34

endum fuit? De te ipso, inquam, Labiene, quaero : cum ad arma consules ex senatus consulto vocavissent: cum armatus M. Aemilius, princeps senatus, in comitio constitisset: qui, cum ingredi vix posset, non ad insequendum sibi tarditatem pedum, sed ad fugiendum impedimento fore putabat: cum denique Q. Scaevola, confectus senectute, praepeditus morbo, mancus, et membris omnibus captus ac debilis, hastili nixus, et animi vim, et infirmitatem corporis ostenderet : cum L. Metellus, Ser. Galba, C. Serranus, P. Rutilius, C. Fimbria, Q. Catulus, omnesque, qui tum erant, consulares, pro salute communi arma cepissent: cum omnes praetores, 35 cuncta nobilitas ac juventus accurreret, 36 Cn. et L. Domitii, L. Crassus, Q. Mucius, C. Claudius, M. Drusus: cum omnes Octavii, Metelli, Julii, Cassii, Catones, Pompeji: cum L. Philippus, L. Scipio, cum M. Lepidus, cum D. Brutus, cum hic ipse P. Servilius, quo tu imperatore, Labiene, meruisti: cum hic Q. Catulus, admodum tum adolescens, cum hic C. Curio, cum denique omnes clarissimi viri cum consulibus essent: quid tandem C. Rabirium facere convenit? utrum inclusum atque ahdi

34 praepeditus morbo.] Graevius praetulit lectionem Mss. P. Manutii et Franc. peritus, vulgatum levius quam pro re et ceteris verbis antecedentibus et sequentibus judicans. Quia verbum praepeditus aptum est morbo, per quem usus pedum liber ademtus erat, id tollere non sustinui, cum in eo omnes alii Mss. et editi libri consentiant. Etiam alibi in hoc verbo haesere librarii.

35 cuncta nobilitas ac juventus.] Juventus pertinet ad eos nobiles, qui adhuc militarem aetatem habebant, et in equitibus numerebantur atque etiam militias equestres faciebant.

36 C. et L. Domitius.] Recte judicavit Pighius legendum esse Cn. et L. Domitii, ut jam ediderat Aldus N. 1580. Cn. erat et in Ms. Fr. et est in ed. W. in quibus tamen Domitiorum nomen excidit, estque sic Cn. et L. Crassus, quod secuta est ed. 1430. Id quomodo factum, facile intelligitur. Edidi itaque cum Graevio Cn. et L. Domitii

tum latere in occulto, atque ignaviam suam tenebrarum ac parietum custodiis tegere: an in Capitolium pergere, atque ibi se cum tuo patruo, et ceteris, ad mortem, propter vitae turpitudinem, confugientibus, congregare? an cum Mario, Scauro, Catulo, Metello, Scaevola, cum bonis denique omnibus coire, non modo salutis, verum etiam periculi soci8 etatem? Tu denique, Labiene, quid faceres tali in re ac tempore? cum ignaviae ratio te in fugam atque in latebras impelleret: improbitas et furor L. Saturnini in Capitolium arcesseret: consules ad patriae salutem ac libertatem vocarent: quam tan, dem auctoritatem, quam vocem, cujus sectam sequi, cujus imperio parere potissimum velles? Patruus, inquit, meus cum Saturnino fuit. Quid? pater quicum? quid? propinqui vestri, equites Romani? quid? omnis praefectura, regio, vicinitas vestra? quid? ager Picenus universus, utrum tribunicium furorem, an consularem auctoritatem secutus est? Equidem hoc affirmo, quod tu nunc de tuo patruo praedicas, neminem umquam adhuc de sese esse confessum nemo est, inquam, inventus tam profigatus, tam perditus, tam ab omni non modo honestate, sed etiam simulatione honestatis relictus, qui se in Capitolio fuisse cum Saturnino fateretur. At fuit vester patruus. Fuerit: et fuerit nulla desperatione rerum suarum, nullis domesticis vulneribus coactus: induxerit eum L. Saturnini familiaritas, ut amicitiam patriae praeponeret. idcircone oportuit C. Rabirium desciscere a republica? non comparere in illa arma

37 in latebras impelleret.] Malim compelleret, quod est proprium in hac forma verbum. nam imp. durius est.

ta multitudine bonorum? consulum voci atque imperio non obedire? Atqui videmus, 38 haec in rerum natura tria fuisse: ut aut cum Saturnino esset, aut cum bonis, aut lateret. Latere, mortis erat instar turpissimae cum Saturnino esse, furoris et sceleris : virtus, et honestas, et pudor cum consulibus esse cogebat. Hoc tu igitur in crimen vocas, quod cum iis fuerit C. Rabirius, quos amentissimus fuisset, si oppugnasset; turpissimus, si reliquisset? At C. De- 9 cianus, de quo tu saepe commemoras, quia, cum hominem omnibus insignem notis turpitudinis, P. Furium, accusaret summo studio bonorum omnium, queri est ausus in concione de morte Saturnini, condemnatus est et Sex. Titius, quod habuit imaginem L. Saturnini domi suae, condemnatus est. Statuerunt equites Romani illo judicio, improbum civem esse, et non retinendum in civitate, qui hominis, hostilem in modum seditiosi, imagine aut mortem ejus honestaret, aut desideria imperitorum misericordia commoveret, aut suam significaret imitandae improbitatis voluntatem. Itaque mihi mirum videtur, unde hanc tu, Labiene, imaginem, quam habes, inveneris. nam Sex. Titio damnato, qui istam habere auderet, inventus est nemo. Quod tu si audisses, aut si per aetatem scire potuisses: numquam profecto istam imaginem, quae domi posita, pestem atque exilium Sex. Titio attulisset, in Rostra atque in concionem attulisses, nec 39 tuas umquam rationes

38 haec tria in r. n. fuisse.] Exquisita forma loquendi. nostri dicunt, possibilia fuisse: dass nur diese dreyfälle möglich gewesen.

39 tuas rationes ad e. s. appulisses.] Ingeniose P. Pithoeus conjiciebat rates, ut melius conveniret navi Titii et ceteris ex hoc genere tropis. Sed pluralis durus nimis est in oratione prosaica, et nec tuas rationes dixit pro nec tu ad e. s. app. quod est bene latinum; ut simi

Vocas.

ad eos scopulos appulisses, ad quos Sex. Titii afflictam navem, et in quibus C. Deciani naufragium fortunarum videres. Sed in his rebus omnibus imprudentia laberis. causam enim suscepisti antiquiorem memoria tua quae causa ante mortua est, quam tu natus esses: qua in causa tute profecto fuisses, si per aetatem esse potuisses, eam causam in judicium An non intelligis, primum quos homines et quales viros mortuos summi sceleris arguas? deinde quot ex iis, qui vivunt, eodem crimine in summum capitis periculum arcessas? Nam si C. Rabirius fraudem capitalem admisit, quod arma contra L. Saturninum tulit: huic quidem afferet aliquam deprecationem periculi aetas illa, qua tum fuit: Q. vero Catulum, patrem hujus, in quo summa sapientia, eximia virtus, singularis humanitas fuit: M. Scaurum, illa gravitate, illo consilio, illa prudentia, duos Mucios, L. Crassum, M. Antonium, qui tum extra urbem cum praesidio fuit; quorum in hac civitate longe maxima consilia atque ingenia fuerunt ceteros pari dignitate praeditos, custodes gubernatoresque reipublicae, quemadmodum mortuos defendemus? Quid de illis honestissimis viris atque optimis civibus, equitibus Romanis, dicemus, qui tum una cum senatu salutem reipublicae defenderunt? quid de tribunis aerariis, ceterorumque ordinum omnium hominibus, qui tum arma pro commu10 ni libertate ceperunt? Sed quid ego de iis omnibus,

qui consulari imperio paruerunt, loquor? de ipsorum consulum fama quid futurum est? L. Flaccum,

lis esset forma orationis, tuae rationes, navis Titii, saepeque Cicer● hac periphrasi utitur ad illam similitudinem membrorum efficiendam.

hominem cum semper in republica, tum in magistratibus gerendis, 40 in sacerdotio caeremoniisque, quibus praeerat, diligentissimum, nefarii sceleris ac parricidii mortuum condemnabimus? adjungemus " ad hanc labem ignominiamque mortis, etiam C. Marii nomen? C. Marium, quem vere patrem patriae, parentem, inquam, vestrae libertatis, atque hujusce reipublicae possumus dicere, sceleris ac parricidii nefarii mortuum condemnabimus? Etenim, si C. Rabirio, quod iit ad arma, crucem T. Labienus in campo Martio defigendam putavit: quod tandem excogitabitur in eum supplicium, qui vocavit? Aċ, si fides Saturnino data est, quod abs te saepissime dicitur: non eam C. Rabirius, sed C. Marius dedit; idemque violavit, si in fide non stetit. Quae fides, Labiene, qui potuit sine senatusconsulto dari? Adeone hospes hujusce urbis, adeone ignarus es disciplinae consuetudinisque nostrae, ut haec nescias? ut peregrinari in aliena civitate, non in tua magistratum gerere videare? Quid jam ista C. Mario, inquit, nocere possunt, quoniam sensu et vita

42

40 in sacerdotio, etc.] int. flaminio, aut pontificatu M.

41 ad hanc legem ignom. mortis.] Sic est in ed. Gruteri: in eam venit ex ed. Lambiniana secunda majoris formae, in qua textus vetus restitutus, correctionibus Lambini in marginem ejectis, quam videtur basin suae fecisse Gruterus. In eam venit sine dubio errore operarum: nam edd. superiores omnes, etiam Lamb. prima, habent labem. Jac. Gronovius animadvertit Gruterianae errorem, (non ille tamen discernens editionem illam sub nomine Lambini ab altera et vera,) et voluit corrigi, sed operae non paruerunt. Graevius etiam nihil admonuit: sed ipse dedit labem, idque et nos restituimus. Labes illa et ignominia mortis est in eo, quod parricidio contaminati, ut parricidii rei, mortui essent. Ceterum lectio per se non est absurda; nam et post in eadem re dixit conditionem mortis. c. 11. pr.

42 quoniom sensu, etc.] In hac forma interrogandi, ratio non solet per quoniam addi. Conjeci Ciceronem dedisse qui jam vel quando зат.