Quinctius ab Argis Elateam, unde ad bellum Spartanum 7 profectus erat, copias reduxit.

Sunt qui non ex oppido proficiscentem bellum ges- 8 sisse tyrannum tradant, sed castris adversus Romana 9 positis castra, diuque cunctatum, quia Aetolorum auxilia expectasset, coactum ad extremum acie confligere inpetu in pabulatores suos a Romanis facto: eo proelio victum 10 castrisque exutum pacem petisse, cum cecidissent quattuordecim milia militum, capta plus quattuor milia essent.

XXXXII. Eodem fere tempore et a T. Quinctio de 1 rebus ad Lacedaemonem gestis et a M. Porcio consule ex Hispania litterae adlatae. utriusque nomine in dies ternos supplicatio ab senatu decreta est.

L. Valerius consul cum post fusos circa Litanam sil- 2 vam Boios quietam provinciam habuisset, comitiorum 3 causa Romam rediit et creavit consules P. Cornelium Scipionem Africanum iterum et Ti. Sempronium Longum. horum patres primo anno secundi Punici belli consules fuerant. praetoria inde comitia habita: creati P. Corne- 4 lius Scipio et duo Cn. Cornelii, Merenda et Blasio, et Cn. Domitius Ahenobarbus et Sex. Digitius et T. Iuventius Thalna. comitiis perfectis consul in provinciam rediit.

Novum ius eo anno a Ferentinatibus temptatum, ut 5 Latini, qui in coloniam Romanam nomina dedissent, cives Romani essent. Puteolos Salernumque et Buxentum ad- 6 scripti coloni, qui nomina dederant; et cum ob id se pro civibus Romanis ferrent, senatus iudicavit non esse eos civis Romanos.

XXXXIII. Principio anni, quo P. Scipio Africanus 1 iterum et Ti. Sempronius Longus consules fuerunt, legati Nabidis tyranni Romam venerunt. iis extra urbem in 2 aede Apollinis senatus datus est. pax, quae cum T. Quinctio convenisset, ut rata esset, petierunt impetraruntque. de provinciis cum relatum esset, senatus fre- 3 quens in eam sententiam ibat, ut quoniam in Hispania et Macedonia debellatum foret, consulibus ambobus Italia provincia esset. Scipio satis esse Italiae unum consulem 4 censebat: alteri Macedoniam decernendam esse. bellum

grave ab Antiocho inminere. iam ipsum sua sponte in 5 Europam transgressum; quid deinde facturum censerent, cum hinc Aetoli haud dubie hostes vocarent ad bellum, illinc Hannibal Romanis cladibus insignis imperator sti6 mularet? dum de provinciis consulum disceptatur, praetores sortiti sunt: Cn. Domitio urbana iurisdictio, T. 7 Iuventio peregrina evenit, P. Cornelio Hispania ulterior, Sex. Digitio citerior, duobus Cn. Corneliis, Blasioni Si8 cilia, Merendae Sardinia. in Macedoniam novum exercitum transportari non placuit, eum, qui esset ibi, reduci in Italiam a Quinctio ac dimitti; item eum exercitum dimitti, qui cum M. Porcio Catone in Hispania esset; 9 consulibus ambobus Italiam provinciam esse et duas urbanas scribere eos legiones, ut dimissis quos senatus censuisset exercitibus octo omnino Romanae legiones

essent.

1 XXXXIIII. Ver sacrum factum erat priore anno, 2 M. Porcio et L. Valerio consulibus. id cum P. Licinius pontifex non esse recte factum collegio primum, deinde ex auctoritate collegi patribus renuntiasset, de integro faciendum arbitratu pontificum censuerunt ludosque magnos, qui una voti essent, tanta pecunia, quanta ad3 soleret, faciendos: ver sacrum videri pecus, quod natum esset inter kal. Martias et pridie kal. Maias P. Cornelio et Ti. Sempronio consulibus.

4

Censorum inde comitia sunt habita. creati censores Sex. Aelius Paetus et C. Cornelius Cethegus principem senatus P. Scipionem consulem, quem et priores censores legerant, legerunt. tris omnino senatores, neminem curuli 5 honore usum, praeterierunt. gratiam quoque ingentem apud eum ordinem pepererunt, quod ludis Romanis aedilibus curulibus imperarunt, ut loca senatoria secernerent a populo; nam antea in promiscuo spectarant. equitibus quoque perpaucis adempti equi, nec in ullum ordinem saevitum. atrium Libertatis et villa publica ab isdem refecta amplificataque.

6

Ver sacrum ludique Romani votivi, quos voverat Ser. Sulpicius Galba consul, facti. cum spectaculo eorum occupati animi hominum essent, Q. Pleminius, qui propter

multa in deos hominesque scelera Locris admissa in carcerem coniectus fuerat, comparaverat homines, qui pluri- 7 bus simul locis urbis nocte incendia facerent, ut in consternata nocturno tumultu civitate refringi carcer posset. ea res indicio consciorum palam facta delataque ad sena- 8 tum est. Pleminius in inferiorem demissus carcerem est necatusque.

XXXXV. Coloniae civium Romanorum eo anno de- 1 ductae sunt Puteolos, Volturnum, Liternum, treceni homines in singulas. item Salernum Buxentumque coloniae 2 civium Romanorum deductae sunt. deduxere triumviri Ti. Sempronius Longus, qui tum consul erat, M. Servilius, Q. Minucius Thermus. ager divisus est, qui Campanorum fuerat. Sipontum item in agrum, qui Arpino- 3 rum fuerat, coloniam civium Romanorum alii triumviri, D. Iunius Brutus, M. Baebius Tamphilus, M. Helvius deduxerunt. Tempsam item et Crotonem coloniae civium 4 Romanorum deductae. Tempsanus ager de Bruttiis captus erat; Brutti Graecos expulerant; Crotonem Graeci habe- 5 bant. triumviri Cn. Octavius, L. Aemilius Paulus, C. Laetorius Crotonem, Tempsam L. Cornelius Merula, Q. et C. Salonius deduxerunt.

Prodigia quoque alia visa eo anno Romae sunt, alia 6 nuntiata. in foro et comitio et Capitolio sanguinis guttae visae sunt, et terra aliquotiens pluvit, et caput Vulcani arsit. nuntiatum est Nare amni lac fluxisse; pueros in- 7 genuos Arimini sine oculis ac naso et in Piceno agro non pedes, non manus habentem natum. ea prodigia ex pontificum decreto procurata. et sacrificium novemdiale 8 factum est, quod Hadriani nuntiaverant in agro suo lapidibus pluvisse.

XXXXVI. In Gallia L. Valerius proconsul circa 1 Mediolanium cum Gallis Insubribus et Boiis, qui Dorulato duce ad concitandos Insubres Padum transgressi erant, signis conlatis depugnavit. decem milia hostium sunt caesa. per eos dies collega eius M. Porcius Cato 2 ex Hispania triumphavit. tulit in eo triumpho argenti infecti viginti quinque milia pondo, bigati centum viginti tria milia, Oscensis quingenta quadraginta, auri pondo

Livi vol. III.

11

3 mille quadringenta. militibus ex praeda divisit in singulos ducenos septuagenos aeris, triplex equiti.

4

Ti. Sempronius consul in provinciam profectus in Boiorum primum agrum legiones duxit. Boiorix tum regulus eorum cum duobus fratribus tota gente concitata ad rebellandum castra locis apertis posuit, ut adpareret 5 dimicaturos, si hostis finis intrasset. consul ubi quantae copiae, quanta fiducia esset hosti, sensit, nuntium ad collegam mittit, ut, si videretur ei, maturaret venire: se 6 tergiversando in adventum eius rem extracturum. quae causa consuli cunctandi, eadem Gallis, praeterquam quod cunctatio hostium animos faciebat, rei maturandae erat, ut priusquam coniungerentur consulum copiae, rem trans7 igerent. per biduum tamen nihil aliud quam steterunt parati ad pugnam, si quis contra egrederetur: tertio subiere ad vallum castraque simul ab omni parte adgressi 8 sunt. consul arma extemplo capere milites iussit; armatos inde paulisper continuit, ut et stolidam fiduciam hosti augeret et disponeret copias, quibus quaeque portis erum9 perent. duae legiones duabus principalibus portis signa efferre iussae. sed in ipso exitu ita conferti obstitere 10 Galli, ut clauderent viam. diu in angustiis pugnatum

est. nec dextris magis gladiisque gerebatur res quam 11 scutis corporibusque ipsis obnixi urgebant, Romani ut signa foras efferrent, Galli ut aut in castra ipsi penetra12 rent aut exire Romanos prohiberent. nec ante in hanc aut illam partem moveri acies potuerunt quam Q. Victorius primi pili centurio et C. Atinius tribunus militum, quartae hic, ille secundae legionis, rem in asperis proeliis saepe temptatam, signa adempta signiferis in hostis iece13 runt. dum repetunt enise signum, priores secundani se porta eiecere.

1

XXXXVII. Iam hi extra vallum pugnabant quarta legione in porta haerente, cum alius tumultus ex aversa parte castrorum est exortus. in portam quaestoriam 2 inruperant Galli, resistentisque pertinacius occiderant L.. Postumium quaestorem, cui Tympano fuit cognomen, et M. Atinium et P. Sempronium praefectos sociûm et du3 centos ferme milites. capta ab ea parte castra erant,

donec cohors extraordinaria, missa a consule ad tuendam quaestoriam portam et eos qui intra vallum erant, partim occidit, partim expulit castris et inrumpentibus obstitit. eodem fere tempore et quarta legio cum duabus extraordinariis cohortibus porta erupit. ita simul tria proelia circa castra locis distantibus erant, clamoresque dissoni ad incertos suorum eventus a praesenti certamine animos pugnantium avertebant. usque ad meridiem aequis viri- 5 bus ac prope pari spe pugnatum est. labor et aestus mollia et fluida corpora Gallorum et minime patientia sitis cum decedere pugna coegisset, in paucos restantis inpetum Romani fecerunt, fusosque compulerunt in castra. signum inde receptui ab consule datum est; ad 6 quod pars maior receperunt sese, pars certaminis studio et spe potiundi castris hostium perstitit ad vallum. eorum 7 paucitate contempta Galli universi ex castris eruperunt; fusi inde Romani, quae imperio consulis noluerant, suo pavore ac terrore castra repetunt. ita varia hinc atque illinc nunc fuga, nunc victoria fuit; Gallorum tamen ad undecim milia, Romanorum quinque milia sunt occisa.

XXXXVIII. Galli recepere in intima finium sese, 1 consul Placentiam legiones duxit. Scipionem alii coniuncto exercitu cum collega per Boiorum Ligurumque agros populantem isse, quoad progredi silvae paludesque passae sint, scribunt, alii nulla memorabili gesta re Romam comitiorum causa redisse.

Eodem anno T. Quinctius Elatiae, quo in hiberna 2 reduxerat copias, totum hiemis tempus iure dicundo consumpsit mutandisque iis, quae aut ipsius Philippi aut praefectorum eius licentia in civitatibus facta erant, cum suae factionis hominum vires augendo ius ac libertatem aliorum deprimerent. veris initio Corinthum conventu 3 edicto venit. ibi omnium civitatium legationes in contionis modum circumfusas est adlocutus, orsus ab inita 4 primum Romanis amicitia cum Graecorum gente et imperatorum qui ante se in Macedonia fuissent suisque rebus gestis. omnia cum adprobatione ingenti sunt au- 5 dita, praeterquam cum ad mentionem Nabidis ventum esset; id minime conveniens liberanti Graeciam videbatur,