl, das Wählen.
6. οἱ

νόμοι] Die lex Villia Annalis (180)
schrieb ein bestimmtes Alter für
jedes höhere Amt vor: 31 Jahre für
die Quaestur, 37 für die Aedilität,
40 für die Praetur, 43 für das Con-
sulat. ἀγορανομίαν] Aedilität.
Scipio war damals etwa 37 Jahre
alt. 9. Τυλλίου] Servius Tullius ;
übersetze: die Gesetze des Serv.
Tull., ja schon die des Romulus.
12. ἀφαιρήσεσθαι] Die Leitung der
Wahl entziehen. 16. κοιμάσθων
οἱ νόμοι τήμερον] Wird auch be-
richtet als ein Ausspruch des Age-
silaus nach der Schlacht bei Leuktra.
18. C. Livius Drusus. — 19. δια-
κληροῦσθαι, sortiri. 22. Vgl. Liv.
XXX, 45.

ἐπιγράφοντα. καὶ ἔστιν οὓς ἔλαβεν οὕτω παρά τε πόλεων καὶ βασιλέων.

ὁ δὲ Σκιπίων οὐδὲν εὔκοσμον ἐν τοῖς στρατιώταις ὁρῶν 115 οὐδὲ τεταγμένον, ἀλλ ̓ ἐς ἀργίαν καὶ πλεονεξίαν καὶ ἁρπαγὰς 5 ὑπὸ τοῦ Πίσωνος ἐπιτετραμμένους, ἄλλο τε πλῆθος αὐτοῖς συνόντας ἀγοραῖον, οἳ τῆς λείας χάριν ἑπόμενοι τοῖς θρασυτέροις συνεξέτρεχον ἐπὶ τὰς ἁρπαγὰς ἄνευ παραγγέλματος ιοῦσι, τοῦ νόμου λιποστρατιώτην ἐν τοῖς πολέμοις ἡγουμένου τὸν ἀποχωροῦντα πορρωτέρω σάλπιγγος ἀκοῆς, ὅσα τε πταίσειαν 10 οὗτοι, πάντα ἐς τὸν στρατηγὸν ἀναφερόμενα, καὶ ὅσα διαρπά σειαν, ἑτέρας τ ̓ ἔριδος αὐτοῖς καὶ κακῶν γιγνόμενα ἀρχάς· πολλοὶ γὰρ καὶ συσκήνων κατεφρόνουν διὰ τὰ κέρδη, καὶ ἐς ἀνόμους πληγὰς καὶ τραύματα καὶ ἀνδροφονίας ἐχώρουν. ὧν αἰσθόμενος ὁ Σκιπίων, καὶ ἐλπιζέμενος οὔποτε κρατήσειν τῶν 15 πολεμίων εἰ μὴ τῶν ἰδίων κρατήσειε, συνήγαγεν ἐς ἐκκλησίαν αὐτούς, καὶ ἐπὶ βῆμα ὑψηλὸν ἀναβὰς ἐπέπληξεν ὧδε. „ἐγὼ μεθ' 116 ὑμῶν, ὦ ἄνδρες, ὑπὸ Μανιλίῳ στρατηγῷ ταττόμενος, τῆς εὐπει θείας ἐν ὑμῖν μάρτυσιν ἔδωκα πεῖραν, ἣν νῦν ὑμᾶς αὐτῶ στρατηγῶν, κολάσαι μὲν ἐς ἔσχατον ἐξουσίαν ἔχων τοὺς ἀπειθοῦντας, 20 ὠφέλιμον δ ̓ ἡγούμενος προαγορεῦσαι. ἴστε δὲ ἃ πράττετε· καὶ τί με δεῖ λέγειν ἃ αἰσχύνομαι; λῃστεύετε μᾶλλον ἢ πολεμεῖτε, καὶ διαδιδράσκετε, οὐ στρατοπεδεύετε· καὶ πανηγυρίζουσιν ὑπὸ τῶν κερδῶν, οὐ πολιορκοῦσιν ἐοίκατε· καὶ τρυφᾶν ἐθέλετε πολεμοῦντες ἔτι, οι νενικηκότες. τοιγάρτοι τὰ τῶν πολεμίων 25 ἐξ ἀέλπτου καὶ βραχέος, οὗ κατέλιπον, ἐς τοσοῦτον ἐπῆρται δυνάμεως, καὶ ἡμῖν ὁ πόνος ἐκ τῆσδε τῆς ῥαστώνης γέγονε χαλεπώτερος. τὰς δ ̓ αἰτίας εἰ μὲν ἐν ὑμῖν οὔσας ἑώρων, εὐθὺς ἂν ἐκόλαζον· ἐπεὶ δ ̓ ἀνατίθημι ἑτέρῳ, νῦν μὲν ὑμᾶς ἀφίημι τῶν μέχρι νῦν γεγονότων. ἥκω δὲ οὐ λῃστεύσων ἔγωγε ἀλλὰ 30 νικήσων, οὐδὲ χρηματιούμενος πρὸ τῆς νίκης, ἀλλὰ τοὺς ἐχθροὺς