binosque imperatores sibi fecere: eo modo minime posse putabant per licentiam insolescere animum hu

manum.

VII. Sed ea tempestate cœpere se quisque extollere, magisque ingenium in promptu habere. Nam regibus boni, quam mali, suspectiores sunt, semperque his aliena virtus formidolosa est. Sed civitas, incredibile memoratu est, adepta libertate 1, quantum brevi creverit: tanta cupido gloriæ incesserat. Jam primum juventus, simul laboris ac belli patiens erat, in castris per usum militiam discebat: magisque in decoris armis et militaribus equis, quam in scortis atque conviviis, lubidinem habebant 2. Igitur talibus viris non labos3 insolitus, non locus ullus asper, aut arduus erat, non armatus hostis formidolosus: virtus omnia domuerat 5. Sed gloriæ maximum certamen inter ipsos erat: sic se quisque hostem ferire, murum adscendere, conspici dum tale facinus faceret, propera

1 Adepta libertate. The perf. partic. of the deponent used passively. So, amplexus, confessus, expertas, moderatus, pactus, partitus, ultus, and others.

All these deponents had in past ages an active form; the passive use of adipiscor is preserved in the indicative and infinitive, in Plaut. Trinum. ii. 2. 28. non ætate verum ingenio adipiscitur sapientia. Q. Fabius Maximus, quoted by Priscian, viii. 4. 16. amitti quam apisci.

2 Lubidinem habebant, 66 placed their satisfaction."

3 Labos. This form used by Sallust, according to the testimony of

Servius on En. i. 253. Sallustius pæne ubique labos potuit, quem nulla necessitas (sc. metri) coegit.

4 Formidolosus, "terrible," as in Cic. pro Cluen. 3. pro leg. Man. 21; but sometimes it has a passive signification, terrified, fearful, timid; as Tac. Ann. i. 62. Terent. Eun. iv. 6. 19.

5 Domuerat: domare, poeticè, "to level the rough and soften the hard." Virg. En. ix. 608. rastris terram domat. Silius, iii. 499. magna vi saxa domantem.

6 Se; redundant, after the verb of desiring.

bat1: eas2 divitias, eam bonam famam magnamque nobilitatem putabant: laudis avidi, pecuniæ liberales erant: gloriam ingentem, divitias honestas volebant. Memorare possem, quibus in locis maximas hostium copias populus Romanus parva manu fuderit, quas urbes, natura munitas, pugnando ceperit, ni ea res longius ab incepto traheret.

VIII. Sed profecto Fortuna in omni re dominatur; ea res cunctas, ex libidine magis quam ex vero 3, celebrat1 obscuratque. Atheniensium res gestæ, sicuti ego æstimo 5, satis amplæ magnificæque fuere; verum aliquanto minores tamen, quam fama feruntur. Sed, quia provenere ibi scriptorum magna ingenia 7, per terrarum orbem Atheniensium facta pro maximis celebrantur. Ita eorum qui ea fecere virtus tanta ha

1 Properabat. Comp. above, note

on c. 1.

2 Eas, for id, agreeing by attraction with divitias; therefore the emendation ea (neut. plur.) is unnecessary. Comp. Plaut. Trinum. iii. 2. 71. is est honos meminisse officium suum. Liv. ii. 38. Si hæc profectio et non fuga est. Cic. Somn. Scip. Hic fons, hoc principium est movendi : and the Virgilian, Hic labor hoc opus est.

3 Ex libidine magis quam ex vero. The adverb magis is rejected by many MSS. Comp. Catil. 48. tanta vis hominis lenienda quam exagitanda videbatur. 9. beneficiis quam metu; and 52. Tac. Ann. i. 58. pacem quam bellum probatam. iii. 17. iv. 61.

4 Celebrat, "renders famous or celebrated." Comp. Jugur. 85. Hæc atque talia majores vestri faciendæ seque

remque publicam celebravere.

5 Estimo. Estimo has generally the primary sense of "counting," "reckoning," while existimo is confined to the secondary sense of" thinking," "supposing:" but where æstimo has the secondary or reflective sense, as in this passage, it is more direct and decided than existimo. Here, "I calculate," that is, on precise authentic data: existimo would be "I suppose, infer, imagine."

6 Aliquanto, i. e. bona parte, "a good deal;" aliquantum, is not paul, lum, but satis multum.

7 Scriptorum magna ingenia, "writers of great genius." Comp. Catul. lxiv. 4. Argivæ robora pubis i.q. pubes robusta.

8 Eorum qui ea facere. This inelegant repetition occurs again,

betur, quantum verbis eam potuere extollere præclara ingenia. At populo Romano nunquam ea copia1 fuit : quia prudentissimus quisque negotiosus maxime erat ; ingenium nemo sine corpore exercebat; optimus quisque facere, quam dicere; sua ab aliis benefacta laudari, quam ipse aliorum narrare, malebat.

IX. Igitur domi militiæque boni mores colebantur; concordia maxima, minima avaritia erat; jus bonumque2 apud eos, non legibus magis quam natura, valebat. Jurgia, discordias, simultates, cum hostibus exercebant: cives cum civibus de virtute certabant: in suppliciis deorum3 magnifici, domi parci, in amicis fideles1 erant. Duabus his artibus5, audacia in bello,

Jugur. 31. neque eos qui ea facere pudet.

1 Ea copia, "such means, opportunities, or advantages." The Romans had not the advantage of such excellent writers, because their ablest men were most engaged in affairs. For copia in this primary sense, comp. Catil. 17. quibus molliter vivere copia erat. Plaut. Capt. ii. 1. 21. quum quod volumus nos copia est. Mil. iv. 6. 11. copia vix fuit eum adeundi. Terent. Heaut. ii. 3. 41. ea res dedit tum existimandi copiam. For the sentiment compare Ovid, Fast. iii. 101: Nondum tradiderat victas victoribus

artes,

Græcia, facundum sed male forte ge

nus.

Qui bene pugnabat, Romanam noverat artem,

Mittere qui poterat pila disertus

erat.

2 Jus bonumque, "right and good,"

"lawful and expedient:" jus i. q. rectum, æquum ; bonum i. q. utile reipublica. For the sentiment comp. Tac. Ann. iii. 26. init. Germ. 19. plus ibi boni mores valent quam alibi bonæ leges.

3 In suppliciis Deorum, "in the solemn services of the gods." supplicium i. q. supplicatio, a bending of the knee in prayer, adoration, or thanksgiving. Comp. Liv. xxvii. 50. matronæ suppliciis votisque fatigare Deos. Tac. Ann. iii. sed tunc supplicia Dis ludique magni decernuntur. Festus says further, supplicia veteres quædam sacrificia a supplicando vocabant. As applied to "punishment," (usually "capital punishment,") it means, kneeling to be beheaded, or scourged.

In amicis fideles, "faithful in regard to their friends," not in amicos, the reading of some MSS. and many editions. Comp. Catil. 11. in

ubi pax evenerat, æquitate, seque remque publicam curabant. Quarum rerum ego maxima documenta hæc habeo; quod sæpius vindicatum est in eos, qui contra imperium1 in hostem pugnaverant, quique tardius, revocati, bello excesserant, quam qui signa relinquere, aut, pulsi, loco2 cedere ausi erant; in pace vero, quod beneficiis, quam metu3, imperium agitabant, et, accepta injuria, ignoscere, quam persequi 5, malebant.

6

X. Sed, ubi labore atque justitia respublica crevit, reges magni bello domiti, nationes feræ, et populi ingentes vi subacti, Carthago, æmula imperii Romani,

civibus facinora fecere. 51. quid in illis jure fieri posset. Cic. de Off. i. 14. qui aliis nocent ut in aliis liberales sint. The same construction is frequent in verse, where the metre shews this case to be ablat. and not accus. Ovid. Met. vii. 22. quid in hospite regia virgo ureris? Trist. v. 2. 26. lenis in hoste fuit. Virg. Æn. ii. 541. Talis in hoste fuit Priamo. The accus. would signify, "towards," the ablat. "in the matter of," "in regard to." The construction with the ablat. is not confined, as some have maintained, to expressing love, or hate.

5 Artibus, "dispositions." Comp. Jugur. 90. luxuria et ignavia pessimæ artes. Or "principles," Catil. 10. fidem probitatem ceteras artes bonas. See above, c. 2.

Qui contra imp. Comp. Catil. 52. the case of Manlius's son; and of Postumius Tubertus, Val. Max. ii. 7. 6. 2 Pulsi loco, i, e. loco suo. Comp. Jugur. 38. 52.

3 Beneficii quam metu. In this

place most MSS. omit magis. See note on c. 8.

4 Agitabant, "exercised," "practised:" Plin. Ep. viii. 2. agitare justitiam.

5 Ignoscere, quam persequi. Ignoscere might stand absolutely, as Fr. Hist. i. 19. ignoscendo populi Romani magnitudinem auxisse: but persequi requires an object. Supply eam from injuria; and comp. Jugur. 14. tuasne injurias persequar? Cic. pro Mur. 21. acceptam injuriam persequi non placet.

6 Nationes feræ et populi. Comp. Cic. de Off. ii. 8. regum populorum, nationum portus erat. gens and natio, gens and populus, are frequently combined without precise distinctions of signification. But properly gens and natio refer to community of origin, populus to community of institutions. Where gens and natio are distinguished, gens has the wider signification, as Tac. Germ. 2. ita nationis nomen non gentis evaluisse.

ab stirpe interiit, cuncta maria terræque patebant1, sævire Fortuna, ac miscere omnia, cœpit. Qui labores, pericula, dubias atque asperas res facile toleraverant, iis otium, divitiæ, optandæ aliis, oneri miseriæque fuere. Igitur primo pecuniæ, deinde imperii cupido crevit; ea quasi materies omnium malorum fuere. Namque avaritia fidem, probitatem, ceterasque artes bonas subvertit3; pro his, superbiam, crudelitatem, deos negligere, omnia venalia habere, edocuit: ambitio multos mortales falsos fieri subegit; aliud clausum in pectore, aliud in lingua promptum habere; amicitias inimicitiasque, non ex re, sed ex commodo, æstimare; magisque vultum, quam ingenium bonum habere. Hæc primo paullatim crescere, interdum vindicari: post, ubi contagio, quasi pestilentia, invasit1, civitas immutata; imperium, ex justissimo atque optimo, crudele intolerandumque factum.

XI. Sed primo magis ambitio, quam avaritia, animos hominum exercebat: quod tamen vitium pro

1 Patebant, "were accessible." Cities and territories are said patere to a people that has subdued and acquired the right to enter them; honours and offices, to the citizen who has a right to sue for them, Liv. iv. 25. ne cui patricio plebeii magistratus paterent; private possessions, to the owner, or the friend who has a right to use them as his own, Cic. ad Div. vi. 10. ut intelligant omnia Ciceronis patere Trebiano.

2 Optandæ, "desirable." For this

adjectival sense of the fut. part. pass., comp. Jugur. 64. virtus gloria atque alia optanda bonis.

3 Subvertit, "has overthrown." The historic perfect: or the present, implying a general remark. In that case edocuit is aoristic, i. q. edocere solet; subegit, i. q. subigere solet.

* Invasit, "rushed in,” in an absolute sense. Comp. Catil. 2; lubido atque superbia invasere. So incessit. Catil. 7. 13. Jugur. 13. 41.