Populus Romanus paulo ante gentium moderator, exutus imperio, gloria, jure, agitandi inops despectusque, ne servilia quidem alimenta ' reliqua habet.

I

.

IV. Sociorum et Latii magna vis, civitate pro multis et egregiis factis a vobis data, per unum prohibentur : et plebis innoxiae patrias sedes occupavere pauci satellites, mercedem scelerum. Leges, judicia, aerarium, provinciae, reges, penes unum; denique necis civium, et vitae licentia, Simul humanas hostias vidistis et sepulchra infecta sanguine civili. Estne viris reliqui aliud, quam solvere injuriam, aut mori per virtutem ? Quoniam quidem unum omnibus finem natura, vel ferro septis, statuit: neque quisquam, extremam necessitatem nihil ausus, nisi muliebri ingenio, exspectat. Verum ego seditiosus, uti Sulla ait, qui praemia turbarum queror; et bellum cupiens, quia jura pacis repeto.

V. Scilicet, quia non aliter salvi satisque tuti in imperio eritis, nisi Vettius Picens, scriba Cornelius aliena bene parata prodegerint: nisi adprobaveritis omnis proscriptiones innoxiorum ob divitias : cruciatus virorum illustrium; vastam urbem fuga et caedibus: bona civium miserorum, quasi Cimbricam praedam 5, venum aut dono datam. At objectat mihi possessiones ex bonis proscriptorum: quod quidem scelerum illius vel maxumum est, non me neque quemquam

1 Lege a Graccho lata ex aere pubblico quini modii tritici singulis mensibus pauperibus civibus viritim distribuebantur, quantum servis dari solebat. Sulla, rerum potitus, hanc legem abrogaverat.

2 Qui ad sepulchra Sullanorum occisi fuerant. Praesertim innuit tristem Marii Gaditani exitum, quem per ora vulgi ad sepulchrum Lutatiae gentis pertractum, non prius vita privavit, quam oculos infelicis erueret,

et singulas corporis partes confringeret. Val. Max. 1. 9, c. 2.

3 Sullae rapinarum ministri, De Cornelio seu Chrysogono diffuse scribit Cicero in Oratione pro Sexto Roscio.

4 Multos Sulla proscripsit insontes, ut suos divitiis expleret. 5 Cimbri, Germaniae populi a Mario profligati, eam regionem tenuere, quae nunc est pars regni Daniae, et Cimbrica Chersonesus dicta est.

omnium satis tutum fuisse, si recte faceremus. Atque illa, quae tum formidine mercatus sum, pretio soluto, jure dominis tamen restituo: neque pati consilium est, ullam ex civibus praedam esse. Satis illa fuerint, quae, rabie contracta, toleravimus, manus conserentes inter se Romanos exercitus, et arma ab externis in nosmet versa.

VI. Scelerum et contumeliarum omnium finis sit. Quorum adeo Sullam non poenitet, ut et facta in gloria numeret, et, si liceat, avidius fecerit. Neque jam, quid existumetis de illo, sed quantum vos audeatis vereor: ne, alius alium principem exspectantes, ante capiamini '; non opibus ejus, quae futiles et corruptae sunt, sed vestra secordia, quam captum iri licet, et quam audeat, tam videri felicem 3. Nam praeter satellites commaculatos, quis eadem vult? aut quis non omnia mutata, praeter victoriam? Scilicet milites, quorum sanguine Tarrulae Seyrroque, pessumis servorum, divitiae partae sunt? An quibus praelatus in magistratibus capiundis Fusidius, ancilla turpis, honorum omnium dehonestamentum ? Itaque maxumam mihi fiduciam parit victor exercitus, cui per tot vulnera et labores nihil, praeter tyrannum, quaesitum est. Nisi forte tribuniciam potestatem eversum profecti sunt per arma, conditam a majoribus suis, utique jura et judicia sibimet extorquerent; egregia scilicet mercede, cum, relegati in paludes et silvas, contumeliam atque invidiam suam, praemia penes paucos intellegerent.

I Innocentia pro malevolentia ducebatur, et qui abstinebant, adversae parti favere putabantur. 2 Vereor ne ante capiamini, quam Sullam capere liceat, quia per secordiam cunctamini.

3 Timeo omnia Sullam ausurum esse, cum omnia ei prospera eveniant, ideoque jure ei a felicitate cognomentum fore.

4 Per summum contemtum et

6

infamiam de viro ancillam dixit, Fusidius Sullae satellitum scelestissimus ei proscriptionis consilium dedit: quapropter quaesturam obtinuit anno 673,

5 Praemia enim turpissimis ho minibus contulit.

6 Procul ab otio et a deliciis urbis. Sulla veteranis militibus agros in Piceno et in Gallia Cisalpina distribuerat.

VII. Quare igitur tanto agmine atque animis incedit? Quia secundae res mire sunt vitiis obtentui: quibus labefactatis, quam formidatus antea est, tam contemnetur: nisi forte spccie concordiae et pacis, quae sceleri et parricidio suo nomina indidit. Neque aliter populo Romano esse belli finem ait, nisi maneat expulsa agris plebes, praeda civilis acerbissuma, jus judiciumque omnium rerum penes se, quod populi Romani fuit. Quae, si vobis pax et concordia intelleguntur, maxuma turbamenta Reipublicae atque exitia probate : adnuite legibus inpositis; accipite otium cum servitio ; et tradite exemplum posteris ad populum Romanum suimet sanguinis mercede circumveniundum. Mihi, quamquam per hoc summum imperium satis quaesitum erat nomini majorum, dignitati atque etiam praesidio ; tamen non fuit consilium, privatas opes facere; potiorque visa est periculosa libertas quieto servitio. Quae si probatis, adeste, Quirites; et, bene juvantibus diis, M. Aemilium consulem ducem et auctorem sequimini' ad recipiundam libertatem.

I Formula evocationis in re tre- suli fere propria. pida repentinoque tumultu, con

I. MAXUME

AXUME vellem, P. C., Rempublicam quietam esse, aut in periculis a promtissumo quoque defendi, denique prava incoepta consultoribus noxae esse. Sed contra, seditionibus omnia turbata sunt, et ab iis, quos prohibere magis decebat. Postremo, quae pessumi et stultissumi decrevere, ea bonis et sapientibus faciunda sunt. Nam bellum atque arma, quamquam vobis invisa, tamen quia Lepido placent, sumenda sunt. Nisi forte cui pacem praestare et bellum pati consilium est.

II. Pro dii boni, qui hanc urbem, omissa cura, adhuc regitis; M. Aemilius, omnium flagitiosorum postremus, qui pejor an ignavior sit deliberari non potest, exercitum opprimundae libertatis habet, et se e contemto metuendum effecit vos mussantes et retractantes verbis et vatum carminibus pacem optatis magis quam defenditis: neque intellegitis, mollitia decretorum vobis dignitatem, illi metum detrahi. Atque id jure : quoniam ex rapinis consulatum, ob seditionem provinciam cum exercitu adeptus est. Quid ille ob benefacta cepisset, cujus sceleribus tanta praemia tribuistis? At scilicet ii, qui ad postremum usque legatos, pacem, concordiam et alia hujuscemodi decreverunt, gratiam

1 Qui ad patres, non ad deos refertur, quasi diceret: Vos allo-, quor patres, qui Rempublicam absque ulla cura administratis.

Si enim aliquid studii Reipublicae fuisset, provisum esset në M, Aemilius ec.