Totum vero opus quominus in- buhrio 228 referendi argumenta idotegrum ad saecula posteriora pro- nea non cognovi nec magis Lerpagaretur nec Caligulae nec Do- schii,229 qui vel quinos vel denos limitiani odium impedivit, quorum bros, prout argumenti rationes ille et de Homeri carminibus abo- poscerent, coniunctim a Livio edilendis cogitavit: 'et Vergilii ac tos esse censebat, arridet sentenTiti Livii scripta et imagines pau- tia per libros servatos satis spelum afuit, quin ex omnibus biblio-ciose ab auctore defensa: nam, ut thecis amoveret, quorum alterum omittam, hanc quinorum denorumut nullius ingenii minimaeque doc- ve librorum edendorum vicissitutrinae, alterum ut verbosum in dinem arbitrariam atque incompohistoria neglegentemque carpe- sitam parum probabilem videri, bat,' 224 hic Metium Pomposianum ipsa haec ratio posterioribus licum alias ob causas tum ideo intere- bris, ut mihi quidem videtur, haud mit, 'quod contiones regum ac du- ubique potest aptari. grammaticos cum ex Tito Livio circumferret.'225 vero iam primo p. C. n. saeculo Linam, ne periochas afferam, quarum vio manus admovisse Quintilianus nec auctor nec aetas potest con- testatur, qui 230 T. Livius' ait 'hestitui,226 Avienus teste Servio ad xametri exordio coepit "facturusne Verg. Aen. X, 388 coll. 272 totum operae pretium sim." nam ita ediVergilium et Livium iambis scripsit dit estque melius quam quomodo hodieque omnium fere totius ope- emendatur,' eademque aetate sturis partium vestigia apud scripto- dia Liviana viguisse, ne Metium res tertii, quarti, quinti, sexti p. C. Pomposianum iterum afferam, Plin. saeculi invenimus. ubiubi vero nius minor docet narrans, 231 accuratior loci alicuius affertur no- duodevicesimum annum agentem titia libri numerus additur ab ipso Titi Livii librum imminente illa Livio, ut supra vidimus, constitu- ignium Vesuvianorum eruptione, tus, decadum autem mentio non quae avunculo mortem tulit, quasi ante Gelasii a. 492-496 pontificis per otium legisse atque etiam, ut max. adversus Andromachum epi- coepisset, excerpsisse, et Martiastulam adicitur,227 qui 'Lupercalia lis, qui 232 autem' ait 'propter quod instituta sunt quantum ad ipsius superstitionis commenta respectant, Livius secunda decade loquitur.' at primores certe decem libros centum fere ante Gelasium annis in unum corpus coniunctos fuisse docet recensio Victoriana cummaxime accuratius pertractanda, ad Livium tamen ipsum hanc operis distinguendi rationem cum Nie

224 Suet. Cal. 34.

225 Suet. Dom. 10. Xiphilin. ex Cass. Dione LXVII, 12.

226 v. O. Iahnii praef. ed. periocharum p. VIII.

se

'pellibus exiguis' inquit 'artatur Livius ingens,

quem mea non totum bibliotheca capit.'288

studia vero ulteriora in ipsa emendatione posita per primam decada accuratius dignoscere licet. haec ad priorum grammaticorum emenba modo allata docent in optimis dationes sese applicuisse, ipsa verhuius recensionis libris sic scripta: 'facturusne sim operae pretium.' ipsius vero huius recensionis ve

228 schol. comm. I, 46 sq.

229 röm. Diorthosen p. 26 sq. = Mus. des rhein. westph. Schulmännervereins III, 252 sq. 230 I. O. VIII, 4, 74. 231 epp. VI, 20, 5. 232 epigr. XIIII, 190.

227 ap.Baronium annal.eccl.a. CCCCXCVI. num. XXXV. (indeque ap. Drakenborchium XV, 1, 612, apud Weissenbornium fr. 63 p. XV.), apud Mansium concil. exc. VIII, 95 sqq.; Iaffeus regest. pont. Rom. hanc ep. comme- 233 lunium Maximum, Statii aequalem, ipsa morat ad a. 492-496 p. 60 n. 463. ignavia le- et Sallustii et Livii opera in breve coegisse gentium opus Livianum in decadas distribu- ex verbis Statianis silv. IIII, 7, 53 sqq. viros tum esse censuit Fr. Petrarca in ep. ad Boc-doctos dictionis poeticae nimis incuriosos cacium. collegisse arbitror.

stigia ex librorum manuscriptorum sint ad Taciti Agricolae cap. 10,241 subscriptionibus post alios 234 illustrarunt L. Lerschius,285 G.B. de Rossi, 286 O. Iahnius, 237 qui ex codicum lectionibus saepe sive mutilis sive corruptis genuinam hanc subscriptionum formam elicuit: 'ut Livius inquit' ait 'nihil tam

ubi Livius et ipse laudatur. a Prisciano tamen paulo ultra progrediendum esse arbitror et ex loco quodam Ionae, abbatis Bobiensis saec. VII, qui in vita S. Columbani 242

Nicomachus Flavianus v. c. III. praefect. urbis emendavi apud Hennam.

sanctum religione tamque custodia clausum, quo penetrare libido nequeat,' nisi ipsa haec verba aliunde translata esse demonstrabi

Nicomachus Dexter v. c. emendavi ad exemplum parentis mei tur, et ex scholiis Lucani cod. Voss. Clementiani. VII, 471, Voss. Berol. C. X, 471, eoVictorianus v. c. emendabam rundem et Guelferbytani X, 521, domnis Symmachis, quae probare videntur belli civilis quarum tamen subscriptionum sola libros, certe lib. CXI. et CXII, Vacquem ad saecutertia omnibus primae decadis li- cae ad manus fuisse, lum sextum olim a se relatum postbris subscripta invenitur, cum prima ad calcem librorum VI. VII. ea vel quarto vel etiam tertio saeVIII, cum altera pone lib. III. IIII. culo assignavit C. F. Weberus; 243 V coniuncta, ut uterque Nicoma-at Vaccam Isidori originum libros chus ternos tantum libros, Victo-expilasse equidem pro explorato habeo.244 historiae vero miscellae rianus universam decadem emen- locus,245 ubi Claudius, Valerius Andavisse videatur. ipsum vero Q. Aurelium Symmachum his studiis tias, Polybius deinceps afferuntur, intentum fuisse ex epistula qua-vium quidem est relatus a Bayero 246 cum aliis eiusdem historiae ad Lidam eius ad Valerianum scripta 238 elucet, ubi 'munus' ait 'totius Li- quique eum sequitur Lachmanno 247 et revera e Livio haustus est:248 at viani operis, quod spopondi, etiam in ipsam historiam miscellam locus nunc diligentia emendationis mo- ille illatus est ex Orosio V, 3 eoratur.' nec proxima aetate Livii lectionem neglectam esse supra ficati referendi sunt. demque reliqui loci a Bayero signisignificavimus. quae tamen aetas arctioribus finibus definienda esse videatur. nam a Prisciano ad Ioannem Sarisberiensem et ipsum libros modo hodieque servatos excitantem nusquam locos Livianos ex ipso fonte haustos legi auctor est Niebuhrius. 239 in cuius auctoritate mihi in scriptoribus medii aevi haud ita versato acquiescendum fere est. quae enim Iornandes 240 de Britannia Livio refert auctore, ea vereor ne referenda

usque

234 v. Iahnium 1. ann. 237 laudando p. 335. 235 1. ann. 229 1. p. 27 (253) sqq. 236 in comm. de inscr. honoraria Nicomachi Flaviani ann. inst. arch. Rom. XXI, 283-361, ubi cf. inprimis p. 320 sqq.

237 nunt. soc. lit. Sax. cl. phil. hist. a. 1851 p. 335 sqq.

238 Symm. epp. VIIII, 13. 239 schol. comm. I, 67. .

240 de origine actuque Getarum c. 2.

Saeculi vero septimi initio vel praecedentis exitu Gregorius pridio dedisse fertur bibliothecam mus pont. max. a. 590-604 incen

241 sic etiam H. de Sybel de fontibus libri Iordanis diss. p. 13; aliis ex ipso Livio lornandes videtur hausisse veluti Wexio prolegg. in Tac. Agric. p. 23.

242 Bedae opp. III, 201 ed. Colon.

243 v. ed. Luc. cum not. sel. Grotii III. 809-814 ind. lect. Marb. aest. 1856 p. 15. 1831 p. IV sqq, Allg. Schulzeitung 1831 II,

244 eandem sententiam, alibi fortasse a me probandam, Isidorum a scholiasta Lucani excerptum esse, non ex scholiis hausisse et Oudendorpius protulit (ad Phars. I, 1 et passim) et F. G. Otto in act. ant. Darmst. 1850, 309, qui tamen Vaccam saeculo sexto assignat ibid. p. 310. locis supra commemoratis, qui ex Livio hausti sunt, alios coniectura addit ibid. p. 318 sqq.

245 Muratori scr. rer. Ital. I. p. 25. 246 fasti Achaici illustrati: comm. acad. Petrop. V, 447.

247 1. c. II, 10 n. 2.

248 cf. de Moerner de Orosii vita etc. p. 123.

quandam Romanam gentilem, quam men beatus Gregorius bibliotheomnes scriptores, qui hoc incendi- cam combussisse gentilem, quo dium attigerunt,249 Palatinam fuisse vinae paginae gratior esset locus arbitrati sunt Ioannis Sarisberien- et maior auctoritas et diligentia sis verbis nisi, qui 250 'ut traditur' ait 'a maioribus, incendio dedit' Gregorius

'Scripta Palatinus quaecumque tenebat Apollo.

studiosior. sed haec sibi nequaquam obviant, cum diversis temporibus potuerint accidisse.' hic certe non de Palatina, sed de Capitolina quadam, si dis placet, bibliotheca in quibus erant praecipua, quae sermo est, 255 Sarisberiensis vero coelestium mentem et superiorum quin utroque loco idem incendium oracula videbantur hominibus re- indicare voluerit equidem non duvelare.' me vero iudice h. 1. Saris- bito; accedit quod Palatinae biberiensis in universum tantum si-bliothecae usque ad Gregorii temgnificasse videtur bibliothecam Pora propagatae nullum praeterea quandam auctorum paganorum a extat vestigium; sic utraque quiGregorio esse incensam, versu sci- dem narrationis forma, si priore licet Horatiano 251 leviter immutato revera bibliothecae Palatinae inad ipsas literas gentiles designan-cendium indicatur, apocrypha, ut das usus. quodsi vero revera bibli- verbo uti liceat, mihi esse videtur. at othecam Palatinam designaturus inde non sequitur, Gregorium nulerat Sarisberiensis, sibi ipsi, id los paganorum libros incendio dequod recte animadvertit Tira-disse: immo recte Blumius et Margboschius,252 contradixit; nam alio graffius 256 11. supra ll. narrationis quodam foco 253 narrat, flagitia reistius summam eatenus defendunt, gis, Commodi sc., poenam urbis in- ut revera auctores quosdam gentisecutam esse: 'nam fulmine' inquit les cremandos iusserit Gregorius Capitolium ictum, ex quo facta ipseque Sarisberiensis, ut vidiflammatio, bibliothecam illam maiorum cura studioque compositam aedesque alias iuxta sitas rapaci turbine concremavit. 254 fertur ta

mus, altero fortasse loco ab hac explicatione ita tantum recedit, ut numerum librorum concrematorum verbis illis poetae Venusini in usum vocatis nimis extollat. nec per se incredibilis est Antonini, archie249 v. modo Silv. Luersenium de templo et piscopi Florentini Cosmo I. Medibibi. Apoll. Palatin. Franeq. 1719 p. 230 sqq. Baylium dict. hist. et crit. s. v. Grégoire I. t. II, ceo aequalis, narratio ad Ioannis 598 sq. ed. Bas. a. 1738, qui nullis, Heerenium Dominici cardinalis (archiepiscopi Werke IIII.) 80 sq., qui paulo levioribus argu- testimonium provocans, 257 Gesch. d. class. Litt. im Mittelalter 1. (hist. Ragusani per annos 1408-1419) mentis Sarisberiensis narrationem addubitat, 'quod neutroque accuratiorem G. I. Th. Lauium Gre- omnes libros, quos potuit habere gor 1. der Grosse nach seinem Leben u. sei-Titi Livii comburi fecit' Gregorius, ner Lehre geschildert Lips. 1845 p. 11; sobrio rectoque iudicio totam hanc quaestionem at- 'quare ibi multa narrantur de sutigerunt Fr. Blumius itin. Ital. I, 27 sq. n. 38 perstitionibus idolorum,' certa taet E. W. Marggraffius de Gregorii M. vita men ac fide digna auctoritate dediss. Berol. 1845 p. 15 sq.; eius qui nuper de Gregorio eiusque aetate scripsit Pfahleri li- stituta, ut ex ipsa illa incendii a brum (Francofurti ad M. a. 1853) inspicere Ioanne Sarisberiense relati memo250 de nug. cur. II, 26 extr. p. 123 ed. Lugd. visa sit. 258 ria profluxisse merito viris doctis

non potui.

Bat. a. 1639.

251 epp. I, 3, 17.

252 hist. lit. Ital. tom. III. lib. II. cap. II. §. X. p. 93 ed. Moden. a. 1773, qui cf. p. 89 sqq. §. VII sqq. de tota hac re contra Bruckerum fuse disputans.

253 ibid. VIII, 19 p. 646.

254 haec hausit Sarisberiensis ex Oros. VII, 16, qui sua h. 1. ex Hieronymo desumpsit v. de Moerner 1. cummaxime I. p. 63. 164.

Livi vol. 1.

255 cf. Beckerum ant. Rom. I. p. 394 n. 765.

256 is tamen immerito Schroeckhium vituperavit, locum libri VIII Policratici ad Capitolinam quandam bibliothecam referentem. 257 Anton. summa theol. p. IV. tit. XI. c. IIII. §. III.

258 cf. modo Lewis 1. 1. I, 264 n. 48. eodem

C

Eorum qui nobis supersunt libro- tis neglegenter scriptum esse ex rum manu scriptorum nullus Gre- multis scripturae vitiis appareat, gorii aetatem anteit, si forte lacera ex parcis reliquae variae lectionis illa libri XCI. in cod. Palatino bibl. per tam exiguam particulam exVatic. rescr. XXIV. fragmenta, cerptae vestigiis certum de ea, quamquam ne horum quidem aetas quae inter hunc et reliquos codices satis stabilita est, 259 et cod. ca- mss. obtinet ratione iudicium propit. Veronensis XXXVIII libro- ferre haud ausim, quamvis mihi rum III-VI reliquias excipias; quidem emendationem Victorianeharum reliquiarum notitia debetur am sapere non videtur. multo miFr. Blumio,260 qui specimen variae nus constat de cod. primae huius lectionis inde excerpsit ad lib. III. decadis Askewiano, quem literis caput 29 sq. pertinens, scripturae uncialibus scriptum a se visum esse aetatem haud accuratius defini- in epistula Amstelodami d. VIII. m. vit. 261 codicum vero superstitum Iul. a. MDCCXXXXIX. ad IoanGregorio fere aequalis esse vide-nem Iacobum Reiskium data nartur cod. olim Larishamiensis, nunc rat Io. Steph. Bernardus, medicus Vindobonensis librorum XLI-literarum elegantiorum peritus. 264 XLV, qui sexto p. C. n. saeculo a hunc librum in bibliothecam Tayiudicibus harum rerum peritissimis lorianam ex Askewiana migrasse adsignatur, eodem paulo posterior Alschefskio compertum fuisse vibibl. imp. Parisinae cod. Puteaneus detur, 265 equidem bibliothecae Asdecadis tertiae. cum vero singuli kewianae manuscriptae 266 inspicodices singulas fere decadas com- ciendae facultatem nancisci non plectantur, in ulteriore textus, potui nec meliore successu ipsius quem vocant, historia per librorum codicis per Angliam vestigia a me mss. seriem continuanda 262 singu- rogatus dum in illis regionibus molae decades singillatim pertractan- raretur anquisivit vir eruditissidae sunt. mus Carolus Pertzius. multo magis

Primae ergo decadis 263 reliquiae nec tamen satis notus est alter coantiquissimae sunt folia Veronen- dex, nunc ipse vel latens vel amissia. si ex exiguo illo lectionis spe-sus, quem Reinhardo a Ritpur, eccimine a Blumio proposito argu- clesiae Vormaciensis decano, ex mentum capere licet, is liber, quo bibliotheca illic publica acceptum folia haec pertinebant, ab optimo- refert Beatus Rhenanus, 267 ad lirum codicum nostrorum scriptura bros huius decadis primores sex satis longe recessit: cum tamen sa- - desinunt enim eius adnotationes in lib. VI. c. 28 §. 7 emendandos praeclare hoc libro usus. 268 pertinuit autem is, quod recte ex Rhenani adnotationibus ad Liv. I, 44, 4; |II, 30, 4; 36, 3 collegit Drakenbor

referendus est novicius quidam nuntius de Ciceronis libris a Gregorio combustis, de quo Tiraboschium 1. 1. laudasse sufficiat.

259 v. Niebuhrii ad Cic. orr. fragm. etc. praef. p. 18 sqq.

260 mus. Rhen. Niebuhrian. II. 1828 p. 336-343.

261 folia nonnulla Livii rescripta Bobiensia a de Vesmio detecta esse Haenelius narravit in Krit. Jahrbb. f. deutsche Rechtswissenschaft 1844 II. p. 1053.

262 cf. Drakenborchii syllabus codd., quibus in Livio recensendo usus sum, XV, 1, 613 sqq. ed. Stuttg.; Alschefskium über die krit. Behandlung der Geschichtsbücher des T. Livius Berol. 1839. 4 collatis eiusdem praefationibus et ad lib. XXX editionem et ad singula ed. librorum Livianorum maioris volumina,

264 loh. Iac. Reiskens v. ihm selbst aufgesetzte Lebensbeschreibung p. 348 sq. 265 praef. ed. Livii II. p. XII. 266 bibl. Askewiana ms. auct. vend. m. Mart. 1785. Lond. 1785.

267 cf. eius ad Liv. I, 20, 2; VI, 1, 2 et ad Tac. ann. VI, 37 adnotationes et Drakenborchii praef. XV, 1, p. LV sqq., ubi p. LVII alterius cod. a Rhenano in usum vocati mentio inicitur, p. LXI sq. duorum codd. a Gelenio adhibitorum.

263 cf. Weissenbornium in Iahnii ann. 268 librum in fine mutilum primis quoque XXXV, 356 sqq. XXXVIIII, 243 sq. Heerwa- | duobus ternionibus caruisse queritur Rhenagenium nunt. d. Monac. XVI. n. 80 sq. XIX. nus ad Liv. I, 20, 2, unde adnotationes eius n. 132 sq.

incipiunt.

chius,269 ad libros ex Victoriani nunc in prima decade Liviana reNicomachorumque recensione pro- censenda Mediceus liber solus pro gnatos, unde praeter fragmenta fundamento habendus est, a quo Veronensia, de quibus nondum sa- secundum rectum Mauricii Hauptii tis constat, primae decadis libri iudicium, mus. phil. I, 474 prolaquotquot enotuerunt omnes origi- tum, nisi necessitate cogente numnem ducunt, plerumque ipsis sub- quam recedendum est. cuius libri scriptionibus superstitibus testa- nec Gronovio, ut diximus, nec Dratam. dolendum tamen est, illam re- kenborchio ignoti plena tamen nocensionem non satis accurate con- titia Alschefskio demum debetur fectam esse, ut ex ipsius archetypi eiusdemque viri studiosa diligentia scriptura male ac neglegenter lecta alter primae huius decadis Liviamulti errores in exemplar Symma- nae fons reclusus est cod. bibl. imp. chianum indeque in exemplaria Paris. 5725, olim Colbertinus, 271 nostra sese insinuarint. accedit, qui quamvis in plerisque cum Mequod haec et male aucta sunt va- diceo conspirans originem tamen riis lectionibus glossisque ex pri- ducere videtur ex alio recensionis mario illo codice, ubi inter lineas Victorianeae exemplari, quod Meet ad marginem adscriptae erant, dicei archetypo paulo inferius erat. inter ipsa scriptoris verba receptis, ad librum hunc Parisinum proxiet male imminuta singulis verbis me accedunt duo alia exemplaria, totisque sententiis inter scriben-Bambergense alterum,alterum Eindum oculorum plerumque errore sidlense, quorum illud diligenter a librariis omissis. suo igitur iure nuper descriptum et per librum I. Niebuhrius: 270 'wir hängen bei der collatum est in prolusione scholaersten Decade an dem Faden eines ein- stica gymnasii Baruthini a. 1856 ab zigen Urexemplars, dessen Text durch H.W.Heerwagenio, hoc viris doctis eine sehr leichtfertige Recension ange- Orellii opera primum innotuit. 272 ordnet ist.' ex huius igitur ipsius re- huius codicis 273 collatio a Mauricio censionis vestigiis per libros mss. Hauptio accuratissime instituta et propagatis illius archetypi forma Weissenbornio nuper in libris his artis criticae opera eruenda et re-recensendis affuit et meo usui viri stituenda est. ipsius vero huius egregii liberalitate concessa est. archetypi emendatio interdum qui- ad ipsam hanc cod. Parisini famidem, ubi depravationis causa in- liam pertinet cod. Helmstadiensis dagari potest, feliciter procedere I, cuius lectionibus ex soc. Ienensis poterit - in universum hunc ter- Lat. novorum actorum vol. I. deminum certa artis lege vix trans- sumptis Stuttgartiana Livii Dragrediemur. kenborchiani editio aucta est. ReRecensionem vero hanc ex libris liquorum codicum a Drakenborchio hodie superstitibus optime servat in usum vocatorum, qui ad Mediceum cod. Mediceus bibl. Flor. Laur. propius accedunt, quamvis nullus plut. LXII, 19 membranaceus saec. eorum nec ex ipso nec ex archetypo XI, de quo post Bandinium egit eius descriptus est, optimus est Alschefskius praef. Liv. I, p. X sq. Harleianus primus librorum octo huius codicis, qui cod. Vormaciensi priorum quamvis crebris omissiofere gemellus est, pretium recte nibus foedatus, ad quem proxime agnovit I. F. Gronovius. at illius accedunt Leidensis primus quique libri Vormaciensis lectiones cum a Rhenano non ea, quam hodie in veterum libris excutiendis exigimus accuratione enotatae sint,

269 1. 1. p. LVI sq. cf. Iahnium 1. ann. 237 1. p. 335.

270 hist. Rom. II, 207 cf. Cic. orr. fr.etc. p.82.

271 cf. Alschefskius 1, XIII sq.

272 in Seebodii nov. ann. I, 1831, 396 sqq. 273 saec. IX. esse dicitur in catal. mss.

Einsidlensium ap. Haenelium catal. lib. mss. p. 663 n. 218, est vero variis saec. X. manibus scriptus teste Hauptio; continet praef. et lib. I, 1-28, 2; IIII, 30, 14-VI, 36, 3 cf. adn. crit. ad hos ll.

C*