ARGUMENTUM.

Cn. Pompeius Cn. F. Sex. N. cognomine Magnus natus an. U. C. 647, C. Atilio Serrano, Q. Servilio Cæpione coss. postquam in exercitu patris Cn. Pompeii Strabonis tirocinia fecerat, anno U. 670, cum tribus legionibus suo ære conductis L. Cornelii Sullæ partes sequutus est, remque adversus ejus hostes in Italia feliciter gessit, a Sulla honorifice exceptus et Imperator salutatus. Anno sequenti in Siciliam cum imperio missus Sullæ adversarios devicit, insulam recepit, Cn. Carbonem consulem, qui ex Africa redierat, captum interfecit. An. 672, jussu Sullæ e Sicilia cum quinque legionibus in Africam trajecit, ibique Cn. Domitium Ahenobarbum Marii propinquum, Cinnæ generum, prælio victum interfecit, victoremque exercitum in Italiam reportavit; et quum ad Urbem accessisset, a Sulla cognomine Magni ornatus est, triumphum quoque, quamvis renitente aliquantulum dictatore, antequam in senatum venisset, eques impetravit. An. U. C. 675, post Sullæ mortem, consul M. Æmilius Lepidus, cui consulatus maxime Pompeii auctoritate obtigerat, quum acta Sullæ rescindere vellet, in quo Catulum collegam nactus est sibi adversantem, coactus est in provinciam Galliam discedere; in quam tamen non pervenit, sed in Etruria mansit, et cum exercitu ad Urbem rediit, a Catulo autem et Pompeio repulsus est. Tum Pompeius M. Junium Brutum qui Lepidi partibus se adjunxerat, Mutinæ obsedit, eumque cum exercitu in deditionem receptum interficiendum curavit. An. 676, Pompeius etsi privatus, tamen suasu L. Philippi pro consule missus est in Hispaniam ad bellum adversus Sertorium, quicum se Perperna conjunxerat, gerendum. Itaque cum exercitu per Alpes in Galliam, deinde in Hispaniam pervenit, ubi aliquoties a Sertorio victus, tandem hoc imperatore scelesta Perpernæ proditione inter scyphos interfecto, bellum composuit Perpernam persequutus, eumque captum interfecit. Ex Hispania quum exercitum in Italiam reduceret, quinque millia fugitivorum, qui e prælio, quo Crassus Spartacum devicerat, aufugerant, interfecit, et hac ratione belli servilis reliquias sustulit. Extremo anno quum ad Urbem accessisset, iterum eques romanus ex SCto

triumphavit. An. U. C. 683 cum M. Licinio Crasso consulatum gessit; anno autem 686, imperator adversus piratas, qui maria et oras maritimas infestas reddebant, constitutus, bellum hoc piraticum hieme apparavit, ineunte vere suscepit, media æstate confecit. An. U. C. 687, quum etiamnum Pompeius in Cilicia versaretur ad reliquias belli piratici exstinguendas, M. Æmilio Lepido, L. Volcatio Tullo coss. Cicerone præturam agente, C. Manilius trib. plebis legem tulit, ut Pompeio Bithynia, Phrygia, Lycaonia, Galatia, Cappadocia, Cilicia, Colchis, Armenia Minor cum omni apparatu belli piratici, et copiis, quæ sub Lucullo militaverant, bellumque adversus Mithridatem gerendum committeretur.

Mithridates nimirum (Eupator), Mithridatis Evergetæ F. qui an. U. C. 634 in Ponti regno patri successerat, inita cum Nicomede Bithyniæ rege societate Paphlagoniam invasit, eamque cum socio divisit; nec legationibus ac minis Romanorum absterritus, Galatiam occupavit. Deinde Nicomedem Bithyniæ, et Ariobarzanem Cappadocia regem, regnis suis non sine Mithridatis consilio exactos, senatus populi romani quum restitui jussisset, missi sunt ejus rei causa legati in Asiam, quorum princeps erat M'. Aquillius. Is una cum L. Cassio qui Asiam Pergamenam obtinebat, reges illos in regna reduxit; uterque autem iis persuasit, ut incursionibus in Mithridatis regnum belli materiam quærerent. Nicomedes ei consilio paruit, et magna cum præda domum rediit. Mithridates ad Romanorum duces Pelopidam legatum misit, qui de ea re quereretur. Eorum responso, quum iis nec Mithridatem a Nicomede oppugnari, nec bellum ab illo Nicomedi inferri placeret, Ponti rex minime lætatus, iterum Cappadociæ regnum, pulso Ariobarzane, occupavit. Quo facto L. Cassius, M'. Aquillius, Q. Oppius exercitu celeriter contracto, adjunctis etiam Nicomedis copiis, bellum adversus Mithridatem susceperunt. Ac Nicomedes quidem apud Amniam fluvium cum Mithridatis ducibus conflixit, prælioque superatus, post magnam suorum stragem fugit in Paphlagoniam; M'. Aquillius castris amissis, primum in Pergamum, deinde in Rhodum evasit; Cassius Apameam, Oppius Laodiceam petiit. Mithridates Phrygiam, Mysiam, Asiam, Lyciam, Pamphyliam subegit, ipsumque M'. Aquillium captum vinctumque, atque omni supplicio ex

cruciatum necavit. Idem quum Ephesum venisset, uno nuntio atque una literarum significatione cives romanos in Asia negotiantes necandos trucidandosque denotavit. Ita secundum Valerium Max. octoginta millia, secundum Plutarchum in Sulla, centum quinquaginta millia civium perierunt. Tum L. Cornelio Sullæ demandatum est bellum adversus Mithridatem gerendum. Qui postquam in Urbe C. Marii et P. Sulpicii factionem sibi adversantem oppresserat, profectus est in Græciam, in quam Archelaus a Mithridate cum classe et exercitu missus, Athenienses aliosque Græciæ populos ut regis partibus faverent, compulerat, Athenis autem Aristionem tyrannum constituerat. Sulla an. U. C. 667, Athenas diuturna obsidione et fame domitas in suam potestatem redegit, Aristionem supplicio affecit, Archelaum anno sequenti apud Charoneam ingenti prælio vicit, iterumque apud Orchomenum eum superavit, totum pæne exercitum delevit, castraque ejus expugnavit. Itaque tandem Mithridates pacem duris conditionibus sibi a victore impositis facere coactus est. Bellum tamen L. Licinius Murena, sed parum felici successu, renovavit, non ita multo post a Sulla revocatus. Idem deinde æque ac Sulla de Mithridate triumphavit. Postea quum testamento regis Nicomedis Bithynia in ditionem Romanorum venisset, Mithridates tertium adversus eos bellum suscepit an. U.C. 678, fœdusque cum Sertorio, tum cum iis in Hispania bellum gerente iniit. L. Licinius Lucullus initio cum consule collega M. Aurelio Cotta, postea solus bellum cum Mithriditate feliciter gessit, regno eum expulit, socerumque ejus Tigranem Armeniæ regem aliquot præliis vicit. Nihilo secius Mithridates, novis copiis contractis, Pontum recuperavit, L. Flaccum, quem Lucullus in Pontum reliquerat, fugavit, C. Triarium Luculli legatum prælio vicit. Itaque an. U. C. 686 imperium proconsulare Lucullo quod per septem annos gesserat, abrogatum est; missusque est, qui ei succederet, M'. Acilius Glabrio, qui eo anno cum C. Calpurnio Pisone consulatum gerebat. Qui quum huic imperio parum aptus videretur, an. U. C. 687, ut supra dictum est, Manilius tribunus plebis legem tulit, ut Pompeio imperium prorogaretur, bellique Mithridatici administratio committeretur.

Illam igitur legem suasurus Cicero hanc orationem ad populum habuit.

In exordio causas exponit, quæ eum quominus adhuc cum populo pro Rostris ageret, prohibuerint, cap. 1.

Deinde orationis argumentum ita partitur, ut primum de genere belli, deinde de magnitudine, postremo de imperatore deligendo sibi dicendum esse demonstret.

Ac genus quidem belli ejusmodi esse dicit, ut in eo gloria populi romani ac dignitas imperii, 3-5; deinde salus sociorum; vectigalia populi romani certissima, 6; denique bona publicanorum, negotiatorum et aliorum civium romanorum in Asia viventium agantur, 7.

In magnitudine belli declaranda, primum quidem agnoscit multas Lucullo laudes fortis viri, sapientis hominis et magni imperatoris deberi, tamen superesse bellum, ut genere necessarium, sic magnitudine periculosum; quippe quod conjungant reges potentissimi Mithridates ac Tigranes, renovent agitatæ nationes, suscipiant integræ gentes, nondum bello lacessitæ, novus imperator romanus accipiat, vetere pulso exercitu, 8,9.

Jam accedit orator ad quæstionem de imperatore, ad hoc bellum deligendo. Quatuor res quum in imperatore requirantur : scientia rei militaris, virtus, auctoritas, felicitas; eas omnes in Pompeio esse ostendit.

1. Scientiam rei militaris; ab ineunte enim ætate Pompeium non alienis præceptis, sed suis imperiis ad eam scientiam eruditum esse, et variis ac diversis generibus bellorum ab eo gestis nullam rem esse declarari in usu militari positam, quæ hujus viri scientiam fugere possit, 10.

2. Virtuti autem Pompeii parem non posse orationem inveniri; non enim solum egregium in eo esse laborem in negotio, fortitudinem in periculis, industriam in agendo, celeritatem in conficiendo, consilium in providendo, 11, 12; sed etiam summam innocentiam, temperantiam, fidem, felicitatem, ingenium, i. e. dicendi gravitatem et copiam, humanitatem, 13, 14.

3. Summam ejus auctoritatem esse multis rebus gestis magnisque populi romani judiciis amplificatam, quæ apud reges et exteras nationes præcipue sit valitura, 15.

4. Denique felicitatem ejus tantam adhuc fuisse, rebus domi militiæque, terra marique gestis, ut ejus semper voluntatibus

cives assenserint, socii obtemperarint, hostes obedierint, sed etiam venti tempestatesque obsecundarint, 16.

Denique ad ceteras utilitates a Pompeio exspectandas hanc quoque opportunitatem accedere, ut in iis ipsis locis adsit, ut habeat exercitum, ut ab iis, qui habent, accipere statim possit, 17.

Jam sequitur refutatio eorum, qui legi Maniliæ adversabantur. 1. Q. Hortensi, qui negabat ad unum omnia esse referenda; ubi Cicero docet hoc argumentum esse obsoletum, et jam tum improbatum, quum Hortensius contra A. Gabinium dixisset, qui de uno imperatore contra prædones constituendo legem promulgaverat. Iniquius etiam fuisse Pompeio et A. Gabinio obtrectatum, ne legaretur Gabinius Cn. Pompeio expetenti ac postulanti. Itaque sua quidem sententia unum Gabinium, belli maritimi rerumque gestarum auctorem, comitem Cn. Pompeio adscribendum esse, 18, 19.

2. Q. Catuli, qui quæsierat, si populus romanus in uno Cn. Pompeio omnia poneret, si quid eo factum esset, in quo spem esset habiturus, negaratque novi aliquid fieri debere contra exempla atque instituta majorum. Cicero contra docet, multa jam in Pompeio nova et inusitata cum summo populi romani bono facta esse, 20, 21. Iniquum igitur esse, ejus de Pompeio judicium et auctoritatem nunc improbari, 22. Præsertim quum eum propter animi continentiam socii expetant. Denique hæc causa auctoritatibus clarissimorum virorum P. Servilii, C. Curionis, Cn. Lentuli, C. Cassii confirmatur, 23.

In extrema oratione Cicero C. Manilium hortatur, ut in sententia maneat, neve cujusquam vim aut minas pertimescat; et quidquid ipse auctoritate, fide, constantia possit, id omne ad hanc rem conficiendam tribuno et populo romano pollicetur; denique, se quidquid in hac causa egerit, unius reipublicæ, non suorum commodorum causa suscepisse confirmat, 24.