Immagini della pagina
PDF
ePub

TITI LIVI

AB URBE CONDITA

LIBER XXVIII.

Cum transitu Hasdrubalis, quantum in Italiam declinaverat 1 belli, tantum levatae Hispaniae viderentur, renatum ibi subito par priori bellum est. Hispanias ea tempestate sic habebant 2 Romani Poenique: Hasdrubal Gisgonis filius ad Oceanum penitus Gadisque concesserat; nostri maris ora omnisque ferme 3 Hispania, qua in orientem vergit, Scipionis ac Romanae dicionis erat. novus imperator Hanno, in locum Barcini Hasdru- 4

c. 1-4. Ereignisse in Spanien und Afrika.

c. 1, 1. declinaverat],,sich weggewendet hatte." Die aktiven Formen transitiver Verba nehmen bei Liv. mehrfach reflexive Bedeutung an; vgl. 21, 52, 6 ad vindices futuros declinant. 3, 61, 4. si fortuna belli inclinet; ferner laxare vgl. 26, 20, 11 annona haud multum laxaverat; desgl. c. 14, 2 inclinante und c. 25, 15 mutare; auch variare, vertere u. a.

tantum],,insoweit" ist Adverb; man erwartet das quantum entsprechende Neutrum, hinter welchem etwa folgen müfste: ex Hispania decessisse videretur.

Hispaniae] Liv. gebraucht mehrfach den Plural von Hispania (vgl. § 2), obwohl die Teilung in Hispania citerior und ulterior erst später eintrat; vgl. 32, 28, 11 praetores terminare iussi, qua ulterior citeriorve provincia servaretur.

[merged small][ocr errors]

2. sic habebant] die Hinzufügung von sic zu habebant ,besafsen folgendermalsen" ist ungewöhnlich. Zur Bedeutung vgl. 24, 13, 5 quoniam Brundisium Romani haberent. 23, 15, 7 Nolam Marcellus voluntate principum habebat.

Tit. Liv. B. 28.

[blocks in formation]

=

[ocr errors]

Hispania, qua in orientem vergit] das östliche Spanien", wofür orientalis erst bei Gellius u. Justin. vergo = ,,nach einer Richtung hin belegen sein" wird gleich oft mit in und ad verbunden; für ad vgl. 22, 42, 6. 23, 33, 12. 27, 20, 4. 25, 11. 26, 7. 42, 10. 36, 15, 8. 37, 56, 3 u. 6. 38, 13, 11. 45, 29, 6 u. 8.; für in: 21, 7, 5. 24, 3, 8. 5, 33, 9. 37, 31, 10. 38, 4, 2. 38, 21, 1. 29, 10.

4. novus imperator] novus tritt hier wie in novo cum exercitu zur Hervorhebung voran, ebenso das Beiwort Barcini im Gegensatz zu § 2 Gisgonis filius.

1

balis novo cum exercitu ex Africa transgressus Magonique iunctus, cum in Celtiberia, quae media inter duo maria est, 5 brevi magnum hominum numerum armasset, Scipio adversus eum M. Silanum cum decem haud plus milibus militum, equi6 tibus quingentis misit. Silanus quantis maximis potuit itineribus inpediebant autem et asperitates viarum et angustiae saltibus crebris, ut pleraque Hispaniae sunt, inclusae -, tamen non solum nuntios sed etiam famam adventus sui praegressus, ducibus indidem ex Celtiberia transfugis ad hostem pervenit. 7 eisdem auctoribus conpertum est, cum decem circiter milia ab hoste abessent, bina castra circa viam, qua irent, esse: laeva Celtiberos, novum exercitum, supra novem milia hominum, 8 dextra Punica tenere castra. ea stationibus, vigiliis, omni iusta

=

quae media inter duo maria est] mediterranea, was Liv. sonst durchaus nicht vermeidet; vgl. 26, 20, 6 in mediterranea maxime. 27, 10, 8 mediterranei.

5. Scipio adversus eum] nachdem novus imperator den Satz begonnen, ist der Subjektswechsel überraschend; diese Form der Periode öfter bei Liv. 27, 17, 1-2 P. Scipio cum hiemem totam · absumpsisset Edesco ad eum venit. M. Silanum] vgl. 26, 19, 10 M. Iunius Silanus propraetor adiutor ad res gerendas datus est. Er erscheint stets in enger Verbindung mit Scipio. 27, 7, 17 Scipioni Silanoque

donec revocati ab senatu forent, prorogatum imperium est.

cum decem haud plus milibus] das negierte plus ist durch die Präposition zwischen die Zahlen gedrängt worden; vgl. ohne Präposition c. 2, 11 duo haud amplius milia.

[ocr errors]

selbst. 22, 15, 11 saltum, qui in artas coactus fauces imminet.

ut pleraque Hispaniae],,wie die meisten Gegenden Spaniens" vgl. 21, 35, 11 ut pleraque Alpium

sunt.

famam praegressus] wie praevenio ist auch praegredi c. accus. erst von Liv. ab Sprachgebrauch der Prosa = ,,zuvorkommen"; vgl. 27,1,6 ut famam prope praeveniret. 24, 35, 9.

indidem ex Celtiberia] indidem aus idem und de, wie aliunde aus alius und de entstanden, nimmt meist noch einen Ortsnamen zu sich; vgl. 25, 15, 7 indidem ex Achaia oriundi.

7. decem circiter milia] Liv. gebraucht circiter nur noch 42, 66, 9. 44, 40, 7; Caesar hat es über achtzigmal; ungefähre Zahlenangaben macht Liv. mit ferme, fere, ad, prope.

circa viam],,auf beiden Seiten des Weges" vgl. 1, 4, 6 ex montibus, qui circa sunt auf beiden Ufern. 27, 18, 5 ante circaque vorn und auf beiden Seiten.

militum] im Gegensatz zu eques steht miles bei Liv. und anderen nicht selten für pedes; vgl. 22, 37, 7 milite atque equite nisi Romano laeva non uti; ebenso im Plural 26, dextra tenere],,zur Linken 19, 10. zur Rechten =stehn." tenere absolut vgl. 32, 5, 12 statio paucorum armatorum tenebat.

6. asperitates viarum] der Plural dieses Abstraktums in räumlicher Bedeutung nur hier und Sallust. Jugurth. 75, 2 omnis asperitates supervadere.

in

angustiae saltibus crebris clusae] angustiae,,Engpässe", saltibus ,,Höhenzüge"; gewöhnlich bezeichnet saltus die Pässe

[ocr errors]

8. omni iusta militari custodia] der Grundbegriff militari custodia ist durch zwei koordinierte Attribute bekleidet: omni iusta schriftsmässige Bewachung jeder Art"; was nur selten ist, vgl. 25, 8, 1 duarum nobilissimarum in Italia

[ocr errors]

vor

militari custodia tuta et firma esse, illa altera soluta neglectaque, ut barbarorum et tironum et minus timentium, quod in sua terra essent. ea prius adgredienda Silanus ratus signa quam maxime ad 9 laevam iubebat ferri, necunde ab stationibus Punicis conspireretur; ipse praemissis speculatoribus citato agmine ad hostem pergit.

Tria milia ferme aberat, cum hauddum quisquam hostium 2 senserat; confragosa loca et obsiti virgultis tegebant colles. 2 ibi in cava valle atque ob id occulta considere militem et cibum capere iubet. interim speculatores transfugarum dicta adfirmantes venerunt. tum sarcinis in medium coniectis arma 3 Romani capiunt acieque iusta in pugnam vadunt. mille passuum aberant, cum ab hoste conspecti sunt, trepidarique repente coeptum; et Mago ex castris citato equo ad primum clamorem et tumultum advehitur. erant in Celtiberorum exercitu quattuor 4 milia scutata et ducenti equites; hanc iustam legionem

Graecarum civitatum; Bekleidung des aus Subst. und Adjektiv zusammengesetzten Grundbegriffes mit einem Attribut ist häufiger; vgl. 29, 27, 6 vento secundo vehementi.

[ocr errors]

tuta et firma] gesichert und darum unangreifbar" bildet den Gegensatz zu soluta neglectaque ,,schlecht bewacht und überhaupt vernachlässigt.“

9. ad laevam] um in das Lager der Celtiberer zu gelangen. Die Stellung der Lager ist sowohl hier als § 7 vom Standpunkt der Römer bezeichnet.

necunde] verallgemeinernd: damit nicht von irgendwo, aus ne und unde entstanden; vgl. 22, 23, 10 necunde impetus in frumentatores fieret. Ebenso (jedoch häufiger) necubi aus ne und ubi, vgl. 22, 2, 3 necubi necessaria ad usus deessent.

[blocks in formation]

et

gange älterer Dichter zuerst in Prosa angewendet, vgl. 5, 26, 5. 21, 32, 9. 32, 4, 4 u. 10, 10. 35, 27, 16. 38, 41, 5 u. 40, 6.

2. ob id] Liv. sagt ob hoc, ob haec (28, 39, 13) und ob id (letzteres auch Sallust) statt propterea; ebenso inter haec statt interea; ad hoc statt praeterea.

3. sarcinis in medium coniectis] damit die Truppen expediti sind, wird oft das Gepäck (sarcinae) vor dem Gefecht abgelegt und die Bagage (impedimenta) in Sicherheit gebracht; vgl. 29, 7, 5 sarcinis in acervum coniectis. 3, 28, 1 ut sarcinas in unum conici iubeant. 6, 3, 5 sarcinas inde deponi. 8, 11, 11 sarcinis utrimque in acervum coniectis. 9, 31, 9 u. 43, 12. 10, 36, 1 u. 13, 31, 27, 7. 35, 4, 6. 25, 13, 12 sarcinis impedimentisque relictis. 10, 14, 7 impedimentis ̄in locum tutum remotis.

=

4. ad primum clamorem] ad auf Veranlassung, vgl. 26, 15, 7 u. 35, 4 u. oft. Gern verbindet Liv. damit primum; vgl. 3, 66, 3 ad primum strepitum.

scutata],,Schwerbewaffnete"; Gegensatz: peltastis. c. 5, 11, vgl. c. 2, 10. 8, 8, 5 turbam scutatorum. 33, 14, 5. Das Benennungswort hat sich dem Zahlwort assimiliert, vgl. 21, 55, 4 duodeviginti milia Romana.

iustam legionem],,richtige, vollständige Legion", weil sie in Zahl

id ferme roboris erat - in prima acie locat, ceteros, levem 5 armaturam, in subsidiis posuit. cum ita instructos educeret e castris, vixdum in egressos vallo eos Romani pila coniecerunt. 6 subsidunt Hispani adversus emissa tela ab hoste, inde ad mittenda ipsi consurgunt; quae cum Romani conferti, ut solent, densatis excepissent scutis, tum pes cum pede conlatus et 7 gladiis geri res coepta est. ceterum asperitas locorum et Celtiberis, quibus in proelio concursare mos est, velocitatem inutilem faciebat, et haud iniqua eadem erat Romanis stabili 8 pugnae adsuetis, nisi quod angustiae et internata virgulta ordines dirimebant et singuli binique velut cum paribus con

[merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

makedonischen Phalanx 32, 17, 13 velut in constructam densitate clipeorum testudinem.

gladiis geri res coepta] mehrfach Bezeichnung des Nahekampfes vgl. c. 33, 5. 2, 30, 12 gladiis rem gerere. 26, 39, 12.

7. ceterum] statt sed gebraucht Liv. sehr oft ceterum, aber meistens am Anfang des Satzes (oder nach einem gröfseren Interpunktionszeichen), seltener mit einem vorhergehenden Satzgliede korrespondierend; vg1. d. Anh. (Cic. u. Caes. nicht, wohl aber Sallust.)

concursare mos est] die concursatio, eine nationale Eigentümlichkeit der Spanier (27, 18, 14 concursatorem hostem) erscheint sonst als wegen der asperitas locorum entstanden und bringt den Römern (stabili pugnae adsuetis) Verderben. 22, 18, 3 (Hispanorum cohors) adsuetior montibus et ad concursandum inter saxa rupesque aptior cum velocitate corporum tum armorum habitu campestrem hostem, gravem armis statariumque, pugnae genere facile elusit.

[blocks in formation]
« IndietroContinua »