dibus pluit; et a Capuâ nuntiatum est, examen vesparum ingens in forum advolâsse, et in Martis æde consedisse:'eas collectas cum curâ, et igni crematas esse. Horum prodigiorum causâ decemviri libros adire jussi; et novemdiale sacrum factum, et supplicatio indicta est, atque urbs lustrata. Iisdem diebus ædiculam Victoriæ Virginis, prope ædem Victo→ riæ, M. Porcius Cato dedicavit, biennio post quam vovit. Eodem anno coloniam Latinam in agrum Thurinum triumviri deduxerunt Cn. Manlius Vulso, L. Apustius Fullo, Q. Ælius Tubero, cujus lege deducebatur: tria millia peditum iêre, trecenti equites: numerus exiguus pro copiâ agri. Dari potuêre tricena jugera in pedites, sexagena in equites. Apustio auctore, tertia pars agri demta est; quo postea, si vellent, novos colonos adscribere possent. Vicena jugera pedites, quadragena equites, acceperunt.

X. In exitu jam annus erat, et ambitio magis, quam unquam alias, exarserat consularibus comitiis. Multi et potentes petebant patricii plebeiique: P. Cornelius Cn. filius Scipio, qui ex Hispaniâ provinciâ nuper decesserat magnis rebus gestis, et L. Quintius Flamininus, qui classi in Græciâ præfuerat, et Cn. Manlius Vulso: hi patricii. Plebeii autem C. Lælius, Cn. Domitius, C. Livius Salinator, Manius Acilius: sed omnium oculi in Quintium Corneliumque conjecti: nam et in unum locum petebant ambo patricii, et rei militaris gloria recens utrumque commendabat. Cæterum, ante omnia certamen accendebant fratres candidatorum, duo clarissimi ætatis suæ imperatores. Major gloria in Scipione; et, quo major, eo propior invidiam: Quintii recentior, ut qui eo anno triumphâsset. Accedebat, quod alter decimum jam prope annum assiduus in oculis hominum fuerat; quæ res minus verendos magnos homines ipsâ satietate facit: consul iterum post devictum Hannibalem, censorque fuerat. In Quintio nova et recentia omnia ad gratiam erant : nihil nec petie

"Pro

rat a populo post triumphum, nec adeptus erat. fratre germano, non patruele, se petere" aiebat: "pro legato et participe administrati belli: se terrâ, fratrem mari, rem gessisse.' His obtinuit, ut præferretur candidato, quem Africanus frater ducebat ; quem Cornelia gens, Cornelio consule comitia habente; quem tantum præjudicium senatûs, virum e civitate optimum judicatum, qui Matrem Idæam Pessinunte venientem in Urbem acciperet. L. Quintius et Cn. Domitius Ahenobarbus consules facti: adeo ne in plebeio quidem consule, cum pro C. Lælio niteretur, Africanus valuit. Postero die prætores creati L. Scribonius Libo, M. Fulvius Centumalus, A. Atilius Serranus, M. Bæbius Tamphilus, L. Valerius Tappo, Q. Salonius Sarra. Edilitas insignis eo anno fuit M. Æmilii Lepidi et L. Æmilii Pauli. Multos pecuarios damnârunt: ex eâ pecuniâ clypea inaurata in fastigio Jovis ædis posuerunt. Porticum unam extra portam Trigeminam, emporio ad Tiberim adjecto; alteram a portâ Fontinali ad Martis aram, quâ in Campum iter esset, perduxerunt.

XI. Diu nihil in Liguribus dignum memoriâ gestum erat. Extremo ejus anni bis in magnum periculum res adducta est: nam et castra consulis oppugnata, ægre sunt defensa; et non ita multo post, per saltum angustum cum duceretur agmen Romanum, ipsas fauces exercitus Ligurum insedit: quâ cum exitus non pateret, converso agmine redire institit consul; et ab tergo fauces saltûs occupatæ a parte hostium erant ; Caudinæque cladis memoria non animis modo, sed prope oculis, obversabatur. Numidas octingentos ferme equites inter auxilia habebat: eorum præfectus consuli pollicetur, "Se, parte utrâ vellet, cum suis erupturum. Tantum uti diceret, utra pars frequentior vicis esset: in eos se impetum facturum; et nihil prius quam flammam tectis injecturum, ut is pavor cogeret Ligures excedere saltu, quem obsiderent, et discurrere ad opem ferendam

suis." Collaudatum eum consul spe præmiorum onerat. Numidæ equos conscendunt, et obequitare stationibus hostium, neminem lacessentes, cœperunt. Nihil primo adspectu contemtius: equi hominesque paululi et graciles: discinctus et inermis eques, præterquam quod jacula secum portat: equi sine frenis: deformis ipse cursus rigidâ cervice et extento capite currentium. Hunc contemtum de industriâ augentes, labi ex equis, et per ludibrium spectaculo esse. Ita

que, qui primo intenti paratique, si lacesserentur, in stationibus fuerant, jam inermes sedentesque pars maxima spectabant. Numidæ adequitare, dein refugere, sed propius saltum paulatim evehi; velut quos impotentes regendi equi invitos efferrent: postremo, subditis calcaribus, inter medias stationes hostium erupêre; et, in agrum latiorem evecti, omnia propinqua viæ tecta incendunt: proximo deinde vico inferunt ignem; ferro flammâque omnia pervastant. Fumus primo conspectus, deinde clamor trepidantium in vicis auditus, postremo seniores puerique refugientes, tumultum in castris fecerunt: itaque sine consilio, sine imperio, pro se quisque currere ad sua tutanda: momentoque temporis castra relicta erant ; et obsidione liberatus consul, quo intenderat, pervenit.

XII. Sed neque Boii, neque Hispani, cum quibus eo anno bellatum erat, tam inimici infestique erant Romanis, quam Ætolorum gens. Ii, post deportatos ex Græciâ exercitus, primo in spe fuerant, et Antiochum in vacuam Europa possessionem venturum ; nec Philippum aut Nabin quieturos. Ubi nihil usquam moveri viderunt, agitandum aliquid miscendumque rati, ne cunctando senescerent consilia, concilium Naupactum indixerunt. Ibi Thoas, prætor eorum, conquestus injurias Romanorum, statumque Ætoliæ, "quod omnium Græciæ gentium civitatiumque inhonoratissimi post eam victoriam essent, cujus causa ipsi fuissent," legatos censuit circa reges mittendos,

qui non solum tentarent animos eorum, sed suis quemque stimulis moverent ad Romanum bellum. Damocritus ad Nabin, Nicander ad Philippum, Dicæarchus, frater prætoris, ad Antiochum est missus. Tyranno Lacedæmonio Damocritus," ademtis maritimis civitatibus enervatam tyrannidem," dicere: "inde militem, inde naves navalesque socios habuisse: inclusum suis prope muris Achæos videre dominantes in Peloponneso; nunquam habiturum recuperandi sua occasionem, si eam, quæ tum esset, prætermisisset. Nullum exercitum Romanum in Græciâ esse: nec propter Gythium, aut maritimos alios Laconas, dignam causam existimaturos Romanos, cur legiones in Græciam rursus transmittant." Hæc ad incitandum animum tyranni dicebantur, ut, cum in Græciam Antiochus trajecisset, conscientiâ violatæ per sociorum injurias Romanæ amicitiæ, conjungeret se cum Antiocho. Et Philippum Nicander haud dissimili oratione incitabat erat etiam major orationi materia, quo ex altiore fastigio rex, quam tyrannus, detractus erat, quoque plures ademtæ res. Ad hoc vetusta regum Macedoniæ fama, peragratusque orbis terrarum victoriis ejus gentis referebatur: et "tutum vel incepto vel eventu se consilium afferre: nam neque, ut ante se moveat Philippus, quam Antiochus cum exercitu transierit in Græciam, suadere; et, qui sine Antiocho adversus Romanos Ætolosque tam diu sustinuerit bellum, ei, adjuncto Antiocho, sociis Ætolis, qui tum graviores hostes quam Romani fuerint, quibus tandem viribus resistere Romanos posse?" Adjiciebat de duce Hannibale, nato adversus Romanos hoste, qui plures et duces et milites eorum occidisset, quam quot superessent. Hæc Philippo Nicander. Alia Dicaarchus Antiocho; et, omnium primum, “prædam de Philippo Romanorum esse," dicere, "victoriam Ætolorum; et aditum in Græciam Romanis nullos alios, quam Ætolos, dedisse; et ad vincendum vires cosdem præbuisse." Deinde quantas peditum equi

tumque copías præbiturf Antiocho ad bellum essent; quæ loca terrestribus copiis, quos portus maritimis. Tum de Philippo et Nabide libero mendacio abutebatur: "paratum utrumque ad rebellandum esse: et primam quamque occasionem recuperandi ea, quæ bello amisissent, arrepturos." Ita per totum simul orbem terrarum Ætoli Romanis concitabant bellum: reges tamen aut non moti, aut tardius moti sunt.

XIII. Nabis extemplo circa omnes vicos maritimos dimisit, ad seditiones in iis miscendas: et alios principum donis ad suam causam perduxit, alios pertinaciter in societate Romanâ manentes occidit. Achæis omnium maritimorum Laconum tuendorum a T. Quintio cura mandata erat: itaque extemplo et ad tyrannum legatos miserunt, qui admonerent fœderis eum Romani, denuntiarentque, ne pacem, quam tantopere petîsset, turbaret: et auxilia ad Gythium, quod jam oppugnabatur a tyranno, et Romam, qui ea nuntiarent, legatos miserunt. Antiochus rex, eâ hieme Raphiæ in Phoenice Ptolemæo regi Ægypti filiâ in matrimonium datâ, cum Antiochiam se recepisset, per Ciliciam, Tauro monte superato, extremo jam hiemis Ephesum pervenit: inde, principio veris, Antiocho filio misso in Syriam ad custodiam ultimarum partium regni, ne quid, absente se, ab tergo moveretur, ipse cum omnibus terrestribus copiis, ad Pisidas, qui circa Sidam incolunt, oppugnandos, est profectus. Eo tempore legati Romani P. Sulpicius et P. Villius, qui ad Antiochum (sicut ante dictum est) missi erant, jussi prius Eumenem adire, Elæam venêre; inde Pergamum (ibi regia Eumenis fuit) escenderunt. Cupidus belli adversus Antiochum Eumenes erat, gravem, si pax esset, accolam tanto potentiorem regem credens; eumdem, si motum bellum esset, non magis parem Romanis fore, quam Philippus fuisset; et aut funditus sublatum iri; aut, si pax victo daretur, multa illi detracta sibi accessura; ut facile deinde se ab eo sine ullo Romano auxilio tueri posset.