vulgo notis: nam totum opus non bri sexti (cf. ann. 58) et tricesimi ante mortem Livii absolutum esse primi; centum vero quadraginta videri supra exposuimus. duorum librorum numerum recte 'Ab urbe condita libros' opus supra nos posuisse evincunt perioLivianum nominandum esse et op- chae singulorum librorum ab intimorum atque antiquissimorum li- certo auctore ex Livii opere exbrorum manuscriptorum duce co-cerptae ac nobis servatae praeter dice rescripto Veronensi 56 tituli ac librorum CXXXVI. et CXXXVII. subscriptiones singulis libris et periochas, quae casu perierunt. periochis additae probant et gram-nam 'quod Franciscus Ritterus in maticorum consensus, unde hanc annalium ab antiquariis Rhenanis inscriptionem merito elicuit et de-editorum fasciculo XVII p. 6 sufendit Niebuhrius.57 eodem modo spicatus est, etiam in fine quorun'a fine Aufidii Bassi' libros trigin- dam a Livio scriptorum librorum ta unum conscripsit Plinius maior, periochas periisse, non satis firmis 'ab excessu divi Augusti' libros argumentis niti videtur.'62 omnium sedecim Tacitus, illamque inscrip- vero horum librorum, ut iam signitionem ab ipso Livio profectam ficavimus, quartam modo partem esse docet initium libri sexti 58 a manibus hodie tenemus, libros sciWeissenbornio 59 merito huc rela- licet I-X et XXI-XXXXV, ut tum atque eodem ducit Plinius 1. triginta quinque praeter nonnullos in ann. 54 c., ubi de 'historiarum' quintae decadis, qui lacunosi sunt, Livii, 'quas repetit ab origine ur- integris fere servatis centum et bis quodam volumine' loquitur: septem perierint. libri hi supernam historiarum' vel 'historia-stites enarrant res Romanorum rum ab urbe condita' inscriptio gestas et ab urbe condita usque ad non magis inde deducenda est a. u. 461 i. e. paene ad finem belli quam annalium' ex ipso Livio alterius Samnitici et ab initio belli XXXXIII, 13, 2,60 ne de Firmico Punici alterius a. u. 536 usque ad Materno 61 loquar, cui Livii nomen triumphum ab Aemilio Paulo de prava quamvis summi auctoris I.F. Gronovii coniectura illatum est. Opus ab ipso auctore in eosdem libros divisum esse, quibus etiamnunc distinguitur, apparet ex compluribus locis veluti ex exordiis li 337. Macedonibus actum a. u. 587. praeterea et frustula quaedam libri nonagesimi primi a P. I. Brunsio Lubecensi detecta sunt anno saeculi praeteriti septuagesimo altero Romae in cod. bibl. Vaticanae Palatino rescripto 24 atque insequenti anno ab eodem edita 63 et aliae quaedam universi operis reliquiae 56 mus. Rhen. ed. Niebuhr et Brandis II, 57 opp. min. hist. et phil. II, 241. quae in- passim a posterioríbus scriptoriscriptio immerito, me quidem iudice, manca bus, inprimis a grammaticis seresse videtur Friderico Haasio in praestantissima de Tac. vita, ingenio, scriptis comm. ed. vantur, quae ad calcem editionum Taciti ab ipso emissae vol. I. p. XXII. n. 94. Livii recentiorum adiectae esse 58Quae ab condita urbe Roma ad captam urbem eandem Romani.... gessere, foris bella, domi seditiones, quinque libris exposui' etc. 59 1. c. p. 11. 62 verba sunt Ottonis Iahnii in ed. harum periocharum p. XIII, qui cf. coll. Weissen 60 Ceterum et mihi vetustas res scribentibornio 1. c. p. 10. nescio quo pacto antiquus fit animus et quaedam religio tenet quae illi prudentissimi viri publice suscipienda censuerint, ea pro dignis habere, quae in meos annales referam. 61 de errore prof. rel. c. VI. extr. f. 7a, 17 ed. Bursiani, qui praef. p. XII. iure suo Gronovii coniecturam respuit pro nam sicut in libris annalibus invenimus, Bacchanaliorum scelera Aebutio quodam adulescente deferente detecta sunt' scribendum esse in Livii annalibus.' 63 Hamburgi 1773 fol. de reliquis huius fragmenti editionibus cf. Schweigerum Handbuch d. class. Bibliogr. II. 1, 543 sq. inter quas nominandae sunt cum Giovenazzii (ed. Cancellerius Romae 1773) et Kreyssigii (Chemnit. 1807 etc. cf. ann. eius 1 ad comm. de T. Liv. hist. rel. ex palimps. Tol. erutis p. 3) curae tum editio Niebuhriana in M. Tullii Ciceronis or. pro M. Fonteio et pro C. Rabirio fragm. etc. Romae 1820 p. 85 sqq. (cf. Livius Drakenb. Stuttg. XIV, 811 sqq.) solent.64 ceterum spes integros li- sis, unde ipsam illam dissertatiunbros Livianos recuperandi non mi- culam excerptam esse vidimus ex nus saepe excitata est quam de- libello de cursu stellarum a Fridecepta 65 neque minus frequenter rico Haasio ad Gregorium Turominorum quae ferebantur reliqui- nensem relato atque publici iuris arum inventarum lux vel omnino facto in prolusione academica ad prae face artis criticae evanuit vel natal. reg. in univ. Vratisl. a. 1853 certe alio splendorem suum emisit. celebranda, ubi Titianea haec leilluc pertinet fragmentum libri guntur §. 30 p. 14, illustrantur p. XVI, quod e cod. monasterii Sa- 36 sqq. tum huc referendum est lemitani (Salmansweiler) ord. Ci- folium membranaceum Toletanum sterciensis in Suevia descriptum, palimpsestum a Theophilo Heinio si dis placet, a Matthaeo Klockio, repertum et a Georgio Henrico iuris publici factum est ab I. D. Pertzio tanquam lib. XCVIII. LiSchoepflino, de quo fragmento suf- viani fragmentum in comm. acad. ficiat Drakenborchium XV, 1 p. Boruss. a. 1847 67 editum, quod SalCXXIV sqq. 653 sqq. laudasse, huc lustii historiis tribuendum videri primum ille de montibus Siciliae et primum Bergkius 68 significavit, praesertim de Aetna locus ad Li- tum libro earundem alteri Heerwavium a codice Vindobonensi dis- genius 69 et Rothius Basileensis 70 sertatiunculae de septem miraculis vindicaverunt, postremo eiusdem mundi relatus, a Mauricio Hauptio reliquiis et Kritzius 71 et Gerpone Ovidii Halieutica ac Gratii et lachius 72 inseruerunt. non tamen Nemesiani cynegetica p. 70 sq. (cf. omnino male ne nostris quidem XXVIII sq.) editus tabulaque diebus haec studia cessisse unilithographica ex codice expres- cum quidem, sed satis grave exsus, quem ad Iulium Titianum tat documentum libri, ut videtur, pertinere docuit cod. Bambergen- CXXXV. fragmentum ex lib. XII. Apponiani in canticum canticorum 66 tum. 73 64 veluti et apud Drakenborchium XIV, commentarii a Bottino et Martinio 793 sqq.; accuratissime congesta et edita sunt Romae a. 1843 editi p. 237 erua Weissenbornio ed. Teubn. VI. p. VI sqq. quae ad reliquias Caesarianas et Livianas supplendas atque illustrandas proposuisse sibi visus est Fr. Guil. Otto in comm. actis ant. Marb. 1850 n. 39-41 inserta, ea in Caesare nullum habent usum (cf. philol. V, 754 sqq.), in Livio parcum. 65 cf. quae enarrant D. G. Morhofius de Patavinitate Liviana cap. I. (XV, 1, 53 sqq. Drakb.) et I. A. Fabricius bibl. Lat. I, 296 sqq. ed. Ern. adde epistulas Poggii duas, quarum alteram edidit Thomas de Tonellis Poggii epp. I, 104 (cf. Orellii symbol. nonnull. ad hist. phil. p. 10), alteram Angelus Maius spicil. Rom. X, 316 (cf. Osanni praef. ad Suet. de rhet. et gramm. lib. p. IX sq.), unam Colucii Salutati editam a Mauricio Hauptio in nunt. soc. lit. Sax. cl. ph. hist. 1850 II, 16-18; de codice quodam Pisano quindecim librorum, ut ferebatur, deperditorum cf. Blumii iter Ital. II, 107, de eo, qui Constantinopoli in regia delitescere dicebatur Mordtmanni comm. philol. V, 760 sq. insertam. 66 cf. Kreyssigium in ed. lib. Liv. XXXIII, p. CXXIII sq. et in cur. sec. ad T. Livii fr. Tol. Misen. 1852 p. 9, Weissenbornium in ed. Liv. Teubn. VI, p. III. VI., ubi hic locus ex Hauptii sententia libri XIV. fragmentis (fr. 4) insertus est, Linkerum in act. gymn. Austr. 1852, 934. 1854, 422, ubi adnotavit, eundem locum sub Titii Iuliani nomine legi in Maii coll. Vat. III, 239. 67 in comm. class. phil. hist. Berol. 1849 p. 221-239 ac seorsim Berol. 1848 cf. act. eiusdem acad. menstr. 1850, 33 sq. Ern. a. Leutsch philol. III, 574 sqq. Kreyssigium in comm. de T. Livii hist. rell. e palimps. Tol. erutis, et eiusdem ad Livii lib. XLI-XLV. annotationibus adiecta, Misen. 1849, atque in curis secundis ad has rell. Misen. a. 1852 editis, qui ad lib. XCV. has lacinias rettulit non improbante Th. Mommsenio, qui secundum literas a B. Borghesio acceptas eas illustravit in nunt. soc. lit. Sax. cl. ph. hist. 1850, 196-199; his adde Huschkium act. iurisprud. hist. XV, 273-286, Weissenbornium 1. 1. fr. 72 p. XVI, coll. p. IV sq. 68 act. antiq. Marb. 1848, 880. 69 v. Kreyssigii ep. ad Kritzium de C. Crispi Sallustii hist. lib. II rell. ex palimps. Tol. erutis Misen. 1852. 70 mus. phil. VIII, 433-440. 71 C. Sall. Crispi hist. fr. II, 47. 49 (50, 1) p. 150 sqq. coll. ep. crit. ad Wuestemannum ibid. p. XII sqq. et ed. min. Lips. a. 1856 p. 282 sq. 72 lib. II fr. 101 sq. p. 117 sq. ed. Sall. stereotypae Lips. 1856. 73 fr. 55 p. XIV. Wssb. cf. Schneidewinum in nunt. d. act. lit. Hal. a. 1843 adiectis n. 61 p. 499-501 et in actis philol. Cassellis a. 1843 79 ve Accuratius harum operis Liviani quadam haud omnino abhorrenpartium, quae aetatem tulerunt, tem, 77 per extremam partem cohabitum inspectantibus id primo piosiorem redditam esse. ipse Liobtutu patefit, Livium non deces-vius iam fere inde ab exordio operis sisse ab ea ratione, qua inde a conscius sibi est, longiorem hic illiterarum Latinarum incunabulis lic sermonem suum in materiis per rerum scriptores usos esse vide- complures libros deinceps tractanmus auctoribus Q. Fabio Pictore dis, velut in bellis cum Volscis et et L. Cincio Alimento: Tovtar de cum Samnitibus gestis, visum iri τῶν ἀνδρῶν ἑκάτερος verba sunt lecturis, quorum satietatem se meDionysii Halic. ant. Rom. I, 6 tuere fatetur 78 atque ipse post οἷς μὲν αὐτὸς ἔργοις παρεγένετο διὰ priora duo bella Punica enarrata τὴν ἐμπειρίαν ἀκριβῶς ἀνέγραψε spatii peracti longinquitate aeque τὰ δὲ ἀρχαῖα τὰ μετὰ74 τὴν κτίσιν fatigatus esse videtur ac quodam τῆς πόλεως γενόμενα κεφαλαιωδῶς horrore percussus, iam providens indeaus. quae ita ad Livium ad- animo, ut ipsius verbis utar, hibenda sunt, ut is, quo propius lut qui proximis litori vadis inducti ad tempus suum accederet, eo ac- mare pedibus ingrediantur, quidcuratius eoque fusius res gestas quid progrediatur, in vastiorem se enarrarit; cum enim liber primus altitudinem ac velut profundum inregum aetatem i. e. duo fere sae- vehi et crescere paene opus, quod cula ac dimidium perlustret, no- prima quaeque perficiendo minui vem sequentes spatium temporis visum sit. ipsa igitur materiae aliquanto minus, haud multo am- mole crescente per extremam opeplius duo saecula complectens ris partem copiosior facta est Livii emetiantur, decadis vero secun- narratio: senili quadam loquacidae libri septuaginta tantum et tate eum affectum et neglegentioquinque annos proximos, ut sin- rem in rebus tradendis redditum guli fere libri rerum per annos esse, quae Niebuhrii 80 est sentenseptenos et dimidium gestarum tia ex reliquiarum lib. XCI. specie narrationem contineant, hos qui ducta, inde vix cum aliqua probasequuntur libri viginti quinque no- bilitate videtur concludi posse, bis servati inde a lib. XXI. usque nam ea, quae aetatem tulit de ad lib. XXXXV. quinquaginta an- morte Ciceronis narratio ex libro norum terminos vix excedunt, ut CXX. hausta 81 pro meo quidem iubinorum fere annorum historiam 77 Quint. I. O. VIII, 3, 53. Charis. p. 242 singuli libri per hanc operis par- Liv. ubertate Lips.1746. Weissenbornius praef. tem persequantur; reliqua vero 1. p. 40 sq. multitudo septem et nonaginta li- P. et quos ibi 1. H. Keilius ed. suae p. 271 brorum haud multo amplius cen- quosque affert Otto act. ant. Marb. 1850, 324 tum et quinquaginta annos com- (adde anecd. rhet. Paris. p. 10, 13 Eckst.), plectebatur, ut binis fere libris terni anni enarrarentur. 75 Iam inde sequitur, Livii enarrationem per se lactea ubertate '76 ubivis conspicuam et a macrologia consoc. p. 40-47 coll. A. G. Zumptio in ann. crit. Berol. 1844 II, 50, 392 et ad tab. Ancyr. VI, 2 p. 91. 74 zára μerà coni. I. G. Hullemanus disp. crit. de annal. max. Amstelod. 1855 p. 71, tà zarà du Rieu disp. de gente Fabia Lugd. Bat. 1856 p. 156. 75 cf. Liv. XXXI, 1. C. G. Lewis an inquiry into the credibility of the early Roman history Lond. 1855 I, 44 sqq. 76 Quint. 1. O. X, 1, 32. Parreidt de lactea quamvis hi omnes uno tantum eodemque exemplo defungantur 'legati non impetrata pace retro unde venerant domum reversi sunt.' ipsa haec verba in libris superstitibus non inveniuntur, his similia lib. VIIII, 2, eodem pertinent alia,veluti idem vocabulum paucissimis verbis interiectis saepissime repetitur, cuius consuetudinis exempla congessit Drakenborchius in ann. ad I, 3, 9. cf. Fittbogenium obs. Liv. p. 46. 10; XXIIII, 20, 3 et 40, 9; XXXVIII, 16, 6. 78 VI, 12, 2 cf. X, 31, 10. 80 Ciceronis orr. etc. fragm. p. 88 schol. hist. Rom. I, 47 sq. sic etiam Car. Reisigius schol. gramm. Lat. ed. Haasius p. 49, Schweglerus hist. R. 1, 105. 81 M. Seneca suas. VII, p. 38 sq. Bip., t. XIV, 807 sq. Drkb., fr. 50 p. XIII sq. Wssb. dicio, cuius subscriptorem ipsum serenitas diffusa sit, fortasse, inexcitare licet Niebuhrium, 82 opti- quit, 87 haec melius agnosceretur a mis primorum librorum locis nec nobis, si libri posteriores nobis essimplicitate nec venustate nec sen- sent servati. suum magnitudine nec animi ge- Diversae sane operis longinqui nerositate cedit; paulo uberiorem partes peculiares sibi laudes quaenarrationem lib. XCI. fragmento runt, id quod eo maxime explicanet ipse tribuo latamque quandam dum est, quod fontes suos saepe simplicitatem ei inesse recte sensit tam presse sequitur Livius, ut eoFr. Lachmannus, 83 neglegentius rum proprietatem fere exprimat et quam similes expeditionum belli-in annales suos transferat. 88 discarum per priores decadas descrip- crimen igitur inter libros priores tiones mihi certe haec non viden- et posteriores vix eo satis definitur exposita atque etiamsi hoc tum videtur a Niebuhrio, quod hi concedendum esset, tamen non prudentia prioribus praestiterint, iustam de tota hac posteriore ope- fonge minore quam illi et arte et ris Liviani parte admitteret ratio- eloquentia conscripti fuerint ac cinationem. immo ipse Niebuh- potíus proxime ad id genus accesrius 84 fatetur, quo magis in opere serint, quo recentiores in narranperficiendo progressus sit Livius, dis rebus sua aetate gestis utuntur. eo propius eum accessisse ad pro-'itaque in eos' inquit89 'praecipue vinciam ipsius indoli aptissimam, cadere macrologiae vituperatioquamvis ibi quoque addat, dolen- nem arbitror, qua Charisius et Diodum esse, quod interim consenue- medes, prudentiores quam ipsi sunt rit. quod igitur ad operis argu- auctores secuti, T. Livium onerant; mentum attinet, vel Niebuhrius quae fortasse a decantata illa Paconcedere videtur, gravissimam to- tavinitate haud multum distat. Nitius operis partem interiisse, ne- hil enim minus urbanum est quam que equidem dubito eorum senten- macrologia.' tiae calculum adicere, quibus Li- At quis sive macrologiam sive viani operis summa in extrema perissologiam evitet, ubi ad 'departe videtur posita fuisse 85 qui- cantatam illam Patavinitatem' perque fatentur, se non intellegere, venerit? quam scimus Livio ab cur hi libri prioribus posthabendi Asinio Polione, severissimo aequasint fuerintve. 86 ac maturiorem lium praesertim scriptorum censoauctoris aetatem ubivis detrimen- re, obiectam esse teste Quintiliano tum illis attulisse ne Niebuhrius inst. or. I, 5, 56 VIII, 1, 3. quod quidem censuit, qui amabili Livii vituperium ad ipsam orationem Lianimo laudato, quo per totum opus vianam pertinere, nemo fere negalaetitia quaedam ac blandissima bit, qui locorum illorum nexum 82 schol. c. I, 50. 83 1. c. I, 115. 84 1. c. p. 49 extr. Je weiter er kam desto näher kam er seinem eigenthümlichen Berufe, leider nur ward er dabei alt.' animo haud praeoccupato examinaverit. neque id me quidem iudice dubium esse potest, quin Livio obiciantur sermonis quaedam proprietates a colore urbano, ho85 v. modo Wachsmuthium d. ältere Gesch. minibus elegantioribus vere Rodes r. Staats p. 33, C. L. Blumium Einleitung manis proprio, recedentes._simili in Roms alte Gesch. p. 125. 148 (qui tamen ratione hodie Itali linguae Toscaco procedit, at ipsum illum librum primum, quem summis laudibus extollit Niebuhrius nae puritatem prae reliquis extolhist. R. I, 519 n. 1103, debilissimam totius ope- lunt, quamvis ore Romano hodiefere, opinor, asseclam habebit), Tainium essai que optime eam pronuntiari fa ris partem esse statuat, cuius iudicii neminem sur Tite Live Lut. Par. 1856 p. 58 sqq. 62 cf. etiam Bolingbrokii sententiam a Gibbonio relatam ipsumque Gibbonium opp. miscellan. III. (Lond. 1815. 4) 371 sq. 86 Lewis inquiry I, 253. n. 21. 87 schol. c. I, 52. 88 cf. Lachmannum 1. c. I, 115. teantur 90, Parisiensesque, post-dam scio.' 'id tu,' ait 'Brute, iam quam vel cum Alsaciensi quodam intelleges cum in Galliam veneris, vel cum Galliae meridionalis in- audies tu quidem etiam verba cola perparum confabulati sunt, quaedam non trita Romae, sed non sine levi quadam malitia ri- haec mutari dediscique possunt; dentes dicere solent: 'nonne tu ex illud est maius, quod in vocibus regione Argentoratensi oriundus? nostrorum oratorum retinnit quidtu vero ex Burdigalensi?', cum dam et resonat urbanius,' quibus pronuntiationis quasdam proprie- addenda sunt quae sequuntur, tates a consuetudine urbana i. e. quae tamen longum est hic descriParisina paululum remotas auri- bere. nam satis iam ex his quae bus tritissimis percipientes tum inde transscripsimus apparet, oleipsum vocabulorum usum ac de- um et operam eos perdidisse, qui lectum ei certe, quae cummaxime id quod summus ille orationis et inter elegantiores ipsius Lutetiae artifex et magister sensit potius incolas obtinet, rationi non omni- quam definire potuit enucleare no congruentem. atque ita rem posse sibi visi sunt hodieque visese Romae habuisse, et ipse dentur. quo accedit, 'quod magnoQuintilianus demonstrat, qui Pa- pere verendum videtur, ne senex tavinitatis Livianae mentione in- sane egregius, sed paullo morosior iecta loco libri octavi supra com- etiam de Livii oratione fastidiose memorato ita pergit: 'quare si fieri et cum cavillatione quadam iudipotest, et verba omnia et vox huius caverit' verba sunt Hauptii, 95 alumnum urbis oleant, ut oratio qui sobrio subactoque iudicio 'neRomana plane videatur, non civi- que enim nos' ait qui sero vivitate donata,'91 et plus semel Cicero. mus subtiliora discrimina quibus veluti 'quare' inquit aliquo libro- urbana oratio a non urbana distarum de oratore loco 92 'cum sit bat intellegere possumus, neque quaedam certa vox Romani gene- quisquam nisi in ea lingua in qua ris urbisque propria, in qua nihil natus est percipit, si paullulum offendi, nihil displicere, nihil anim- peregrini sermonis admiscetur.'96 adverti possit, nihil sonare aut cui egregii philologi sententiae olere peregrinum, hanc sequamur iuvabit comparasse, quae summus neque solum rusticam asperita- historiae conscribendae apud Antem, sed etiam peregrinam insolen-glos artifex Thomas Babington tiam fugere discamus.' didicerat Macaulay posuit in elegantissima hoc Plautus Umber, didicerat Nae- commentatione de Addisone convius Campanus, 98 iudice Polione scripta.97 primus vero iustam ac non didicit Livius Patavinus. quod-rectam de Patavinitate Liviana si vero accuratius hoc argumen- disputationem instituit D. G. Mortum persecuturi et Patavinitatem hofius, cuius commentatio prodiit per ipsum Livii opus indagaturi Kilonii 1685,98 ubi etiam aeque vaqui est' quaerimus 'iste tandem urbanitatis color?' id quod ex se Brutum quaesivisse narrat idem Cicero,94 ípsum Ciceronem ad hanc Einleitung etc. III, 142. Tiraboschium hist. quaestionem 'nescio,' responden- lit. Ital. tom. I. part. III. lib. III. cap. III. §. tem inveniemus 'tantum esse quen 95 ind. 1. Berol. aest. 1855 prooem. p. 5. XI. p. 221 sq. ed. Moden. a. 1772. 97 Welcher moderne Gelehrte kann, wenn er aufrichtig sein will, sagen, dass er in Li90 requiritur 'lingua Toscana in bocca Ro-vius Styl die geringste Unreinheit bemerkt? mana.' Ist es aber nicht gewiss, dass Pollio, dessen 98 repetita est in Morhofii dissertationibus |