XXXIII.

FASTI. I. 587.

AGNOMINA.

Idibus in magni castus Iovis æde sacerdos
Semimaris flammis viscera libat ovis;
Redditaque est omnis populo provincia nostro;
Et tuus Augusto nomine dictus avus.
Perlege dispositas generosa per atria ceras;
Contigerunt nulli nomina tanta viro.
Africa victorem de se vocat: alter Isauras,
Aut Cretum domitas testificatur opes.

5

Hunc Numidæ faciunt, illum Messana superbum,
Ille Numantina traxit ab urbe notam.

10

Et mortem et nomen Druso Germania fecit ;
Me miserum virtus quam brevis illa fuit!
Si petat a victis; tot sumat nomina Cæsar,
Quot numero gentes maximus orbis habet.
Ex uno quidam celebres, aut torquis ademtæ,
Aut corvi titulos auxiliaris habent.

15

Magne, tuum nomen rerum mensura tuarum est:
Sed qui te vicit, nomine maior erat.

Nec gradus est ultra Fabios cognominis ullus.

Illa domus meritis Maxima dicta suis.

20

Sed tamen humanis celebrantur honoribus omnes;
Hic socium summo cum Iove nomen habet.

Sancta vocant augusta patres: augusta vocantur
Templa, sacerdotum rite dicata manu.

Huius et augurium dependet origine verbi,
Et quodcunque sua Iupiter auget ope.
Augeat imperium nostri ducis, augeat annos,
Protegat et vestras querna corona fores.
Auspicibusque Deis tanti cognominis heres.
Omine suscipiat, quo Pater, orbis onus.

25

30

2 Two MSS. flammas-B. conj. flamma. 5 Six MSS. cinerosa-others numerosa-annosa. 6 Several MSS. contigerant-others contigerint-one only contigerunt. 13 Sumet. 15 Ademti adeptæ adepti. 18 Good MSS. te quoque maior. 22 Forty MSS. numen. 25 Many MSS. originis urbi. 30 Urbis onus.

XXXIV.

TRIST. I. iii.

NARRAT DIGRESSUM, GEMITUSQUE LUCTUSQUE suorum.

Cum subit illius tristissima noctis imago,
Qua mihi supremum tempus in Vrbe fuit:
Cum repeto noctem, qua tot mihi cara reliqui,
Labitur ex oculis nunc quoque gutta meis.
Iam prope lux aderat, qua me discedere Cæsar
Finibus extremæ iusserat Ausoniæ.
Nec mens, nec spatium fuerat satis apta parandi
Torpuerant longa pectora nostra mora.
Non mihi servorum, comitis non cura legendi:
Non aptæ profugo vestis opisve fuit.

5

10

Non aliter stupui, quam qui Iovis ignibus ictus
Vivit, et est vitæ nescius ipse suæ.

Vt tamen hanc animi nubem dolor ipse removit,
Et tandem sensus convaluere mei;
Alloquor extremum moestos abiturus amicos,
Qui modo de multis unus et alter erant.
Vxor amans flentem flens acrius ipsa tenebat;
Imbre per indignas usque cadente genas.
Nata procul Libycis aberat diversa sub oris:
Nec poterat fati certior esse mei.

Quocunque adspiceres, luctus gemitusque sonabant:
Formaque non taciti funeris intus erat.

Femina virque meo, pueri quoque, funere mœrent:
Inque domo lacrimas angulus omnis habet.

Si licet exemplis in parvo grandibus uti;
Hæc facies Troia, cum caperetur, erat.
Iamque quiescebant voces hominumque canumque:
Lunaque nocturnos alta regebat equos.

15

20

25

2 One MS. quæ, and so B.-one quod. 3 One MS. recolo. 4 Some MSS. tunc, and so M.-one humida gutta. 5 Three MSS. nox aderat. 7 A few MSS. fuerant, and so B. 7 One MS. paranti, and so B.-one paratu. 9 Comites 11 Actus-ustus. 13 One MS. animo, and so B.-one animam. 14 Ut. 17 One MS. movebat-one dolebat-one timebat. 19 Three MSS. divisa—one divulsa. 19 One MS. Libycas...oras. 22 Quodcunque is a misprint in B. 25 Scilicet. 25 One MS. in parvos.

Hanc ego suspiciens, et ab hac Capitolia cernens,
Quæ nostro frustra iuncta fuere Lari;
Numina vicinis habitantia sedibus, inquam,

Iamque oculis nunquam templa videnda meis;
Dique relinquendi, quos Vrbs habet alta Quirini;
Este salutati tempus in omne mihi!

Et quamquam sero clypeum post vulnera sumo;
Attamen hanc odiis exonerate fugam;
Coelestique viro, quis me deceperit error,
Dicite; pro culpa ne scelus esse putet.

30

35

Vt, quod vos scitis, pœnæ quoque sentiat auctor.
Placato possum non miser esse Deo.
Hac prece adoravi Superos ego: pluribus uxor,
Singultu medios impediente sonos.

40

Illa etiam ante Lares passis prostrata capillis
Contigit exstinctos ore tremente focos:
Multaque in adversos effudit verba Penates,
Pro deplorato non valitura viro.

Iamque moræ spatium nox præcipitata negabat,
Versaque ab axe suo Parrhasis Arctos erat.
Quid facerem? blando patriæ retinebar amore:
Vltima sed iussæ nox erat illa fugæ.

45

50

Ah quoties aliquo dixi properante, Quid urges?
Vel, quo festines ire, vel unde, vide.

Ah quoties certam me sum mentitus habere
Horam, propositæ quæ foret apta viæ.
Ter limen tetigi; ter sum revocatus: et ipse
Indulgens animo pes mihi tardus erat.
Sæpe, Vale dicto, rursus sum multa locutus;
Et quasi discedens oscula summa dedi.
Sæpe eadem mandata dedi: meque ipse fefelli,
Respiciens oculis pignora cara meis.

55

60

29 Many MSS. et adhuc-four hæc et-four et ad hanc. 34 Meummei. 35 Several MSS. funera. 39 Five MSS. ut quod sentitis—one utque ea vos scitis. 40 Two MSS. possim. 42 One MS. præpediente, and so B. 43 Several MSS. ante aras. 43 Very many MSS. sparsis. 43 The MSS. vary much here, we find prostrata—abstracta-attracta— intracta-contracta-attacta-proiecta abiecta—accincta—ablata— diffusa-attrata (atrata) &c. 44 Eight MSS. æternos-one externos-five exstructos—one antiquos. 44 One MS. ore premente, which is corrupt. 45 The MSS. adversos-H. conj. aversos, and so B.-one offensos, a gloss. 48 Two MSS. visaque. 49 One MS. tangebar. 50 Mora. 52 Five good MSS. festines the rest festinas. 54 Many MSS. fuga. 55 Ab ipso. 58 Ten MSS. oscula multa.

Denique, Quid propero? Scythia est, quo mittimur, inquam:
Roma relinquenda est: utraque iusta mora est:
Vxor in æternum vivo mihi viva negatur;

Et domus, et fidæ dulcia membra domus.
Quosque ego dilexi fraterno more sodales;
O mihi Thesea pectora iuncta fide!
Dum licet, amplectar: nunquam fortasse licebit
Amplius. În lucro est quæ datur hora mihi.
Nec mora; sermonis verba imperfecta relinquo,
Complectens animo proxima quæque meo.
Dum loquor, et flemus; coelo nitidissimus alto
Stella gravis nobis, Lucifer ortus erat.

65

70

Dividor haud aliter, quam si mea membra relinquam: Et pars abrumpi corpore visa suo est.

[Sic doluit Priamus tunc cum in contraria versus Vltores habuit proditionis equus.]

75

Tum vero exoritur clamor gemitusque meorum;
Et feriunt moestæ pectora nuda manus.

Tum vero coniux humeris abeuntis inhærens
Miscuit hæc lacrimis tristia dicta meis:
Non potes avelli: simul ah simul ibimus, inquit:
Te sequar; et coniux exsulis exsul ero.

80

Et mihi facta via est: et me capit ultima tellus.
Accedam profugæ sarcina parva rati.

Te iubet e patria discedere Cæsaris ira;
Me pietas. Pietas hæc mihi Cæsar erit.
Talia tentabat: sicut tentaverat ante:

Vixque dedit victas utilitate manus.
Egredior, sive illud erat sine funere ferri,
Squalidus immissis hirta per ora comis.
Illa dolore amens tenebris narratur obortis
Semianimis media procubuisse domo.

85

90

61 Quo propero-quid properas. 61 Mittitur. 62 Est is wanting in four MSS., and so B. 65 Three MSS. fraterno dilexi, and so B. 66 One MS. pignora. 67 Several good MSS. amplector. 68 One MS. lucro que...mihi est, and so B. 74 Very many of the best MSS. meo est. 75. 76 So this couplet appears in almost all MSS. It is considered hopelessly corrupt. One conj. will suffice. Sic doluit Mettus... versos...equos-see notes. 77. 78 This couplet is wanting in one MS. 80 Six MSS. suis, and so B. 81 Many MSS. simul hinc. 81 A few MSS. ibimus ambo. 87 All the best MSS. sicut-many others sic et, and so B. 89 Two MSS. cum funere. 91 One MS. dolore gravis, and so B.-several gemens-one canens-one mei. 91 Three MSS. lacrymis for tenebris. Vid. Heroid. xiii. 23. 92 Two MSS. procubuisse via.

Vtque resurrexit, foedatis pulvere turpi
Crinibus, et gelida membra levavit humo;
Se modo, desertos modo complorasse Penates;
Nomen et erepti sæpe vocasse viri:
Nec gemuisse minus, quam si natæve meumve
Vidisset structos corpus habere rogos:
Et voluisse mori: moriendo ponere sensus:
Respectuque tamen non periisse mei.

95

100

Vivat: et absentem, quoniam sic fata tulerunt,
Vivat, et auxilio sublevet usque suo.

XXXV.

TRIST. III. x.

QUA DOCET OVIDIUS MANET ORBIS PARTE FUGATUS.

Si quis adhuc istic meminit Nasonis ademti,
Et superest sine me nomen in Vrbe meum;
Suppositum stellis nunquam tangentibus æquor
Me sciat in media vivere barbarie.

Sauromatæ cingunt, fera gens, Bessique, Getæque: 5
Quam non ingenio nomina digna meo!
Dum tamen aura tepet; medio defendimur Istro.
Ille suis liquidus bella repellit aquis.
At cum tristis hyems squalentia protulit ora,
Terraque marmoreo candida facta gelu est:
[Dum patet et Boreas et nix iniecta sub Arcto;
Tum liquet has gentes axe tremente premi.]
Nix iacet: et iactam nec Sol pluviæve resolvunt:
Indurat Boreas, perpetuamque facit.

10

99 Two MSS.

94 One MS. e gelida-three et madida-one media. et moriendo, and so B.-one moriendoque (!) 100 Three MSS. posuisse, and so B.—four voluisse. 102 Vivat is probably corrupt. B. conj.

servet.

6 Very many MSS. quæ non. 8 About twenty-seven MSS. liquidis. 10 So three MSS.-others est candida facta gelu, and so M.-others altogether omit est. 11. 12 This couplet is by most editors considered either spurious or hopelessly corrupt. The MSS. are in great confusion-see notes.