Immagini della pagina
PDF
ePub

perabant. sed lubido stupri, ganeae ceterique cultus non minor incesserat; viri muliebria pati, mulieres pudicitiam in propatulo habere; vescendi causa terraque marique omnia exquirere, dormire prius quam somni cupido esset, non famem aut sitim neque frigus neque lassitudinem opperiri, sed ea omnia luxu antecapere. haec iuventutem, ubi familiares opes defecerant, ad facinora accendebant. animus inbutus malis artibus haud facile lubidinibus carebat; eo profusius modis omnibus quaestui atque sumptui deditus erat.

14. In tanta [itaque] tamque corrupta civitate Catilina, id quod factu facillumum erat, omnium flagitiorum atque facinorum circum se tamquam stipatorum catervas habebat. nam quicunque inpudicus, adulter, ganeo manu, ventre, pene bona patria laceraverat, quique alienum aes grande conflaverat, quo flagitium aut facinus redimeret, praeterea omnes undique parricidae, sacrilegi, convicti iudiciis aut pro factis iudicium timentes, ad hoc quos manus atque lingua periurio aut sanguine civili alebat, postremo omnes, quos flagitium, egestas, conscius animus exagitabat, hi Catilinae proxumi familiaresque erant. quodsi quis etiam a culpa vacuus in amicitiam eius inciderat, cotidiano usu atque inlecebris facile par similisque ceteris efficiebatur. sed maxume adulescentium familiaritates adpetebat; eorum animi molles aetate et fluxi dolis haud difficulter capiebantur. nam ut quoiusque studium ex aetate flagrabat, aliis scorta praebere, aliis canes atque equos mercari, postremo neque sumptui neque modestiae suae parcere, dum illos obnoxios fidosque sibi faceret. scio fuisse nonnullos qui ita existumarent, iuventutem, quae domum Catilinae frequentabat, parum honeste pudicitiam habuisse; sed ex aliis rebus magis quam quod quoiquam id compertum foret, haec fama valebat.

simamente in un subito mandavano a male. Nè più rimesso infuriava l'appetito della carne e ogni altro lusso di gozzoviglie: gli uomini si profferivano da femmine, le femmine sbordellavano all'aperto; per cibarsi, un ricercar terra e mare; darsi al sonno, prima ve ne fosse il bisogno: non aspettavano il provar fame, sete, freddo, lassezza, ma di tutti questi bisogni anticipavano il contentamento. Questo andazzo, quando la roba domestica faceva difetto, dava la spinta ai giovani alle male opere. Animo appestato dal malo esempio difficilmente era scevro d'infocati appetiti: e tanto più alla dirotta si sbrigava per ogni via a far danaro ed a spenderlo.

14. Adunque in così vasta e corrotta città Catilina (opera la più facile al mondo) si assiepava intorno, come di satelliti, delle masnade di tutti i ribaldi e malfattori. Imperocchè qual si fosse scostumato, adultero, bordelliere, che aveva quasi sperperato il patrimonio nelle bische, negli stravizzi e nelle lascivie; ognuno che di grandi debiti s'era aggravato per accattare l'impunità di ribalderie e delitti; e inoltre parricidi di ogni paese, sacrileghi, i già dannati, o quei che se l'aspettavano pei proprii misfatti; aggiungi coloro che campavano la vita con la mano e con la lingua, spergiurando e spargendo cittadino sangue; da ultimo quelli che il malcontento, il bisogno, il rimordimento dell'animo teneva inquieti; tutti questi, io dico, erano confidenti e tutta cosa di Catilina. Che, se alcuno innocente capitava nella sua amicizia, pel quotidiano usare e per i suoi allettamenti, di corto addiveniva simile agli altri. Ma più di ogni altra cosa, era ghiotto della dimestichezza dei giovinetti. I loro animi, teneri per l'età e pieghevoli, senza una fatica erano trappolati. Imperocchè, come a ciascuno pungeva la voglia secondo l'età, così a chi offeriva baldracche, a chi comperava cani e cavalli; da ultimo nè denaro nè decoro e pudore risparmiava, purchè se li rendesse obbligati

.

15. Iam primum adulescens Catilina multa nefanda stupra fecerat, cum virgine nobili, cum sacerdote Vestae, alia huiuscemodi contra ius fasque. postremo captus amore Aureliae Orestillae, quoius praeter formam nihil unquam bonus laudavit, quod ea nubere illi dubitabat, timens privignum adulta aetate, pro certo creditur necato filio vacuam domum scelestis nuptiis fecisse. quae quidem res mihi imprimis videtur causa fuisse facinoris maturandi. namque animus inpurus, dis hominibusque infestus, neque vigiliis neque quietibus sedari poterat; ita conscientia mentem excitam vastabat. igitur color ei exsanguis, foedi oculi, citus modo, modo tardus incessus; prorsus in facie voltuque vecordia inerat.

16. Sed iuventutem, quam, ut supra diximus, inlexerat, multis modis mala facinora edocebat. ex illis testes signatoresque falsos commodare; fidem, fortunas, pericula vilia habere, post, ubi eorum famam atque pudorem adtriverat, maiora alia imperabat; si causa peccandi in praesens minus suppetebat, nihilo minus insontis sicuti sontis circumvenire, iugulare: scilicet, ne per otium torpescerent manus aut animus, gratuito potius malus atque crudelis erat. his amicis sociisque confisus Catilina, simul quod aes alienum per omnis terras ingens erat, et quod plerique Sullani milites, largius suo usi, rapinarum et victoriae veteris memores civile bellum exoptabant, opprimundae rei publicae consilium cepit. in Italia nullus exercitus; Gn. Pompeius in extremis terris bellum gerebat; ipsi consulatum petenti magna spes; senatus

e fedeli. So essere stata opinione di alcuni, che quei giovani i quali usavano in casa di Catilina, fossero stati infamemente impudichi. Ma la voce prendeva corpo più dagli altri misfatti, che dalla contezza che ne avesse qualcuno.

15. Già primamente Catilina, giovincello, aveva fatto un lungo e nefando trescare con una nobile donzella, con una Vestale, e commesse altre simiglianti nequizie contrarie alla divina ed umana ragione. Negli ultimi tempi, preso dell'amore di Aurelia Orestilla, nella quale un onesto uomo, salvo la bellezza, non ebbe altro a lodare, perchè questa si peritava a disposarglisi per timore del figliastro, già venuto su negli anni, si ha per certo che con l'ammazzamento del figliuolo sgomberasse la casa alle scellerate nozze; la qual cosa mi penso che gli desse la spinta ad affrettare il delitto della congiura. Imperocchè quell'animo feccioso, nimico agli uomini ed agli Dei, nè in sonno nè in veglia trovava pace. In tanto soqquadro il rimorso gli metteva la turbata ragione! Perciò pallido il suo colore, sanguigni gli occhi, or concitato, or lento il passo; nelle sembianze e nel volto recava l'interna tempesta.

16. Ma con molte arti i giovani, i quali, come sopra toccammo, aveva accalappiati, educava alle male opere, come a falsare testimonianze e scritture, ad aver per nulla la fede, le sostanze, i pericoli. Poscia, spento in loro e fama e pudore, li spingeva al peggio; se gli falliva il destro a male operare, tutti in un fascio, buoni e tristi, faceva assalire e scannare; perchè l'animo e la mano disusata non si addormisse, tristo e feroce era senza ragione. La mercè di questi amici e compagni, Catilina, poichè da per tutto era un mare di debiti, e poichè molti soldati Sillani scialacquatori, ricordando le passate vittorie e rapine, a civile guerra sospiravano, entrò nel partito di mettersi sotto lo stato. In Italia neppure un fante; Gneo Pompeo era ad oste in lontanissimi paesi; esso, tutto speranzoso di riuscire al Consolato; il

nihil sane intentus; tutae tranquillaeque res omnes; sed ea prorsus opportuna Catilinae.

17. Igitur circiter kalendas iunias, L. Caesare et G. Figulo consulibus, primo singulos adpellare, hortari alios, alios temptare; opes suas, inparatam rem publicam, magna praemia coniurationis docere. ubi satis explorata sunt quae voluit, in unum omnis convocat, quibus maxuma necessitudo et plurimum audaciae inerat. eo convenere senatorii ordinis P. Lentulus Sura, P. Autronius, L. Cassius Longinus, G. Cethegus, P. et Servius Sullae, Servi filii, L. Vargunteius, Q. Annius, M. Porcius Laeca, L. Bestia, Q. Curius; praeterea ex equestri ordine M. Fulvius Nobilior, L. Statilius, P. Gabinius Capito, G. Cornelius; ad hoc multi ex coloniis et municipiis, domi nobiles. erant praeterea conplures paulo occultius consili huiusce participes nobiles, quos magis dominationis spes hortabatur quam inopia aut aliqua necessitudo. ceterum iuventus pleraque, sed maxume nobilium, Catilinae inceptis favebat; quibus in otio vel magnifice vel molliter vivere copia erat, incerta pro certis, bellum quam pacem malebant. fuere item ea tempestate qui crederent M. Licinium Crassum non ignarum eius consili fuisse; quia Gn. Pompeius invisus ipsi magnum exercitum ductabat, quoiusvis opes voluisse contra illius potentiam crescere, simul confisum, si coniuratio valuisset, facile apud illos principem se fore.

18. Sed antea item coniuravere pauci contra rem publicam, in quibus Catilina fuit; de qua quam verissume potero, dicam. L. Tullo et M. Lepido consulibus, P. Autronius et P. Sulla designati consules, legibus ambitus interrogati poenas dederant. post paulo Catilina, pecuniarum repetundarum reus, prohibitus erat consulatum petere, quod intra legitumos dies profiteri ne

« IndietroContinua »