quo pauca monerem, advocavi, 'simul uti caussam 'mei consilii aperirem. Scitis equidem, milites, socordia atque ignavia Lentuli quantam ipsi nobisque cladem attulerit, quoque modo, dum ex urbe praesidia opperior, in Galliam proficisci nequiverim. Nunc vero quo in loco res nostrae sint, juxta mecum 5 omnes intellegitis. Exercitus hostium duo, unus ab urbe, alter a Gallia obstant; diutius in his locis esse, si maxume animus ferat, frumenti atque aliarum rerum egestas prohibet. Quocumque ire placet, ferro iter aperiundum est. Quapropter vos moneo, uti forti atque parato animod sitis, et, quum 10 praelium inibitis, memineritis, vos divitias, decus, gloriam, praeterea libertatem atque patriam in dextris vestris portare. Si vincimus, omnia nobis tuta erunt, commeatus abunde, municipia atque coloniae patebunt; sin metu cesserimus, eadem illa adversa fient; neque locus neque amicus quisquam 15 teget, quem arma non texerint. Praeterea, milites, non eadem nobis et illis necessitudo impendet; nos pro patria, pro libertate, pro vita certamus; illis supervacaneum est pugnare pro potentia paucorum. Quo audacius aggredimini, memores pristinae virtutis. Licuit vobis cum summa turpitudine in 20 exilio aetatem agere; potuistis nonnulli Romae, amissis bonis, 'alienas opes exspectare: quia illa foeda atque intoleranda viris videbantur, haec sequi decrevistis. Si haec relinquere voltis, audacia opus est, nemo nisi victor pace bellum mutavit. Nam in fuga salutem sperare, quum arma, quibus corpus 25 tegitur, ab hostibus averteris,f 10ea vero dementia est. Semper in praelio iis maxumum est periculum, qui maxume timent: audacia pro muro habetur. Quum vos considero, milites, et quum facta vestra aestimo, magna me spes victoriae tenet. Animus, aetas, virtus vestra me hortantur: praeterea necessi- 30 tudo, quae etiam timidos fortes facit. Nam multitudo hostium ne circumvenire queat, prohibent angustiae loci. "Quodsi

K.-LVIII. 488, 9.91, 3, c).-'94, R. 6, e). 81, R. 1.108, 2; 107, R. 2.

A. & S.-LVIII. 211, R. 6, & R. 8, (2). - 252, R. 5. — 209, R. 7, (a). — 230, N. 4.-262, & R. 11.

virtuti vestrae fortuna inviderit, 12cavete inulti animam amittatis, neu capti potius sicuti pecora trucidemini, quam virorum more pugnantes cruentam atque luctuosam victoriam hostibus relinquatis."

5 LIX. Haec ubi dixit, paullulum commoratus 1signa canere jubet, atque instructos ordines in locum aequum deducit. Dein, remotis omnium equis, quo militibus, exaequato periculo, animus amplior esset, ipse pedes exercitum pro loco atque copiis instruit. Nam, uti planities erat inter sinistros montes 10 et ab dextra rupe aspera, octo cohortes in fronte constituit, reliquorum signa in subsidio artius collocat. Ab his centuriones, omnis lectos b et evocatos, praeterea ex gregariis militibus optumum quemque armatum in primam aciem subducit. C. Manlium in dextra, Faesulanum quemdam in si15 nistra parte curare jubet: ipse cum libertis et colonis propter aquilam adsistit, quam bello Cimbrico C. Marius in exercitu habuisse dicebatur. At ex altera parte C. Antonius, pedibus aeger, quod praelio adesse nequibat, M. Petreio legato exercitum permittit. Ille cohortes veteranas, tumultid caussa 20 conscripserat, in fronte, post eas ceterum exercitum in subsidiis locat: ipse equo circumiens unumquemque nominans appellat, hortatur, rogat, ut meminerint se contra latrones inermes pro patria, pro liberis, pro aris atque focis suis certare. "Homo militaris, quod amplius annos triginta tribunus, aut 25 praefectus, aut legatus, aut praetor cum magna gloria in exercitu fuerat, plerosque ipsos factaque eorum fortia noverat: ea commemorando militum animos accendebat.

quas

LX. Sed ubi, omnibus exploratis, Petreius tuba signum dat, cohortes paullatim incedere jubet: idem facit hostium 30 exercitus. Postquam eo ventum est, unde a ferentariis praelium committi posset, maxumo clamore cum infestis signis concurrunt, pila omittunt, gladiis res geritur. Veterani, pristinae virtutis memores, cominus acriter instare: illi haud

b

K.-LIX. 91, 4. — 86, 6. — ° 91, 2, c). — d 23, R. 1. — 115, R. 5. A. & S.-LIX. 247, 1, (1). — 204. — 250, 1. — 89, 2.- 256, R. 6. (a).

timidi resistunt: maxuma vi certatur. Interea Catilina cum expeditis in prima acie versari," laborantibus succurrere, integros pro sauciis accersere, omnia providere, multum ipse pugnare, saepe hostem ferire. Strenui militis et boni imperatoris officia simul exsequebatur. Petreius, ubi videt Catili- 5 nam, 'contra ac ratus erat, magna vib tendere, *cohortem praetoriam in medios hostes inducit, eosque perturbatos atque Salios alibi resistentes interfecit: deinde utrimque ex lateribus ceteros aggreditur. Manlius et Faesulanus in primis pugnantes cadunt. Catilina postquam fusas copias seque 10 cum paucis relictum videt, memor generis atque pristinae suae dignitatis, in confertissumos hostes incurrit, ibique pugnans confoditur.

LXI. Sed, confecto praelio, tum vero cerneres, quanta audacia quantaque vis animi fuisset in exercitu Catilinae. 15 Nam fere quem quisque vivus pugnando locumb ceperat, eum, amissa anima, corpore tegebat. Pauci autem, 1quos medios cohors praetoria disjecerat, 2paullo diversius, sed omnes tamen adversis volneribus conciderant. Catilina vero longe a suis inter hostium cadavera repertus est, paullum 20 3etiam spirans, ferociamque animi, quam habuerat vivus, in voltu retinens. Postremo ex omni copia, neque in praelio neque in fuga quisquam civis ingenuus captus est: ita cuncti suae hostiumque vitae juxta pepercerant. Neque tamen exercitus populi Romani laetam aut incruentam victoriam adep- 25 tus erat ; nam strenuissumus quisque aut occiderat in praelio, aut graviter volneratus discesserat. Multi autem, qui de castris visundi aut spoliandi gratia processerant, volventes hostilia cadavera, amicum alii, parse hospitem aut cognatum reperiebant: fuere item, qui inimicos suos cognoscerent. Ita 30 varie per omnem exercitum laetitia, moeror, luctus atque gaudia agitabantur.

A. & S.-LX. 209, R. 5. b247, 2.

LXI. 209, R. 7, (a). — 206, (3), (a). — ° 204, R. 10.

M. TULLII CICERONIS

IN

L. CATILINAM ORATIO PRIMA

HABITA IN SENATU.

I. 1. 'Quousque tandem abutere, Catilina, patientiaa 2nostra? quamdiu etiam furor *iste tuus nos eludet? "quem ad finem 'sese effraenata jactabit audacia? Nihilne te nocturnum praesidium 'Palatii, nihil urbis vigiliae, nihil "timor populi, 5 nihil concursus bonorum omnium, nihil hic munitissimus habendi senatus 12locus, nihil horum oraa vultusque moverunt? Patere tua consilia non sentis? 15 Constrictam jam omnium horum conscientia teneri conjurationem tuam non vides? Quid 16proxima, quid superiore, nocte egeris, ubi fueris," 10 quos convocaveris, 18quid consilii ceperis, quem nostrumi ignorare arbitraris?

2. O tempora! O mores! Senatus haec intelligit, consul videt; hic tamen vivit! Vivit? 19Immo vero etiam 20in senatum venit: fit publici consilii particeps: notat et designat 15 oculis ad caedem unumquemque nostrum. Nos autem, fortes 21viri, satisfacere rei publicae videmur, si "istius furorem ac tela vitemus.k

A. & S.-I. 245, I. 207, R. 25. — 275, II. — a V. R. K.

R. K. — £253. — 258, A. & B. I. 1; 265 — 1 212, R. 3. — 1 212, R. 2, & N. 2.213.—261, 2.

m

Ad mortem te, Catilina, duci jussu consulis jampridem 25oportebat': in te conferri pestem, quam tu in nos [jamdiu] machinaris. 3. An verò vir amplissimus, P. Scipio, pontifex maximus, Ti. Gracchum, mediocriter labefactantem statum rei publicae, privatus interfecit: Catilinam, orbem 5 terrae caede atque incendiis vastare cupientem, nos consules perferemus? Nam illa nimis antiqua praetereo, quod C. Servilius Ahala "Sp. Melium, "novis rebus studentem, manu sua occidit. Fuit, fuit ista quondam in hac re publica virtus, ut viri fortes acrioribus suppliciis civem perniciosum quam 10 acerbissimum hostem coërcerent." Habemus senatus consultum in te, Catilina, vehemens et grave: non deest rei publicae consilium, neque auctoritas hujus ordinis: nos, nos, dico aperte, consules desumus.

с

II. 4. Decrevit quondam senatus, ut 1L. Opimius consul 15 videret," ne quid res publica 'detrimenti caperet." Nox nulla intercessit: interfectus est propter quasdam 'seditionum suspiciones C. Gracchus clarissimo patre, avo, majoribus: occisus est cum liberis M. Fulvius consularis. Simili senatus consulto, C. Mariod et L. Valerio consulibus, est permissa 20 res publica. 'Num unum diem postea L. Saturninum tribunum plebis, et C. Servilium praetorem mors ac rei publicaes poena remorata esth? At nosi vicesimum jam diem patimur hebescere aciem horum auctoritatis. Habemus enim hujuscemodi senatus consultum, verum inclusum in tabulis, tamquam 25 in vagina reconditum ; quo ex senatus consulto confestim te interfectum esse, Catilina, convenit. Vivis; et vivis non ad deponendam, sed ad confirmandam audaciam. Cupio,

K.-I. 'Dist. bet. necesse est, oportet, opus est, and debeo. V. Caes. I.

4, n. 4.

II. -88, 9.

14

84, R. 2. 107, 2, b). — 88, 12.

107, 1.

- Dist. bet. damnum, detrimentum, and jactura. 490, 1, c).— 116, 3, b, c). -89, 5. — 88, 12. —

V. n. 2. 81, 8, b).

211, R. 6, & R. 8, (2). — 4 223,

R. 2.198, 11, R. (b).—236.211. — 209, R. 12, (2). —1 209, R. 1, (b). — 273, 4, (a). — 275, II.

k