contra consules sæpe tentatam, adjutore utique consule, obtineri posse rati, suscipiunt; et consul manebat in sententia sua. Possessores et magna pars Patrum, tribuniciis se jactare actionibus principem civitatis, et largiendo de alieno popularem fieri querentes, totius invidiam rei a tribunis in consulem averterant. Atrox certamen aderat, ni Fabius consilio neutri parti acerbo rem expedisset. T. Quintii ductu et auspicio agri capti priore anno aliquantum a Volscis esse: Antium, propinquam, opportunam, et maritimam urbem, coloniam deduci posse: ita sine querelis possessorum plebem in agros ituram, civitatem in concordia fore. Hæc sententia accepta est. Triumviros agro dando creat3 T. Quintium, A. Virginium, P. Furium. Jussi nomina dare, qui agrum accipere vellent. Fecit statim, ut fit, fastidium copia; adeoque pauci nomina dedere, ut ad explendum numerum coloni Volsci adderentur: cetera multitudo poscere Romæ agrum malle, quam alibi accipere. Æqui a Q. Fabio (is eo cum exercitu venerat) pacem petiere, irritamque eam ipsi subita incursione in agrum Latinum fecere.

Aliquantum esse agrorum superiore anno in Volscis duce T. Quintio captorum.

1 Valg. Hic erat Fabius, qui unus. Vid. Not. Var.-2 Possessores, magna pars Patrum, sine copula in cod. Harl. pr. apud Drak.-3 Editi ante Rhenan. creant, et sic quoque Voss. uterque, Rott. [Ms. Veith.] Forte Hac sententia accepta, triumviros agro dando creant.' J. F. Gronov. Creant forte rectius esse censet et Rupert.

NOTE

• Coloni Volsci adderentur] Tradit postularunt a Senatu, aut exercitum Dionys. lib. IX. ad explendum colo- ad se mitti, aut sibi arma ad defenniæ numerum Latinos et Hernicos sionem permitti. Patres maluere fuisse additos: agrumque a triumvi- tres viros ad quos legare, quorum ris ita divisum, ut pars Antiatibus princeps Fabius eorundem victor, Volscis relicta fuerit. qui res repeterent, ac nocentes dedi poscerent. Æqui non publico consilio ea gesta responderunt: negarunt tamen anctores a se dedi posse, qui amissa patria supplices ad se venissent. His cognitis, et simul belli apud quos apparatu per Fabium explorato, missi a Senatu feciales,

d Irritamque eam] Post Fabii et Emilii consulatum, cum Antiatum non pauci, rebus suis exuti, atque ab Equis ad quos confugerant non illibenter recepti, ascitis Æquorum audacissimis, agros Latinorum latrociniis infestarent, legati Latinorum

e

2. Q. Servilius, in sequenti anno (is enim cum Sp. Postumio consul fuit) in Æquos missus, in Latino agro stativa habuit. Intra castra quies necessaria 4 morbo implicitum exercitum tenuit. Extractum in tertium annum & bellum est, Q. Fabio et T. Quintio consulibus. Fabio extra ordinem, quia is victor pacem Æquis dederat, ea provincia data. Qui, haud dubia spe profectus, famam nominis sui pacaturam Æquos, legatos in concilium gentis missos nuntiare jussit: Q. Fabium consulem dicere, se ex Æquis pacem Romam tulisse, ab Roma Æquis bellum afferre, eadem dextra armata, quam pacatam illis antea dederat.s Quorum id perfidia et perjurio fiat, Deos nunc testes esse, mox fore ultores. Se tamen, utcumque sit, etiam nunc, pœnitere sua sponte Æquos, quam pati hostilia, malle. Si poeniteat, tutum receptum ad expertam clementiam fore: sin perjurio gaudeant, Diis magis iratis, quam hostibus, gesturos bellum.' Hæc dicta adeo nihil moverunt quen quam, ut legati prope violati sint, exercitusque in Algidum adversus Romanos missus. Quæ ubi Romam sunt

4 Vid. Not. inf.-5 Propr. legendum antea dederit. Sed Livius aliique scriptores, inpr. Tacitus, sæpe indicativos ponunt in oratione obliqua.'

NOTE

bellum denuntiaturi, nisi exules Antiatum dederentur, et rapta redderentur. Æqui se non invitos bellum accipere responderunt.

A. U. C. 287.

e Cum Sp. Postumio] Hic ex Senatusconsulto ædem Dii Fidii, locatam a Tarquinio Superbo, necdum consecratam, dedicavit in luco Bellonæ. Dius ille Fidius alio nomine Sabus fuit, Curium urbis conditor, Enyalii filius habitus, atque ob rei militaris præstantiam pro Deo cultus a Sabinis.

f Intra castra quies necessaria] Sic Campanus quem secutus Junta. Id per hypallagen sic explicari potest, ut morbi, quibus conflictabatur exer

citus, eum intra castra, necessario quietum, continuerint. In quibus dam veteribus editionibus desunt priora vocabula. Mss. complures habent stativa habuit castra, quies. Unde Gronovius legit, stativa habuit. Castris quies, &c. Ut infra hoc libro: 'nulla magnopere clade accepta, cas. tris se pavidus tenuit.'

8 In tertium annum] Unus fuit intermedius annus, quo Romani exercitum in Æquos, bello quamvis indicto, non miserunt: sive quod au spicia vetarent, sive quod ejus anni parte maxima variis morbis laboratum esset.

h In Algidum] Fuit Algidum op. pidum in extremis Æquorum Romam

nuntiata, indignitas rei, magis quam periculum, consulem alterum ab urbe excivit. Ita duo consulares exercitus ad hostem accessere acie instructa, ut confestim dimicarent. Sed cum forte haud multum diei superesset, unus ab statione hostium exclamat: Ostentare hoc est, Romani, non gerere bellum. In noctem imminentem aciem instruitis. Longiore luce ad id certamen, quod instat, nobis opus est. Crastino die oriente sole redite in aciem: erit copia pugnandi, ne timete.' His vocibus irritatus miles in diem posterum in castra reducitur, longam venire noctem ratus, quæ moram certamini faceret. Tum quidem corpora cibo somnoque curant. Ubi illuxit postero die, prior aliquanto constitit Romana acies; tandem et qui processere. Prælium fuit utrimque vehemens; quod et Romanus ira odioque pugnabat, et Equos conscientia contracti culpa periculi,' et desperatio futuræ sibi postea fidei, ultima audere et experiri cogebat. Non tamen sustinuere aciem Romanam Æqui: pulsique cum in fines suos se recepissent, nihilo inclinatioribus ad pacem animis ferox multitudo increpare duces, quod in aciem, qua pugnandi arte Romanus excellat, commissa res sit. quos populationibus incursionibusque meliores esse; et multas passim manus, quam magnam molem unius exercitus, rectius bella gerere. › Cognitione periculi quod culpa sibi sua conflaverant.

Rupert.—6 Vulg. quod et Romanus miles ira odioque pugnabat.

NOTE

versus finibus, in monte et juxta nemus ejusdem nominis situm, via Latina, ad dextram : ab aëris algore dictum. Fuit autem, non duodecimo ab Urbe milliari, ut est apud Eutropiam, sed duodevicesimo ferme, ut corrigit Holstenius. Hic enim numerus non male respondet 120. stadiis, quæ Procop. lib. III. rer. Gothic. numerat. Situm fuit, non ut putabat Ortelius, ubi nunc Rocca del Papa, sed, ut Holstenius probat, ubi

diversorium publicum, vulgo l'Osteria dell' Aglio, et sylva Algida, hodie Selva dell' Aglio, detorta ex Algido appellatione. Diversorio illi proxime imminent montium angustiæ, la cava dell' Aglio, locus ad invadendum agrum Romanum commodissimus. Quod autem in Algidum, et paulo post ab Algido dicit, de monte intelligendum videtur: nam si de oppido accipias, nihil opus esset præpositi onibus.

3. Relicto itaque castris præsidio, egressi tanto cum tumultu invasere fines Romanos, ut ad Urbem quoque terrorem pertulerint. Nec opinata etiam res plus trepidationis fecit, quod nihil minus, quam ne victus ac prope in castris obsessus hostis memor populationis esset, timeri poterat; agrestesque, pavidi incidentes portis, non populationem, nec prædonum parvas manus, sed, omnia vano augentes timore, exercitus et legiones adesse hostium, et infesto agmine ruere ad urbem, clamabant. Ab his proximi audita incerta, eoque vaniora, ferre ad alios. Cursus clamorque vocantium ad arma haud multum a pavore capta urbis abesse. Forte ab Algido Quintius consul redierat Romam, (id remedium timori fuit,) tumultuque sedato, victos timeri increpans hostes, præsidia portis imposuit. Vocato dein 7 senatu, cum, ex auctoritate Patrum justitio indicto, profectus ad tutandos fines esset, Q. Servilio * præfecto Urbis relicto,' hostem in agris non invenit. Ab

• Et trepidi agricolæ incurrentes in portas.

d Exprobrans Romanis quod victos hostes timerent.

8

7 Deinde Gronov. Doujat. Crevier.-8 Agro Edd. a Basil. 1539. ad Drak.

A. U. C. 288.

NOTE

raretur. Post prætoris munus introJustitio indicto] Justitium, quasi a ductum, mansit præfectorum Urbis jure sistendo dictum, est cum juris. nomen et simulacrum, ut vocat Tacit. dictio intermittitur. Non solebat lib. vI. Annal. in iis qui quotannis autem justitium indici nisi periculo- in dies paucos, feriarum Latinarum sis admodum reip. temporibus, cum causa absentibus magistratibus, imad arma pro publica salute capienda perii consularis imaginem magis, omnes vocandi erant. quam rem, mandato consulum gereQ. Servilio] Illo nempe qui supe- bant. Sed Augustus præfectorum riori anno consul fuerat.

Præfecto Urbis relicto] Præfectum Urbis sive Urbi (utrumque enim Latine dicitur) primis temporibus reges, (quemadmodum lib. 1. vidi. mus,) deinde, mutato reip. statu, consules, nondum instituto prætore, extra ordinem, atque in tempus, creabant; ut esset qui, foras profectis summis magistratibus, jus in Urbe redderet, urbanaque negotia mode

Urbis novum genus constituit, ex Suet. et Tac. quorum ordinarius in jure dicundo et regenda civitate magistratus esset, et jurisdictio supra prætoriam ad centum quaquaversum millia passuum circa Urbem. Diviso per Constantinum imperio, duo fuere præfecti Urbi, alter Romæ, alter Constantinopoli, quæ nova Roma.

altero consule" res gesta egregie est. Qui, qua venturum hostem sciebat, gravem præda, eoque impeditiore agmine incedentem aggressus, funestam ei populationem fecit. Pauci hostium evasere ex insidiis: præda omnis recepta est. Sic finem justitio, quod quatriduum fuit, reditus Quintii consulis in urbem fecit. Census deinde actus, et conditum ab 9 Quintio lustrum." Censa civium capita centum quatuor millia et ducenta quatuordecim 10° dicuntur, præter orbos orbasque.P In Equis nihil deinde memorabile actum. In oppida sua se recepere, uri sua popularique passi. Consul, cum aliquoties per omnem hostium agrum infesto agmine populabundus isset, cum ingenti laude prædaque Romam rediit.

4. Consules inde A. Postumius Albus, Sp. Furius Fusus.* Furios Fusios' scripsere quidam. Id admoneo, ne

-9 A Gronov. Doujat. Crevier.-10 Centum quatuor et viginti millia Edd. ante Drak. præterea in Grut. Gronov. et Doujat. est quindecim pro quatuordecim: in Ms. Veith. est ducenti quatuordecim. Pro capita Ms. Leid. 2. capitum.

NOTE

TM Ab altero consule] T. Quintio Capitolino, cujus post quatriduum reditus justitio finem imposuit.

¤ Conditum a Quintio lustrum] Consulum hæ partes fuere ut lustrum conderent, nondum creatis censoribus ; quod non nisi tertio et vigesimo abhinc anno factum. De lustro dictum ad lib. 1. c. 44.

• Censa civium capita centum quatuor millia et ducenta quatuordecim [et viginti millia ducenta quindecim] Ita Sigon. ex libris. Summam autem civium, quater centenorum millium, &c. quam Rhenanus ponit, his temporibus non convenire ait. Nam multos per annos cc. tantum aut summum ccc. millia censa sunt: sero autem cccc. millia.

P Præter orbos orbasque] Ex Dionysio Livioque discimus, puberes tantum, quique arma ferre possent, cen

seri solitos, exclusis non modo servis ac peregrinis, sed et mercatoribus, iisque qui viles artes exercerent. Vide Sigonium lib. 1. de antiquo jure civium Romanor. c. 14. Nihil itaque mirum, si tum virgines ac mulieres, itemque masculi utroque parente orbati, tum seniores qui liberis carebant, cum ad militiæ munia idonei non essent, in censum non ascriberentur.

4 A. Postumius] Dictatoris A. Postumii filius fuit hic A. Postumius. Furio gentile Medullini cognomen Diodorus Siculus addit.

A. U. C. 289.

Furios Fusios] Hinc lex Fusia Caninia, quam temporibus Augusti M. Furius Camillus cum C. Caninio tulisse creditur. Sic pro Veturiis Vetusii, et Valesii pro Valeriis dicti : satis frequenti literær in s muta