Immagini della pagina
PDF
ePub

essent senatorii belloque una cum ipsis interfuissent, sententiasque de singulis ferrent, qui Romae remansissent quique intra praesidia Pompei fuissent neque operam in re militari praestitissent: unam fore tabellam, qui liberandos omni periculo cen- 4 serent; alteram, qui capitis damnarent; tertiam, qui pecunia multarent. Postremo omnes aut de honoribus suis aut de praemiis 5 pecuniae aut de persequendis inimicitiis agebant nec quibus rationibus superare possent, sed quemadmodum uti victoria deberent cogitabant.

84. Re frumentaria praeparata confirmatisque militibus et satis longo spatio temporis a Dyrrhachinis proeliis intermisso, quo satis perspectum habere militum animum videretur, temptandum Caesar existimavit, quidnam Pompeius propositi aut voluntatis ad dimicandum haberet. Itaque ex castris exercitum 2 eduxit aciemque instruxit, primo suis locis pauloque a castris Pompei longius, continentibus vero diebus, ut progrederetur a castris suis collibusque Pompeianis aciem subiceret. Quae res in dies confirmatiorem eius exercitum efficiebat. Superius tamen 3 institutum in equitibus, quod demonstravimus, servabat, ut, quoniam numero multis partibus esset inferior, adulescentes atque

[ocr errors]

post paucos accidit annos, cladem. Der Coniunctiv diceret, wie 1, 20, 3: eam oppidi partem, quae munitissima videretur.

3. sententiasque - ferrent, Wechsel der Structur nach placere, wie B. G. 2, 10, 4: constituerunt optimum esse, domum suam quemque reverti et undique convenirent. qui Romae remansissent. Suet. Nero 2: Consultante autem Cn. Pompeio de mediis ac neutram partem sequentibus, solus (Domitius) censuit hostium numero habendos. Vgl. dens. Caes. 75, Cic. ad Att. 11, 6, 6: omnes enim, qui in Italia manserant, hostium numero habebantur.

4. tabellam, qui censerent d. i. eorum (oder is: für die, welche) qui cens. Die Auslassung des pron. demonstr. ist dann für uns auffallend, wenn es in einem anderen Casus steht, als das Relativum; so c. 78, 5. B. G. 7, 31, 2, und zu 4, 7, 3. Vgl. besonders die Ellipse des Dativs in

Caesar II. 5. Aufl.

[merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small]

expeditos ex antesignanis electis ad pernicitatem armis inter equites proeliari iuberet, qui cotidiana consuetuđine usum quoque 4 eius generis proeliorum perciperent. His erat rebus effectum, ut equitum mille etiam apertioribus locis septem milium Pompeianorum impetum, cum adesset usus, sustinere auderent neque 5 magnopere eorum multitudine terrerentur. Namque etiam per eos dies proelium secundum equestre fecit atque unum Allobrogem ex duobus, quos perfugisse ad Pompeium supra docuimus, cum quibusdam interfecit.

85. Pompeius, qui castra in colle habebat, ad infimas radices montis aciem instruebat semper, ut videbatur, exspectans, si ini2 quis locis Caesar se subiceret. Caesar nulla ratione ad pugnam elici posse Pompeium existimans, hanc sibi commodissimam belli rationem iudicavit, uti castra ex eo loco moveret semperque esset in itineribus, haec spectans, ut movendis castris pluribus adeundis locis commodiore re frumentaria uteretur, simulque in itinere ut aliquam occasionem dimicandi nancisceretur et insolitum ad 3 laborem Pompei exercitum cotidianis itineribus defatigaret. His constitutis rebus, signo iam profectionis dato tabernaculisque detensis animadversum est paulo ante extra cotidianam consuetudinem longius a vallo esse aciem Pompei progressam, ut non 4 iniquo loco posse dimicari videretur. Tunc Caesar apud suos, cum iam esset agmen in portis, 'Differendum est', inquit, ‘iter in praesentia nobis et de proelio cogitandum, sicut semper depoposcimus. Animo simus ad dimicandum parati: non facile occasionem postea reperiemus'; confestimque expeditas copias educit.

86. Pompeius quoque, ut postea cognitum est, suorum

pernicitatem ist mit electis zu verbinden; sie kämpften mit leichteren für sie gewählten Schutzwaffen, damit sie behender wären. Vgl. c. 11, 1: mutatis ad celeritatem iumentis.

4. equitum mille, wie B. G. 1, 25, 5; Liv. 21, 61, 1: mille equitum. Gewöhnlich wird mille adiec

tivisch gebraucht. cum adesset usus: Bedürfniss, Nothwendigkeit. B. G. 7, 80, 1: si usus veniat; gewöhnlich usus est, B. G. 4, 2, 3; 6, 15, 1.

5. supra: c. 59.

85. 1. exspectans si, ob; s. zu 1, 5, 5; 2, 34, 1.

2. commodiore re frumentaria uteretur. Lucan 7, 236: ad segetum raptus moturus signa. insolitum ad laborem, wie 1, 78, 2: corpora insueta ad onera portanda; sonst, wie insuetus, mit dem Genitiv. Wie sehr die Soldaten des Pompeius denen Casar's an Marschirfähigkeit nachstanden, hatte der Marsch von Dyrrhachium aus hinlänglich gezeigt.

3. detensis, vom Abbrechen der aufgespannten Zelte (tendere B. G. 6, 37, 2); so Liv. 41, 3, 1: nautici tabernacula detendunt.

4. Animo parati. S. zu 2, 34, 6°

3

omnium hortatu statuerat proelio decertare. Namque etiam in consilio superioribus diebus dixerat, priusquam concurrerent acies, fore uti exercitus Caesaris pelleretur. Id cum essent ple- 2 rique admirati, 'Scio me', inquit, 'paene incredibilem rem polliceri; sed rationem consilii mei accipite, quo firmiore animo in proelium prodeatis. Persuasi equitibus nostris (idque mihi facturos confirmaverunt), ut, cum propius sit accessum, dextrum Caesaris cornu ab latere aperto aggrederentur et circumventa ab tergo acie prius perturbatum exercitum pellerent, quam a nobis telum in hostem iaceretur. Ita sine periculo legionum et paene sine vulnere bellum conficiemus. Id autem difficile non est, cum tantum equitatu valeamus'. Simul denuntiavit, ut essent animo parati in posterum et, quoniam fieret dimicandi potestas, ut saepe cogitavissent, ne usu manuque reliquorum opinionem fallerent.

87. Hunc Labienus excepit et, cum Caesaris copias despiceret, Pompei consilium summis laudibus efferret, 'Noli', inquit, 'existimare, Pompei, hunc esse exercitum, qui Galliam Germaniamque devicerit. Omnibus interfui proeliis neque temere incognitam rem pronuntio. Perexigua pars illius exercitus superest; magna pars deperiit, quod accidere tot proeliis fuit necesse, multos autumni pestilentia in Italia consumpsit, multi domum discesserunt, multi sunt relicti in continenti. An non audistis ex iis, qui per causam valetudinis remanserunt, cohortes esse Brundisi factas? Hae copiae, quas videtis, ex delectibus horum annorum

86. 3. ab latere aperto (B. G. 1, 25, 6) auf der durch das Terrain nicht gedeckten Flanke, die zersprengt und dann im Rücken angegriffen werden sollte, während Casars linker Flügel sich an den Enipeus lehnte und so gedeckt war.

5. ut saepe cogitavissent (wofür, da man es für matt hielt, agitavis

sent,
rogitavissent, flagitavissent,
optavissent vorgeschlagen worden
ist) bildet einen passenden Gegen-
satz zu usu manuque: sie soliten,
da es nun zum Kampfe komme, wie
sie schon oft gedacht hatten, nun
auch durch die praktische Aus-
führung ihres Gedankens der Er-
wartung der Uebrigen, d. i. der
beim Kriegsrathe nicht gegenwär-

[merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

4

5

2

3

5

in citeriore Gallia sunt refectae, et plerique sunt ex coloniis Transpadanis. Ac tamen quod fuit roboris duobus proeliis Dyrrha6 chinis interiit'. Haec cum dixisset, iuravit se nisi victorem in castra non reversurum reliquosque, ut idem facerent, hortatus est. Hoc laudans Pompeius idem iuravit; nec vero ex reliquis 7 fuit quisquam, qui iurare dubitaret. Haec cum facta sunt in consilio, magna spe et laetitia omnium discessum est; ac iam animo victoriam praecipiebant, quod de re tanta et a tam perito imperatore nihil frustra confirmari videbatur.

88. Caesar, cum Pompei castris appropinquasset, ad hunc modum aciem eius instructam animum advertit. Erant in sinistro

führen, und die Kerntruppen, die er gleichwohl noch hatte, sind bei Dyrrhachium zu Grunde gegangen. Ueber ac tamen s. zu c. 37, 3.

Es folgt die Beschreibung der Schlacht bei Pharsalus, welche Stadt in Cäsars Bericht nicht genannt wird. Die Alten unterscheiden zwischen Altpharsalus (Palaepharsalus, Strabo 9 p. 431. Liv. 32, 13; 44, 1) und Neupharsalus, und lassen bei dem ersteren die Schlacht vorgefallen sein. Orosius 6, 15. Hirtius B. Alex. 48. Beide Orte lagen nach der gewöhnlichen Meinung auf dem linken (westlichen) Ufer des Enipeus; Göler dagegen p. 73 und 136f trennt beide Orte und lässt Palaepharsalus auf dem rechten (nördlichen) Ufer des Apidanos, an der Stelle des heutigen Dorfes Subaschi, eine Stunde vom Flusse entfernt liegen, Neupharsalus aber südlicher auf dem linken Ufer dieses Flusses. In Betreff des Schlachtfeldes erhellt aus Cäsar, dass sich Pompeius' rechter Flügel an einen Bach lehnte, und nach Frontinus 2, 3, 22 war dies der Enipeus: dextro latere sexcentos equites propter flumen Enipea locavit. Gewiss ist ferner, dass Pompeius' Front nach Süden gewendet nördlich von Cäsar stand, und ebenso scheint unzweifelhaft, dass das Lager des

Pompeius auf dem rechten Ufer, nicht auf dem linken des Baches gestanden hat, da er dem Cäsar, als er nach Scotussa, also nördlich von Pharsalos, aufbrechen wollte (s. 3, 85, 3), den Weg verlegte und nach der Schlacht aus seinem Lager durch die porta decumana nach Larissa, also nördlich floh, wohin auch die Truppen ihren Rückzug nahmen. Daher meint u. A. Göler a. a. O., dass die Schlacht nicht auf dem südlichen Ufer des Enipeus, sondern auf dem nördlichen Ufer des Apidanos geschlagen worden sei, und dass der oben erwähnte Bach, an den der rechte Flügel des Pompeius sich lehnte, nicht der Enipeus gewesen sei, sondern ein Bach, der von Kynoskephalae im Norden herabfliessend im Westen von Pharsalos sich in den

Apidanos ergoss. Mommsen 3. p. 410 Anm. 5. Ausg. nimmt dagegen an, dass die Pompeianer am rechten Ufer des Enipeus (jetzt Fersaliti) ihr Lager schlugen, und den Fluss passirten, um am linken za schlagen, und also auch auf dem Rückzug wieder über den Fluss in ihr Lager zurückgingen, von Wo sie sodann sich die Abhänge von Krannon und Skotussa hinaufzogen, die über dem letzteren Orte zu den Höhen von Kynoskephalae sich gipfeln.

cornu legiones duae traditae a Caesare initio dissensionis ex senatusconsulto; quarum una prima, altera tertia appellabatur. In eo loco ipse erat Pompeius. Mediam aciem Scipio cum legionibus Syriacis tenebat. Ciliciensis legio coniuncta cum cohortibus Hi- 2 spanis, quas traductas ab Afranio docuimus, in dextro cornu erant collocatae. Has firmissimas se habere Pompeius existimabat. 3 Reliquas inter aciem mediam cornuaque interiecerat numeroque cohortes cx expleverat. Haec erant milia XLV, evocatorum circiter 4 duo, quae ex beneficiariis superiorum exercituum ad eum convenerant; quae tota acie disperserat. Reliquas cohortis vII in castris propinquisque castellis praesidio disposuerat. Dextrum 5 cornu eius rivus quidam impeditis ripis muniebat; quam ob causam cunctum equitatum, sagittarios funditoresque omnes in sinistro cornu obiecerat.

89. Caesar superius institutum servans decimam legionem in dextro cornu, nonam in sinistro collocaverat, tametsi erat Dyrrhachinis proeliis vehementer attenuata, et huic sic adiunxit octavam, ut paene unam ex duabus efficeret, atque alteram alteri praesidio esse iusserat. Cohortes in acie LXXX constitutas habebat, 2

88. 1. legiones duae traditae a Caesare. S. 1, 2, 3. In eo loco ipse erat Pompeius. Unter ihm commandirte den linken Flügel Domitius Ahenobarbus. Plut. Caes. 44. App. 2, 76.

2. Ciliciensis legio: c. 4, 1. quas traductas ab Afranio docuimus. Die Ankunft der Afranianischen Cohorten wird nirgends erwähnt. Wahrscheinlich ist es geschehen in dem nach c. 50 ausgefallenen Stücke. S. Nipperdey p. 161. in dextro cornu, wo Lentulus commandirte. App. 2, 76.

4. Haec erant milia XLV. Pompeius hatte nach c. 4, 1 neun Legionen. Dazu kamen ausser den 2000 Evocaten die 15 Cohorten des Antonius (c. 4, 2); ferner die Cohorten des Afranius, deren Anzahl nicht angegeben wird, und die beiden Legionen des Scipio. Von dieser Gesammtmasse standen also 110 Coh. in der Schlacht; 7 waren im Lager und den Redouten, und 18 Coh. unter Cato's Commando in Dyrrhachium geblie

ben. Die Truppen, die Cäsar ent-
gegenzusetzen hatte, s. c. 89, 2.
evocatorum. S. zu 1, 3, 3. Beneficia-
rii. S. zu 1, 75, 2.
quae tota acie
disperserat. Cäsar erwähnt dies
ausdrücklich, weil er selbst einen
anderen Grundsatz befolgte, und
die Evocati als eine geschlossene
Truppe zusammenhielt.

89. 2. Cohortes in acie LXXX const. habebat. Cäsar hatte nach Antonius Ankunft in Griechenland 11 Legionen (c. 29). Von diesen liess er, als er die Belagerung von Dyrrhachium aufgab, 4 Cohorten in Apollonia, 1 in Lissus, 3 in Oricum (c. 78) und hatte schon vorher 15 Cohorten entsendet (c. 34), mit denen Fufius Calenus Achaja angreifen sollte (c. 55). Diese Truppen fehlten ihm nachweislich bei Pharsalus; er hätte hier also 87 Cohorten haben müssen. Dass er selbst nur 82 Cohorten als hier zu seiner Verfügung stehend angiebt, kann auf verschiedene Weise erklärt werden. Heller, Philol. xix, p. 527 meint, die II co

« IndietroContinua »