Iamque sacerdotes primusque Potitius ibant,
pellibus in morem cincti, flammasque ferebant.
Instaurant epulas et mensae grata secundae
dona ferunt cumulantque oneratis lancibus aras.
Tum Salii ad cantus incensa altaria circum
populeis adsunt evincti tempora ramis,
hic iuvenum chorus, ille senum; qui carmine laudes
Herculeas et facta ferunt: ut prima novercae
monstra manu geminosque premens eliserit anguis;
ut bello egregias idem disiecerit urbes,
Troiamque Oechaliamque; ut duros mille labores
rege sub Eurystheo fatis Iunonis iniquae.
pertulerit. Tu nubigenas, invicte, bimembris,
Hylaeumque Pholumque, manu, tu Cresia mactas
prodigia et vastum Nemeae sub rupe leonem.
Te Stygii tremuere lacus, te ianitor Orci
ossa super recubans antro semesa cruento;
nec te ullae facies, non terruit ipse Typhoeus
arduus arma tenens; non te rationis egentem
Lernaeus turba capitum circumstetit anguis.
Salve, vera Iovis proles, decus addite divis,
et nos et tua dexter adi pede sacra secundo.'
284. Cf. G. II. 194: lancibus fumantia reddimus exta; also XII. 214-5 viscera vivis eripiunt cumulantque oneratis lancibus aras. 290. Cf. I. 444-5: bello egregiam gentem. 293. Cf. VII. 674-5: nubigenae Centauri. 294. Cf. G. II. 456-7: [Hercules] Centauros leto domuit, Rhoetumque Pholumque et magno Hylaeum Lapithis cratere minantem. 296. Cf. VI. 395-6: Tartareum ille [Hercules] manu custodem in vincla petivit ipsius a solio regis traxitque trementem. 297. Cf. VI. 417-8: Cerberus haec ingens latratu regna trifauci personat adverso recubans immanis in antro.— 299, arduus tenens. Cf. V. 277-8: sibila colla arduus attollens, and III. 70: lenis crepitans vocat auster in altum. 302. Cf. X. 255: Phrygibus adsis pede, diva, secundo.
Talia carminibus celebrant; super omnia Caci
speluncam adiciunt spirantemque ignibus ipsum.
Consonat omne nemus strepitu collesque resultant.
Exin se cuncti divinis rebus ad urbem
perfectis referunt.
et comitem Aenean iuxta natumque tenebat ingrediens varioque viam sermone levabat. Miratur facilisque oculos fert omnia circum
Aeneas capiturque locis et singula laetus
exquiritque auditque virum monumenta priorum.
Tum rex Euandrus, Romanae conditor arcis :
'Haec nemora indigenae Fauni Nymphaeque tenebant,
gensque virum truncis et duro robore nata,
quis neque mos neque cultus erat, nec iungere tauros
aut componere opes norant aut parcere parto,
sed rami atque asper victu venatus alebat.
Primus ab aetherio venit Saturnus Olympo,
arma Iovis fugiens et regnis exsul ademptis.
Is genus indocile ac dispersum montibus altis
composuit legesque dedit Latiumque vocari
maluit, his quoniam latuisset tutus in oris.
Aurea quae perhibent illo sub rege fuere
saecula sic placida populos in pace regebat,
deterior donec paulatim ac decolor aetas
et belli rabies et amor successit habendi.
Tum manus Ausonia et gentes venere Sicanae, saepius et nomen posuit Saturnia tellus ;
310. Cf. II. 570: [mihi] passim oculos per cuncta ferenti. 315-18. Cf. Sall. Cat. VI. 1: Aborigines, genus hominum agreste, sine legibus, sine imperio, liberum atque solutum. Cf. also Iuv. VI. 11-13 aliter tunc orbe novo caeloque recenti vivebant homines, qui rupto robore nati compositive luto nullos habuere penates.
tum reges asperque immani corpore Thybris,
a quo post Itali fluvium cognomine Thybrim
diximus; amisit verum vetus Albula nomen.
Me pulsum patria pelagique extrema sequentem
Fortuna omnipotens et ineluctabile fatum
his posuere locis, matrisque egere tremenda
Carmentis Nymphae monita et deus auctor Apollo.'
Vix ea dicta: dehinc progressus monstrat et aram
et Carmentalem Romani nomine portam
quam memorant, Nymphae priscum Carmentis honorem, vatis fatidicae, cecinit quae prima futuros
Aeneadas magnos et nobile Pallanteum.
Hinc lucum ingentem, quem Romulus acer Asylum
rettulit, et gelida monstrat sub rupe Lupercal,
Parrhasio dictum Panos de more Lycaei.
Nec non et sacri monstrat nemus Argileti
testaturque locum, et letum docet hospitis Argi.
Hinc ad Tarpeiam sedem et Capitolia ducit,
aurea nunc, olim silvestribus horrida dumis.
Iam tum religio pavidos terrebat agrestis
dira loci, iam tum silvam saxumque tremebant.
'Hoc nemus, hunc,' inquit, 'frondoso vertice collem,
quis deus incertum est, habitat deus: Arcades ipsum
credunt se vidisse Iovem, cum saepe nigrantem
aegida concuteret dextra nimbosque cieret.
Haec duo praeterea disiectis oppida muris, reliquias veterumque vides monumenta virorum.
336. Cf. Liv. I. 7, 8: [Euander fuit] venerabilior divinitate credita Carmentae matris, quam fatiloquam ante Sibyllae in Italiam adventum miratae eae gentes fuerant. 338. For the tragic suggestions
of this gate, cf. Ov. Fast. II. 202: Ire per hanc [portam] noli, quisquis es: omen habet. 343, rettulit. Cf. V. 598: Hunc morem cursus primus Ascanius rettulit.
Hanc Ianus pater, hanc Saturnus condidit arcem :
Ianiculum huic, illi fuerat Saturnia nomen.'
Talibus inter se dictis ad tecta subibant
pauperis Euandri passimque armenta videbant
Romanoque foro et lautis mugire Carinis.
Ut ventum ad sedes: 'Haec,' inquit, ‘limina victor
Alcides subiit, haec illum regia cepit.
Aude, hospes, contemnere opes et te quoque dignum
At Venus haud animo nequiquam exterrita mater,
Laurentumque minis et duro mota tumultu,
Volcanum adloquitur thalamoque haec coniugis aureo
incipit et dictis divinum aspirat amorem :
'Dum bello Argolici vastabant Pergama reges
debita casurasque inimicis ignibus arces,
non ullum auxilium miseris, non arma rogavi
artis opisque tuae; nec te, carissime coniunx,
incassumve tuos volui exercere labores,
quamvis et Priami deberem plurima natis
et durum Aeneae flevissem saepe laborem.
Nunc Iovis imperiis Rutulorum constitit oris :
ergo eadem supplex venio et sanctum mihi numen
arma rogo, genetrix nato.
te potuit lacrimis Tithonia flectere coniunx.
360-1, videbant mugire. Cf. IV. 490-1: mugire videbis sub pedibus terram. 373, dictis. Cf. V. 607: ventos aspirat eunti. 384. Cf. G. I. 447: Tithoni croceum linquens Aurora cubile.
Aspice qui coeant populi, quae moenia clausis.
ferrum acuant portis in me excidiumque meorum.'
Dixerat, et niveis hinc atque hinc diva lacertis
cunctantem amplexu molli fovet.
Ille repente
accepit solitam flammam, notusque medullas
intravit calor et labefacta per ossa cucurrit :
non secus atque olim tonitru cum rupta corusco
ignea rima micans percurrit lumine nimbos.
Sensit laeta dolis et formae conscia coniunx.
Tum pater aeterno fatur devinctus amore :
'Quid causas petis ex alto? fiducia cessit
quo tibi, diva, mei? Similis si cura fuisset,
tum quoque fas nobis Teucros armare fuisset ;
nec Pater omnipotens Troiam nec fata vetabant
stare decemque alios Priamum superesse per annos.
Et nunc, si bellare paras atque haec tibi mens est,
quidquid in arte mea possum promittere curae,
quod fieri ferro liquidove potest electro,
quantum ignes animaeque valent, absiste precando
viribus indubitare tuis.' Ea verba locutus
optatos dedit amplexus placidumque petivit
coniugis infusus gremio per membra soporem.
Inde ubi prima quies medio iam noctis abactae
curriculo expulerat somnum, cum femina primum,
cui tolerare colo vitam tenuique Minerva
impositum, cinerem et sopitos suscitat ignis,
noctem addens operi, famulasque ad lumina longo
385-6. Cf. VII. 629–31 : Quinque adeo magnae positis incudibus urbes tela novant, Atina potens Tiburque superbum, Ardea Crustumerique et turrigerae Antemnae. - 407. Cf. III. 512: orbem medium Nox Horis acta subibat. 409, Minerva. Cf. I. 701: Cererem canistris expediunt; also I. 215: implentur veteris Bacchi.
|