medio ferme die milites cum in duas divisisset partes, unam radicibus montium circumduci ad rupem jussit, quæ, fastigio altitudinis par, mediâ valle velut abrupta ab arce erat; sed adeo prope geminata cacumina eorum montium sunt, ut ex vertice altero conjici tela in arcem possint: cum dimidiâ parte militum consul, ab urbe escensurus in arcem, signum ab iis, qui ab tergo in rupem evasuri erant, exspectabat. Non tulêre, qui in arce erant Ætoli, primum eorum, qui rupem ceperant, clamorem, deinde impetum ab urbe Romanorum; et fractis jam animis, et nullâ ibi præparatâ re ad obsidionem diutius tolerandam; utpote congregatis feminis, puerisque, et imbelli aliâ turbâ in arcem, quæ vix capere, nedum tueri, multitudinem tantam posset: itaque, ad primum impetum abjectis armis, dediderunt sese. Traditus inter cæteros princeps Ætolorum Damocritus est, qui principio belli decretum Ætolorum, quo arcessendum Antiochum censuerant, T. Quintio poscenti responderat, In Italiâ daturum, cum castra ibi Ætoli posuissent." Ob eam ferociam majus victoribus gaudium traditus fuit.

66

XXV. Eodem tempore, quo Romani Heracleam, Philippus Lamiam ex composito oppugnabat; circa Thermopylas cum consule, redeunte ex Bootiâ, ut victoriam ipsi populoque Romano gratularetur, excusaretque, quod morbo impeditus bello non interfuisset, congressus: inde diversi ad duas simul oppugnandas urbes profecti. Intersunt septem millia ferme passuum: et quia Lamia cum posita est in tumulo, tum regionem [eâ maxime despectat oppidum, quâ] breve intervallum videtur, et omnia in conspectu sunt. Cum enise, velut proposito certamine, Romani Macedonesque diem ac noctem aut in operibus aut in prœliis essent, hoc major difficultas Macedonibus erat, quod Romani aggere et vineis, et omnibus supra terram operibus, subtus Macedones cuniculis oppugnabant; et in asperis locis silex sæpe impenetrabilis ferro occurrebat. Et, cum parum procederet inceptum, per

colloquia principum oppidanos tentabat rex, ut urbem dederent; haud dubius, quin, si prius Heraclea capta foret, Romanis se potius quam sibi dedituri essent, suamque gratiam consul in obsidione liberandâ facturus esset. Nec eum opinio est frustrata: confestim enim ab Heracleâ captâ nuntius venit, ut oppugnatione absisteret: "æquius esse, Romanos milites, qui acie dimicâssent cum Ætolis, præmia victoriæ habere." Ita recessum ab Lamiâ est; et propinquæ clade urbis, ipsi ne quid simile paterentur, effugerunt.

XXVI. Paucis, priusquam Heraclea caperetur, diebus, Ætoli, concilio Hypatam coacto, legatos ad Antiochum miserunt; inter quos et Thoas idem, qui antea, missus est. Mandata erant, ut ab rege peterent, primum, ut ipse, coactis rursus terrestribus navalibusque copiis, in Græciam trajiceret: deinde, si qua ipsum teneret res, ut pecuniam et auxilia mitteret: "id cum ad dignitatem ejus fidemque pertinere, non prodi socios, tum etiam ad incolumitatem regni, non sinere Romanos, omni curâ vacuos, cum Ætolorum gentem sustulissent, omnibus copiis in Asiam trajicere." Vera erant, quæ dicebantur: eo magis regem moverunt. Itaque in præsentia pecuniam, quæ ad usus belli necessaria erat, legatis dedit; auxilia terrestria navaliaque affirmavit missurum. Thoantem unum ex legatis retinuit, et ipsum haud invitum morantem, ut exactor præsens promissorum adesset.

XXVII. Cæterum Heraclea capta fregit tandem animos Ætolorum; et post paucos dies quam ad bellum renovandum acciendumque regem in Asiam miserant legatos, abjectis belli consiliis, pacis petendæ oratores ad consulem miserunt. Quos dicere exorsos consul interfatus, cum alia sibi prævertenda esse dixisset, redire Hypatam eos, datis dierum decem induciis, et L. Valerio Flacco cum iis misso, jussit: ei, quæ secum acturi fuissent, exponere, et si qua vellent alia. Hypatam ut est ventum, principes

Ætolorum apud Flaccum concilium habuerunt, consultantes, quonam agendum modo apud consulem foret. His parantibus antiqua foederum ordiri, meritaque in populum Romanum, "Absistere iis," Flaccus jussit," quæ ipsi violâssent ac rupissent: confessionem iis culpæ magis profuturam, et totam in preces orationem versam: nec enim in causâ ipsorum, sed in populi Romani clementiâ, spem salutis positam esse: et se suppliciter agentibus iis affuturum, et apud consulem, et Romæ in senatu: eo quoque enim mittendos fore legatos." Hæc una via omnibus ad salutem visa est, ut in fidem se permitterent Romanorum. Ita enim et illis violandi supplices verecundiam se imposituros: et ipsos nihilominus suæ potestatis fore, si quid melius fortuna ostendisset."

XXVIII. Postquam ad consulem ventum est, Phæneas, legationis princeps, longam orationem, et varie ad mitigandam iram victoris compositam, ita ad extremum finivit, ut diceret; "Etolos se suaque omnia fidei populi Romani permittere." Id consul ubi audivit, "Etiam atque etiam videte," inquit, "Ætoli, ut ita permittatis.' Tum decretum Phæneas, in quo id diserte scriptum erat, ostendit. "Quando ergo," inquit, "ita permittitis, postulo, ut mihi Dicæarchum civem vestrum, et Menestam Epirotam, "(Naupactum is, cum præsidio ingressus, ad defectionem compulerat) "et Amynandrum cum principibus Athamanum, quorum consilio ab nobis defecistis, sine morâ dedatis." Prope dicentem interfatus Romanum Phæneas, "Non in servitutem," inquit, "sed in fidem tuam nos tradidimus: et certum habeo, te imprudentiâ labi, qui nobis imperes, quæ moris Græcorum non sint." Ad hæc consul, "Nec, Hercle!" inquit, 66 magnopere nunc curo, quid Ætoli satis ex more Græcorum factum esse censeant, dum ego more Romano imperium inhibeam in deditos modo decreto suo, ante armis victos. Itaque, ni propere fit quod impero, vinciri vos jam jubeo:" affer

rique catenas, et circumsistere lictores jussit. Tum fracta Phæneæ ferocia, Ætolisque aliis est: et tandem, cujus conditionis essent, sensêre: et, "se quidem," Phæneas, "et qui adsint Ætolorum, scire facienda esse, quæ imperentur," dixit: "sed ad decernenda ea concilio Ætolorum opus esse: ad id petere, ut decem dierum inducias daret." Petente Flacco pro Ætolis, induciæ datæ: et Hypatam reditum est. Ubi cum in consilio delectorum, quos Apocletos vocant, Phæneas, et quæ imperarentur, et quæ ipsis prope accidissent, exposuisset; ingemuerunt quidem principes conditioni suæ; parendum tamen victori censebant, et ex omnibus oppidis convocandos Ætolos ad concilium.

XXIX. Postquam vero omnis coacta multitudo eadem illa audivit, adeo sævitiâ imperii atque indignitate exasperati animi sunt, ut, si in pace fuissent, illo impetu iræ concitari potuerint ad bellum. Ad iram accedebat et difficultas eorum, quæ imperarentur: quonam modo enim utique regem Amynandrum se tradere posse?" Et spes forte oblata, quod Nicander, eo ipso tempore ab rege Antiocho veniens, implevit exspectatione vanâ multitudinem, terrâ marique ingens parari bellum. Is, duodecimo die quam conscenderat navem, in Ætoliam, perfectâ legatione, rediens, Phalera in sinu Maliaco tenuit: inde Lamiam pecuniam cum devexisset, ipse cum expeditis vesperâ primâ inter Macedonum Romanaque castra medio agro, dum Hypatam notis callibus petit, in stationem incidit Macedonum, deductusque ad regem est, nondum convivio dimisso. Quod ubi nuntiatum est, velut hospitis, non hostis, adventu motus Philippus, accumbere eum epularique jussum, atque inde, dimissis aliis, solum retentum, ipsum quidem de se timere quidquam vetuit. Ætolorum prava consilia, atque in ipsorum caput semper recidentia, accusavit; qui primum Romanos, deinde Antiochum, in Græciam adduxissent. "Sed præteritorum, quæ magis repre

hendi quam corrigi possint, oblitum se, non facturum, ut insultet adversis rebus eorum. Ætolos quoque finire tandem adversus se odia debere; et Nicandrum privatim ejus diei, quo servatus a se foret, meminisse." Ita datis, qui in tutum eum prosequerentur, Hypatam Nicander consultantibus de pace Romanâ supervenit.

XXX. Manius Acilius, venditâ aut concessâ militi circa Heracleam prædâ, postquam nec Hypatæ pacata esse consilia, et Naupactum concurrisse tolos, ut inde totum impetum belli sustinerent, audivit ; præmisso Ap. Claudio cum quatuor millibus militum ad occupanda juga, quâ difficiles transitus montium erant, ipse Etam adscendit, Herculique sacrificium fecit in eo loco, quem Pyram, quod ibi mortale corpus ejus Dei sit crematum, appellant: inde toto exercitu profectus, reliquum iter satis expedito agmine fecit. Ut ad Coracem est ventum, (mons est altissimus inter Callipolin et Naupactum) ibi et jumenta multa ex agmine præcipitata cum ipsis oneribus sunt, et homines vexati. Et facile apparebat, quam cum inerti hoste res esset, qui tam impeditum saltum nullo præsidio, ut clauderet transitum, insedisset. Tum quoque vexato exercitu, ad Naupactum descendit; et, uno castello adversus arcem posito, cæteras partes urbis, divisis copiis pro situ monium, circumsedit: nee minus operis laborisque ea oppugnatio, quam Heracleæ, habuit.

XXXI. Eodem tempore et Messene in Peloponneso ab Achæis, quod concilii eorum recusaret esse, oppugnari cœpta est. Etenim duæ civitates, Messene et Elis, extra concilium Achaïcum erant: cum Ætolis sentiebant. Elei tamen, post fugatum ex Græciâ Antiochum, legatis Achæorum lenius responderant, "dimisso præsidio regio, cogitaturos se, quid sibi faciendum esset.' Messenii, sine responso dimissis legatis, moverant bellum; trepidique rerum