postulantemque, ut aut trajiciatur tandem in Africam exercitus, aut, si mutata consilia sint, certior fiat, ut et ipse sibi ac regno suo possit consulere. Itaque, paratis jam omnibus instructisque, et re jam non ultra recipiente cunctationem, in animo sibi esse, Lilybæum classe traducta, eodemque omnibus peditum equitumque copiis contractis, quæ prima dies cursum navibus daret,' Deis bene juvantibus, in Africam trajicere.' Literas ad M. Pomponium mittit, ut, si ei videretur, Lilybæum veniret, ut communiter consulerent, quas potissimum legiones 7 et quantum militum numerum in Africam trajiceret. Item circum oram omnem maritimam misit, ut naves onerariæ comprehensæ Lilybæum omnes contraherentur. Quicquid militum naviumque in Sicilia erat, cum Lilybæum convenissent, et nec urbs multitudinem hominum, nec portus naves caperet, tantus omnibus ardor erat in Africam trajiciendi, ut non ad bellum duci viderentur, sed ad certa victoriæ præmia. Præcipue, qui superabant ex Cannensi exercitu, milites, illo, non alio duce, credebant, navata rei publicæ opera, finire se militiam ignominiosam posse. Et Scipio minime id genus militum aspernabatur, ut qui neque ad Cannas ignavia eorum cladem acceptam sciret, neque ullos æque veteres milites in exercitu Romano esse, expertosque non variis præliis modo, sed urbibus etiam oppugnandis. Quinta et sexta Cannenses erant legiones. Eas se trajecturum in Africam cum dixisset, singulos milites inspexit, relictisque, quos non idoneos credebat, in locum eorum subjecit, quos secum ex Italia adduxerat; supplevitque ita eas legiones, ut singulæ sena millia et ducenos pedites, trecenos haberent equites: sociorum item Latini nominis pedites equitesque de exercitu Cannensi legit. 8 25. Quantum militum in Africam transportatum sit, non • Ea die quæ prima navigationem permitteret. edidit Jac. Gron. pro vulg. jam satis omnibus instructis apparatisque. In c. Cantabr. ratis jam o., et vox apparatisque in nullo fere Ms. legitur.' Rupert. -7 Legiones potissimum Gron. Doujat. Crev.-8 Neque ullo conj. Duker. f parvo numero inter auctores discrepat. Alibi decem millia peditum, duo millia et ducentos equites; alibi sedecim millia peditum, mille et sexcentos equites; alibi parte plus dimidia rem auctam, quinque et triginta millia peditum equitumque in naves imposita invenio." Quidam non adjecere numerum ; inter quos me ipse in re dubia poni malim. Cœlius, ut abstinet numero, ita ad immensum multitudinis speciem auget. Volucres ad terram delapsas clamore militum ait, tantamque multitudinem conscendisse naves, ut nemo mortalium, aut in Italia, aut in Sicilia, relinqui videretur. Milites ut in naves ordine ac sine tumultu conscenderent, ipse" eam sibi" curam sumsit. Nauticos C. Lælius, qui classis præfectus erat, in navibus," ante conscendere coactos, continuit. Commeatus imponendi M. Pomponio prætori cura data: quinque et quadraginta dierum cibaria, e quibus quindecim dierum cocta, imposita. Ut omnes jam in navibus erant, scaphas circummisit, ut ex 14 navibus gubernatoresque et magistri navium et bini milites in forum convenirent ad imperia accipienda. Postquam convenerunt, primum ab iis quæsivit, si aquam hominibus jumentisque in totidem dies, quot 's frumentum, imposuissent. Ubi responderunt," aquam dierum quinque Non exigua inter scriptores dissensio est quantum ad numerum. h 9 Quindecim millia ped. mille et quingentos edd. ante Gron.-10 Codd. mirum in modum variant. In cod. Voss. legitur parem plus dimidiam, unde Drak., una littera addita, legendum forte esse suspicatur partem plus dimidiam, quam loquendi rationem, Livio familiarissimam, idem exemplis confirmat.' Doering.-11 Vox invenio desideratur in omnibus codd. sed servata est, quia rò alibi requirit omnino vel invenio, vel reperio, vel aliam ejusmodi vocem.' Doering.-12 Pro sibi conj. Rupert. Scipio.-13 Olim legebatur in naves. Rhenan. fecit navibus deleta præpositione.' J. F. Gron.-14 Inserebant omnibus edd. antt.-15 Conj. Rupert. in quot.-16 Responsum est edd. et quadraginta in navibus esse; tum edixit militibus, ut silentium quieti nautis sine certamine ad ministeria exequenda bene obedientes præstarent. Cum viginti rostratis se ac L. Scipionem ab dextro 7 cornu, lævum, totidem rostratas, et C. Lælium præfectum classis cum M. Porcio Catone (quæstor is tum erat 13) onerariis futurum præsidio. Lumina in navibus singula rostratæ, bina onerariæ haberent: in prætoria nave insigne nocturnum trium luminum fore. Emporia ut peterent, gubernatoribus edixit. Fertilissimus ager, eoque abundans omnium copia rerum est regio, et imbelles (quod plerumque in uberi 19 agro evenit) barbari sunt; priusque, quam Carthagine subveniretur, opprimi videbantur posse. Iis editis imperiis, redire ad naves jussi; et postero die, Deis bene juvantibus, signo dato solvere naves. k 26. Multæ classes Romanæ e Sicilia atque ipso illo portu profectæ erant. Ceterum non eo bello solum, (nec id mirum, prædatum enim tantummodo pleræque classes 20 ierant,) sed ne priore quidem, ulla profectio tanti spectaculi fuit. Quanquam, si magnitudine classis æstimaretur,' et bini consules cum binis exercitibus ante trajecerant; et prope totidem rostratæ in illis classibus fuerant,' quot ante Gron.-17 Multi codd. teste Rupert. ab lævo.-18 Vet. lib. apud Sigon. is tum erat.-19 Ubere Gron. Doujat. Crev. 20 Pro spurio videtur delendum rò classes.' J. F. Gron.-1 Classes æstimares Rhenan. cum legeretur classis æstimaretur, ut Reg. et Pet. Sed Put. NOTE i Lævum, totidem rostratas, et C. Lælium] Hoc, tanquam elegantius, ex Mss. non paucis reponit Gronov. planius tamen quod est in aliis et vulgatis, ab lævo totidem rostratis C. Lælium, &c. * Emporia ut peterent] De emporiis Pœnorum ad Syrtim minorem acci. piendus hic mihi locus videtur, quorum infra mentio lib. XXXIV. Scipio quidem eo non appulit. Sed potuit vel alio nolens deferri, vel mentem aut nunc aliam simulare, aut mutasse in progressu. Vide cap. 27. Et prope totidem rostrata in illis classibus fuerant] Primo Punico bello consules M. Manlius Longus et M. Atilius Regulus iterum, trecentarum triginta navium classe, ex Sicilia in Africam hominum ferme centum quadraginta millia trajecerant, A. U. C. CDXCVII. cum Hamilcarem et Hannonem, trecentarum sexaginta Punicarum navium duces, vicissent, centum onerariis Scipio tum trajiciebat. Nam, præter quadraginta longas naves, quadringentis ferme onerariis " exercitum transvexit. Sed et bellum bello, secundum priore, ut atrocius Romanis videretur, cum quod in Italia bellabatur, tum ingentes strages tot exercituum, simul cæsis ducibus, effecerant; et Scipio dux, partim factis fortibus, partim suapte fortuna quadam ingentis ad incrementa gloriæ celebratus," converterat animos: simul et mens ipsa trajiciendi, nulli ante eo bello duci tentata, quod ad Hannibalem detrahendum ex Italia, transferendumque et finiendum in Africa bellum, se transire vulgaverat. Concurrerat ad spectaculum in portum omnis turba, non habitantium modo Lilybæi, " Non solum eorum qui domicilium habebant apud Lilybæum. Men. Voss. classis æstimaret sed si bini.' J. F. Gron.-2 In lib. Sigon. L. longas naves, ut xxx. 41. in plerisque Mss. et edd. ante Drak. ut et ap. Appian. Pun. 13. Hinc id receptum a Gron. [Doujat.] et Crev.' Rupert.—3 Rhenan. ingenti. Mox conj. Doer. elatus pro celebratus. An elevatus? Vocem celebratus delendam putabat Drak. aut ita transponendam, fortuna quadam celebratus, ingentis ad i. g. c. a. Verborum seqq. tentata quod ad Hannibalem de nulla litera in optimis Mss. sed tantum duci trahendum ex Sicilia; et deinde in Put. vulgaterat, in aliis vulgatum erat. Hinc Gron, conj. simul et mens ipsa trajiciendi, nulli ante eo bello duci, trahendus Hannibal ex Italia... vulgata erat.' Rupert. NOTE quinquaginta hominum millia secum vehentes, ut Polybius atque Orosius testantur. m Præter quadraginta [quinquaginta] longas naves, quadringentis ferme onerariis] Longas naves, dicit rostratas. Gall. Armées en guerre. At oneraria fuere, ad convehenda onera, et deferendos commeatus, rotundioris formæ, et altiores. n Fortuna quadam ingentis ad incrementa gloriæ celebratus] Refer 7d ingentis ad rò gloriæ; ait enim Scipionem clarum habitum fuisse, quod aliquo velut fato natus videretur ad augendam magis ac magis, atque ad summum quasi culmen perducendam gloriam bellicam, quam ingentem ad modum jam sibi pepererat. • Nulli ante eo bello duci tentata, quod ad Hannibalem detrahendum ex Italia] Variat scriptura. Optimi sic habent: Mens ipsa trajiciendi, nulli ante eo bello duci, trahendum ex Sicilia, et finiendum in Africa bellum se transire vulgaverat. Alias, Vulgatum erat. Unde auguratur Gron. Simul et mens ipsa trajiciendi, nulli ante eo bello duci, trahendus Hannibal ex Italia, transferendumque et finiendum in Africa bel lum, vulgata erat. Argute sane, sed audacter. Illud eo bello, non abs re adjectum ab auctore propter Attilium aliosque, qui priore Punico bello trajecerant in Africam. sed legationum omnium ex Sicilia; quæ et ad prosequendum Scipionem officii causa convenerant, et prætorem provinciæ M. Pomponium secutæ fuerant. Ad hoc legiones, quæ in Sicilia relinquebantur, ad prosequendos commilitones processerant; ne classis modo prospectantibus e terra, sed terra etiam omnis circa referta turba spectaculo navigantibus erat. 27. Ubi illuxit, Scipio e prætoria nave, silentio per præconem facto, 'Divi Divæque,' inquit, maria terrasque qui colitis, vos precor quæsoque, uti, quæ in meo imperio gesta sunt, geruntur, postque gerentur, ea mihi, populo plebique Romanæ, sociis nominique Latino, qui populi Romani, quique meam sectam, imperium auspiciumque terra, mari, amnibusque sequuntur, bene verruncent: 59 eaque vos omnia bene juvetis; bonis auctibus auxitis; salvos incolumesque, victis perduellibus victores, spoliis decoratos, præda onustos triumphantesque, mecum do Be 4 Al. Dii Deaque. Mox qui maria terrasque colitis Gron. Donjat.—5 ne verruncent Put. (quo et alludit vertuntent in Pal. uno et verrunque in Flor.) id. qd. vulg. vertant, ut ap. Cic. Div. &c.' Rupert. Vid. Not. Delph. inf. et Gron. h. 1.—6 Verba præda onustos delenda putant Sig. et Rhen. quia a vett. lib. ut aiunt, absunt. Vid. Gron. contra. Mox conj. Sig. et Rhen. domo pro NOTE p Divi Divæque, [Dii Deæque,] inquit, maria terrasque qui colitis] Sapit Hannonis Plantini invocationem in Pœnulo, initio act. v. nbi, Dèos Deasque veneror, qui hanc urbem colunt. Aut Virgilianum illud, Dique, Deæque omnes, studium quibus arva tueri.' Ceterum an legas, Divi Divæque qui maria, &c. ut in quibusdam libris legitur; an Dii Deaque, parum meo judicio refert. a Bene verruncent] Sic Rhenanus ex Spirensi cod. cui congruit Put. Lectionem probat non sine plausu Gron. Est antem vetus verbum, quod idem significat ac vertant, auctore Nonio Marcello c. 2. num. 895. qui eam in rem comicos veteres laudat, Accium Æneadis aut Decio scriben. tem, 'Te sancte venerans precibus invicte invoco; portenta ut populo patriæ verruncent bene:' et Pacuvium Peribœa, 'Precor veniam, petens ut quæ egi, ago, axim, verruncent bene.' Eadem ratione dicebant veteres averruncare, pro avertere, ex Varr. lib. vI. de Ling. Lat. et Nonio ibidem num. 49. ubi citatur Lucilius lib. xxvI. a Cicerone quoque laudatus, Dii maluerint meliora, atque. amentiam averruncassint meam.' Reg. tamen unus, aliique libri hic, loco verbi verruncent, scribunt verrunto: quod facile librariis excidere potuit pro vertunto. |
