Immagini della pagina
PDF
ePub

revocavit tamen a publico parricidio privata pietas; vos qui 2 dolor, quae ira incitavit? stipendiumne diebus paucis imperatore aegro serius numeratum satis digna causa fuit, cur patriae indiceretis bellum, cur ad Ilergetes descisceretis a populo Romano, cur nihil divinarum humanarumve rerum inviolatum vobis esset? insanistis profecto, milites, nec maior 3 in corpus meum vis morbi quam in vestras mentes invasit. horret animus referre, quid crediderint homines, quid spera- 4 verint, quid optaverint: auferat omnia inrita oblivio, si potest; si non, utcunque silentium tegat. non negaverim tristem 5 atrocemque vobis visam orationem meam: quanto creditis facta vestra atrociora esse quam dicta mea? et me ea, quae fecistis, pati aecum censetis; vos ne dici quidem omnia aequo animo fertis sed ne ea quidem ipsa ultra exprobrabuntur. utinam 6

zum Thema mit insanistis profecto; Ankündigung des Verzeihens und Vergessens für die Menge, der Bestrafung für die Rädelsführer (§ 4-8).

1. a publico parricidio privata pietas] das parricidium des Coriolan wird publicum genannt, weil es sich gegen das Vaterland als antiquissima et sanctissima parens richtete (Cicero ad Attic. 9, 9, 2). Zur Zusammenstellung zwei gleich anlautender Substantiva mit zwei eben solchen Adjektiven vgl. 27, 8, 6 prior nec probatior primoribus patrum. 5, 15,6 de privati portenti procuratione.

2. nihil divinarum humanarumve rerum] vgl. c. 11, 1 omnium_secundorum adversorumque; zur Umschreibung mit res 9, 1, 11 rerum humanarum maximum momentum, ebenso omnium rerum (statt omnium): 6, 6, 6 regimen omnium rerum. 1, 60, 1 harum rerum nuntiis u. ö.; dagegen praef. 7 miscendo humana divinis u. 5, 33, 1 si quicquam humanorum certi est.

inviolatum vobis] dagegen c. 28, 10 nihil ultra facile creditam mortem meam a vobis violatus sim.

3. insanistis profecto],,ihr müfst fürwahr von Sinnen gewesen sein“, 26, 38, 10 aemulationem profecto atque odium esse.

in mentes invasit] invado findet sich bei Liv. nur noch an zwei Stellen mit in verbunden; vgl. 2,47,6

Titi Livi. B. 28.

unus

in ipsum consulem invadit. 27, 42, 6 in transversa latera invaserant (so stets bei Cicero), sonst mit Objektsaccusativ.

4. horret animus referre] horreo steht bei Liv. mehrfach namentlich in Dek. 1 mit Infinitiv; vgl. 7, 30, 23 omninari horreo. 40, 9 horreo dicere. 10, 10, 11 accolas sibi quisque adiungere - horrebat; mit ne: 2, 37, 6 horret animus, ne fiat. 34, 4, 3 eo plus horreo, ne - nos ceperint.

auferat omnia inrita oblivio] das Asyndeton bezeichnet kräftiger als jede Adversativ-Partikel, wie der Redner sich in Gedanken von dem Verbrechen abwendet. inrita ist proleptisch; vgl. 1, 2, 3 socia arma iunxit.

utcunque silentium tegat],,mag Schweigen, so gut es gehn will, verdecken." utcunque hat bei Liv. sonst stets einen ganzen Satz mit Verbum nach sich; vgl. 26, 6, 13 utcunque initum finitumque est (proelium). 3, 2, 4 utcunque sit. 5. tristem orationem],,unfreundliche Rede"; tristis steht von Personen und Sachen, die einen unangenehmen Eindruck machen; vgl. 21, 12, 4 condiciones tristes. 22, 61, 3 triste responsum.

[ocr errors]

dici aequo animo fertis] Liv. nimmt an, dafs die Zuhörer wenigstens durch Zeichen ihre Mifsbilligung zu erkennen gegeben.

5

tam facile vos obliviscamini eorum, quam ego obliviscar! 7 itaque quod ad universos vos attinet, si erroris paenitet, satis superque poenarum habeo. Albius Calenus et Atrius Úmber et ceteri nefariae seditionis auctores sanguine luent, quod ad8 miserunt; vobis supplicii eorum spectaculum non modo non acerbum sed laetum etiam, si sana mens rediit, debet esse: de nullis enim quam de vobis infestius aut inimicius consuluerunt."

9 Vix finem dicendi fecerat, cum ex praeparato simul om10 nium rerum terror oculis auribusque est offusus. exercitus,

qui corona contionem circumdederat, gladiis ad scuta concrepuit; praeconis audita vox, citantis nomina damnatorum in 11 consilio; nudi in medium protrahebantur, et simul omnis apparatus supplicii expromebatur; deligati ad palum virgisque caesi et securi percussi, adeo torpentibus metu qui aderant, ut non modo ferocior vox adversus atrocitatem poenae sed ne 12 gemitus quidem exaudiretur. tracti inde de medio omnes, purgatoque loco citati milites nominatim apud tribunos mili

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

ver

9. terror est offusus] offundo eigentlich nur von Dingen, welche die Helligkeit einer Sache dunkeln, (vgl. 26, 45, 3 caliginem oculis offudisset) wird auch auf Abstracta übertragen, zur Bezeichnung, dafs dieselben auf die Sinne eine verdunkelnde hemmende Wirkung ausüben; vgl. 10, 5, 7 incompositis

subitum pavorem offundit.

10. gladiis ad scuta concrepuit] hier um Schrecken einzuflöfsen; anders Tacit. Germ. c. 11 si placuit (sententia) frameas concutiunt; honoratissimum adsensus genus est, armis laudare.

nomina damnatorum] die Zahl derselben triginta erfährt man erst c. 32, 4. Beachte die ausführliche Schilderung der Exekution und die bezeichnenden verba propria; vgl. 2, 5, 8.

11. ut non modo sed ne quidem] so bei Liv. stets = non modo non, wenn zu beiden Satzgliedern das gleiche Verbum gehört; vgl. 26, 2, 11.

exaudiretur] stets von lauten Rufen oder sonstigen Äufserungen, die so vernehmlich sind, dafs man sie deutlich hört; vgl. 1, 27, 8 clara increpans voce, ut hostes exaudirent.

tum in verba P. Scipionis iurarunt, stipendiumque ad nomen singulis persolutum est. hunc finem exitumque seditio militum coepta apud Sucronem habuit.

Per idem tempus ad Baetim fluvium Hanno, praefectus 30 Magonis, missus a Gadibus cum parva manu Afrorum, mercede Hispanos sollicitando ad quattuor milia iuvenum armavit. castris deinde exutus ab L. Marcio, maxima parte militum 2 inter tumultum captorum castrorum, quibusdam etiam in fuga amissis, palatos persequente equite, cum paucis ipse effugit.

Dum haec ad Baetim fluvium geruntur, Laelius interim 3 freto in Oceanum evectus ad Carteiam classe accessit. urbs ea in ora Oceani sita est, ubi primum e faucibus angustis panditur mare. Gadis sine certamine per proditionem reci- 4 piendi, ultro qui eam rem pollicerentur in castra Romana venientibus, spes, sicut ante dictum est, fuerat. patefacta inmatura proditio est, comprensosque omnis Mago Adherbali praetori Carthaginem devehendos tradit. Adherbal coniuratis 5 in quinqueremem inpositis, praemissaque ea, quia tardior quam

12. in verba iurarunt] technische Bezeichnung für das Nachsprechen des Eides, den jemand vorspricht (31, 9, 9 praeeunte maximo pontifice), namentlich des Fahneneides, aber auch anderer 22, 53, 12 in haec verba iures postulo. 31, 50, 7. Jeder Soldat mufs hier den Eid persönlich schwören (nominatim), wobei die tribuni die Stelle des den Eid abnehmenden Feldherrn (apud aliqu. iurare) vertreten; sonst spricht nur einer den Eid nach, die anderen sagen einzeln: idem in me.

ad nomen] bei Nennung des Namens, wenn derselbe aufgerufen wurde, vgl. ad nomen respondere 2, 28, 6. 3, 41, 7. 7, 4, 2.

c. 30-37. Völlige Unterwerfung Spaniens. Seesieg bei Carteia (c. 30).

c. 30, 1. iuvenum] in diesem Sinne ist bei weitem häufiger der kollektive Gebrauch des Substantiv iuventus; vgl. c. 36, 2 conducta iuventute. Dagegen der Komparativ iuniores ist sehr gebräuchlich; namentlich in der Wendung iuniores sacramento adigere. Stellen im Anh.

2. castris deinde exutus] das Verbum exuere findet sich bei Liv. fast nur in dem Sinne: jem. mit Gewalt im Kampfe etwas nehmen;

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small]

=

e faucibus panditur mare] ex bezeichnet oft das zeitliche, unmittelbare Aufeinanderfolgen; vgl. 27, 6, 17 ex aedilitate gradum ad censuram fecit; selten die räumliche Folge. panditur] ,,sich in die Breite ausdehnt" vgl. 22, 4, 4 pandi agmen coepit. 32, 4, 4; 2, 31, 2 dum se cornua latius pandunt; transitiv c. 33, 12 latius pandere aciem non poterat. 4, 15, 5 pandere viam. 21, 37, 3 rupem ferro pandunt.

5. tardior quam triremis] das grofse, schwergebaute Schiff ist trotz vermehrter Ruderreihen schwerer beweglich, als der Dreiruderer.

triremis erat, ipse cum octo triremibus modico intervallo se6 quitur. iam fretum intrabat quinqueremis, cum Laelius et ipse in quinqueremi e portu Carteiae sequentibus septem triremibus evectus in Adherbalem ac triremes invehitur, quinqueremem satis credens deprensam rapido in freto in adversum 7 aestum reciprocari non posse. Poenus in re subita parumper incertus trepidavit, utrum quinqueremem sequeretur, an in 8 hostis rostra converteret. ipsa cunctatio facultatem detrectandae pugnae ademit: iam enim sub ictu teli erant, et undique instabant hostes; aestus quoque arbitrium moderandi naves ademerat. neque erat navali pugna similis, quippe ubi nihil 9 voluntarium, nihil artis aut consilii esset. una natura freti aestusque, totius certaminis potens suis, alienis navibus nequiquam remigio in contrarium tendentis invehebat, ut fugientem

[blocks in formation]

7. in re subita],,bei dem unerwarteten Ereignis." Zum kausalen in vgl. c. 12, 1 in tam recenti volnere und c. 20, 10 in diversis causis; ferner 26, 9, 4 in magna inopia materiae. Zur Wendung 26, 10, 2 quid in tam subitis rebus consulto opus esset.

rostra converteret] nach Analogie von signa convertere gebildet; vgl. 26, 39, 12 cum rostris concurrissent u. 28, 30, 10 cum infesto rostro peteret hostium navem mit 21, 44, 3 infestis signis descendimus in Italiam.

[ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]
[blocks in formation]

vertice retro intortam],,vom Strudel rückwärts gedreht"; vgl. § 10 intorta in proram. 25, 16, 20 paludamento circa laevum brachium intorto; vom Winde 21, 58, 3 vertice intorti.

in contrarium tractum incidisset maris],,wenn es in eine entgegengesetzte Strömung geraten"; Liv. nimmt verschiedene, gegen einander ringende Meeresströmungen Landstrich; tractus sonst vgl. 7, 25, 4 Laurens tractus. 8, 3, 7 in alio tractu orbis; oder Ausdehnung; vgl. 3, 28, 1 qui tractus

an.

castrorum.

=

=

[ocr errors][ocr errors][merged small]

navem videres vertice retro intortam victoribus inlatam, et sequentem, si in contrarium tractum incidisset maris, fugientis modo sese avertentem. iam in ipsa pugna haec, cum infesto 10 rostro peteret hostium navem, obliqua ipsa ictum alterius rostri accipiebat; illa, cum transversa obiceretur hosti, repente intorta in proram circumagebatur. cum inter triremes for- 11 tuna regente anceps proelium misceretur, quinqueremis Romana seu pondere tenacior, seu pluribus remorum ordinibus scindentibus vertices cum facilius regeretur, duas triremes suppressit, unius praelata impetu lateris alterius remos detersit; ceterasque, quas indepta esset, mulcasset, ni cum reliquis quin- 12 que navibus Adherbal velis in Africam transmisisset.

Laelius victor Carteiam revectus auditis, quae acta Gadibus 31 erant, patefactam proditionem coniuratosque missos Carthagi

10. iam in ipsa pugna],,vollends"; vgl. 29, 3, 14 iam reges = ferner

gar u. ö.

obliqua ipsa]

=

=

obliquata, im
Sinne von transversa obiceretur
,,selbst zur Seite gedreht", so dafs
dem Feinde nicht mehr der Kiel,
sondern der Bord zugewendet war.

intorta in proram circumagebatur]
,,wurde vom Wirbel nach der Kiel-
seite hingedreht", so dafs nun der
Schnabel dem Feinde entgegen sah.
circumagi ist eigentliches Verbum
zur Bezeichnung von ,,Schwenkun-
gen", der Schiffe: 27, 6, 14. 10, 2,
6; der Pferde: 1, 14, 9. 10, 11, 1
circumagendo equo; der Soldaten:
6, 24, 7. circumagi signa 10, 36,
9. 3, 8, 8 circumacto agmine. 33, 9,
10 phalanx - circumagere se poterat ;
ferner sehr oft von der Zeit: annus
circumagitur 24, 8, 8.

11. anceps proelium_misceretur] ,,ein unentschiedenes Treffen geliefert wurde"; Liv. sagt nach dem Vorgang der Dichter mehrfach proelium miscere (ohne dafs Truppen verschiedener Art durcheinander kämpfen); transitiv 2, 19, 5 duces miscuere certamina; anders c. 33, 14.

pondere tenacior] vgl. 21, 28, 12 pondere ipso stabiles. Das schwerere Schiff ist den Wirkungen der Strömung nach Livius' Ansicht weniger ausgesetzt; vgl. 30, 10, 13 pondere ipso libratior.

praelata impetu] ,,ungestüm vor

[blocks in formation]

mulcasset],,hätte übel zugerichtet"; meist von thätlicher Mifshandlung von Personen; vgl. 29, 9, 6 lictoribus indignum in modum mulcatis. 3, 11, 8 mulcatus nudatusque. 3, 12, 9. 8, 24, 15 regio corpore utcunque mulcato. 8, 27, 7 inter se mulcati ipsi virgis. 40, 7, 4. velis transmisisset] vor dem Kampfe wird zum Gefechte,,klar gemacht" (demere armamenta), wozu auch das Reffen der Segel (contrahere vela) gehört.

c. 31, 1. Laelius ambo] die Periode beginnt mit dem als Subjekt vorantretenden Laelius, auf welches jedoch das Prädikat rediere nicht bezogen ist, sondern auf das neue Subjekt ambo. Ähnlicher Subjektswechsel c. 1, 4-5; doch hier viel härter, da die in ambo mitenthaltene zweite Person nur im Nebensatze angedeutet ist.

auditis] die 3 Ablativi absoluti auditis, nuntiis missis - adsentiente Marcio, wobei von auditis 3 Accusative c.infin. abhängen,machen

« IndietroContinua »