Immagini della pagina
PDF
ePub

puellam. „abi hinc cum inmaturo amore ad sponsum" inquit, 4 „oblita fratrum mortuorum vivique, oblita patriae. sic eat quaecumque Romana lugebit hostem." atrox visum id facinus 5 patribus plebique, sed recens meritum facto obstabat. tamen 5 raptus in ius. rex, ne ipse tam tristis ingratique ad vulgus iudicii ac secundum iudicium supplicii auctor esset, concilio populi advocato „duumviros" inquit, „qui Horatio perduellionem iudicent secundum legem facio." lex horrendi carminis 6 erat: duumviri perduellionem iudicent. si a duumviris provo10 carit, provocatione certato. si vincent, caput obnubito, infelici arbori reste suspendito, verberato vel intra pomerium vel extra pomerium. hac lege duumviri creati, qui se absolvere non 7 rebantur ea lege ne innoxium quidem posse, cum condemnassent, tum alter ex eis „Publi Horati, tibi perduellionem iudico" in15 quit. lictor, conliga manus." accesserat lictor iniciebatque 8 laqueum. tum Horatius auctore Tullo, clemente legis interprete, „provoco" inquit. itaque provocatione certatum ad populum est. moti homines sunt in eo iudicio maxime Publio 9 Horatio patre proclamante, se filiam iure caesam iudicare; ni 20 ita esset, patrio iure in filium animadversurum fuisse. orabat deinde, ne se, quem paulo ante cum egregia stirpe conspexissent, orbum liberis facerent. inter haec senex iuvenem amplexus, 10 spolia Curiatiorum fixa eo loco, qui nunc Pila Horatia appellatur, ostentans, huncine" aiebat, quem modo decoratum 25 ovantemque victoria incedentem vidistis, Quirites, eum sub furca

وو

=

[ocr errors]
[ocr errors]

Schluss sic etc. 4. patribus plebique dem ganzen Volke, vgl. Cic. p. Murena 1: populo plebique Romanae, obwohl der Unterschied längst aufgehört hatte. 5. raptus in ius = vor das Tribunal des Königs. Der König (später Consul, dann Prätor) untersucht den Thatbestand (res est in iure) und ernennt einen oder mehrere iudices zur Verhandlung und Entscheidung (res est in iudicio). Der Mord ist eine causa publica, d. h. der Mörder greift die Sicherheit der civitas an, seine Handlung ist Hochverrath (perduellio). Von dem Urtheilsspruch konnte an den populus appellirt werden als letzte Instanz. - 7. perduellionem iudicent, sie sollen den Hochverrath in diesem Falle als zu Recht bestehend nachweisen. Von dieser Behörde ist nun dem reus die Provocation an das Volk (hier comitia curiata) gestattet,

[ocr errors]

-

d. h. dieses soll in dem Streit zwischen dem reus und den duumviri die Entscheidung geben. — 10. obnubito i. e. lictor. 11. arbori: Locativ. 11. pomerium aus pos (= post) u. murus (moerus, moerium) entst. der Raum hinter der Stadtmauer.

[ocr errors]

=

14. tibi- iudico, ich weise dir nach, rechne dir an, verurtheile dich.-19. iudicare, als pater familias hat er richterliche Befugnisse über die, welche in seiner patria potestas sich befinden, cf. II. 41, 10. Vgl. ferner Cic. Mil. 8: an est quisquam qui hoc ignoret, cum de homine occiso quaeratur, aut negari solere omnino esse factum aut recte et iure factum esse defendi? Dieser Beweis führt zu dem inpune interfectam voluit iure caesam iudicavit. 20. patrio iure: denn die patria potestas schlosz die potest. vitae necisque über den Sohn in sich. - 25. furca: Krummholz, in das der Nacken

[ocr errors]

vinctum inter verbera et cruciatus videre potestis, quod vix 11 Albanorum oculi tam deforme spectaculum ferre possent? i, lictor, conliga manus, quae paulo ante armatae imperium populo Romano pepererunt. i, caput obnube liberatoris urbis huius; arbori infelici suspende, verbera vel intra pomerium, 5 modo inter illa pila et spolia hostium, vel extra pomerium, modo inter sepulcra Curiatiorum. quo enim ducere hunc iuvenem potestis, ubi non sua decora eum a tanta foeditate sup12 plicii vindicent?" non tulit populus nec patris lacrimas nec ipsius parem in omni periculo animum; absolveruntque ad- 10 miratione magis virtutis quam iure causae. itaque, ut caedes manifesta aliquo tamen piaculo lueretur, imperatum patri, ut 13 filium expiaret pecunia publica is quibusdam piacularibus sacrificiis factis, quae deinde genti Horatiae tradita sunt, transmisso per viam tigillo capite adoperto velut sub iugum misit 15 14 iuvenem. id hodie quoque publice semper refectum manet: sororium tigillum vocant. Horatiae sepulcrum, quo loco corruerat icta, constructum est saxo quadrato.

1 XXIX. Inter haec iam praemissi Albam erant equites, qui multitudinem traducerent Romam. legiones deinde ductae ad 20 2 diruendam urbem. quae ubi intravere portas, non quidem fuit tumultus ille nec pavor, qualis captarum esse urbium solet, cum effractis portis stratisve ariete muris aut arce vi capta clamor hostilis et cursus per urbem armatorum omnia ferro flamma3 que miscet, sed silentium triste ac tacita maestitia ita defixit 25 omnium animos, ut prae metu obliti, quid relinquerent, quid secum ferrent, deficiente consilio rogitantesque alii alios nunc in liminibus starent, nunc errabundi domos suas ultimum illud 4 visuri pervagarentur. ut vero iam equitum clamor exire iubentium instabat, iam fragor tectorum quae diruebantur ultimis 30

gestreckt wurde. 6. inter illa pila: nicht zu verwechseln mit der Pila Horatia (einer Säule), cf. Dion. Hal. ΙΙΙ, 22: ἡ γωνιαία στυλίς, ἐφ ̓ ἧς ἔκειτο τὰ σκῦλα τῶν ̓Αλβανῶν τρι δύμων. τὰ μὲν οὖν ὅπλα ἠφάνισται διὰ μῆκος χρόνου. τὴν δ ̓ ἐπίκλησιν ἡ στυλὶς ἔτι φυλάττει τὴν αὐτὴν Ὁρατία καλουμένη πίλα. 10. ipsius, des Angeklagten. 13.pecunia publica: denn durch Freisprechung des Schuldigen hatte das Volk sich zum Mitschuldigen der That gemacht, cf. Tac. XII., 8: addidit Claudius sacra ex legibus Tulli regis piaculaque apud lucum Dianae per pontifices danda.

19. Als im Kriege Roms gegen

Fidenae Mettius Fufetius mit dem Alban. Hülfsheer sich treulos erwies, liesz Tullus jenen hinrichten, dagegen das Alb. Volk siedelte er in Rom an: quod bonum faustum felixque siet populo R. ac mihi vobisque, Albani, populum omnem Albanum Romam traducere in animo est, civitatem dare plebi, primores in patres (Senat) legere, unam urbem, unam rem. p. facere, ut ex uno quondam in duos populos divisa Albana res est, sic nunc in unum redeat. multitudinem,die waffenfähige Mannschaft Alba's war bereits in der Gewalt des Königs. 27. deficiente consilio, rathlos, und darum (que) einander fragend. —29. clamor — iu

20.

urbis partibus audiebatur, pulvisque ex distantibus locis ortus velut nube inducta omnia impleverat, raptim quibus quisque poterat elatis, cum larem ac penates tectaque, in quibus natus quisque educatusque esset, relinquentes exirent, iam continens 5 agmen migrantium impleverat vias. et conspectus aliorum 5 mutua miseratione integrabat lacrimas; vocesque etiam miserabiles exaudiebantur mulierum praecipue, cum obsessa ab armatis templa augusta praeterirent ac velut captos relinquerent deos. egressis urbem Albanis Romanus passim publica pri- 6 10 vataque omnia tecta adaequat solo, unaque hora quadringentorum annorum opus, quibus Alba steterat, excidio ac ruinis dedit: templis tamen deum - ita enim edictum ab rege fuerat temperatum est.

XXX. Roma interim crescit Albae ruinis: duplicatur civium 1 15 numerus; Caelius additur urbi mons, et quo frequentius habitaretur, eam sedem Tullus regiae capit, ibique deinde habitavit. principes Albanorum in patres, ut ea quoque pars rei publicae 2 cresceret, legit: Tullios Servilios Quinctios Geganios Curiatios Cloelios; templumque ordini ab se aucto curiam fecit, quae 20 Hostilia usque ad patrum nostrorum aetatem appellata est. et ut omnium ordinum viribus aliquid ex novo populo adice- 3 retur, equitum decem turmas ex Albanis legit, legiones et veteres eodem supplemento explevit et novas scripsit.

[merged small][ocr errors][merged small]

sammte Menschenmenge in Rom
selbst angesiedelt worden ist, ein
grosser Theil fand innerhalb des
ager Romanus Unterkunft, beson-
ders in Bovillae, wo sich der alba-
nische Cultus dauernd erhielt.
16. in patres, wegen legit u. reipu-
blicae muss man annehmen, dass
Livius an eine Verstärkung des
Senats gedacht hat. Seine Quelle
berichtete gewisz von einer Ver-
mehrung der patricischen gentes.
Statt der Tullier erwähnen Dion.
III, 29 u. Tac. XI, 24: die Julier.
Auf blosse Schmeichelei gegen
Augustus kann man die Angabe
des Livius nicht zurückführen.
equitum decem turmas: d. h. die
Zahl von 300 equites (jede turma 30)
wurde verdoppelt.

1

D. Ancus Marcius. (Liv. I, 32. 33).

XXXII. Mortuo Tullo res, ut institutum iam inde ab initio erat, ad patres redierat, iique interregem nominaverant. quo comitia habente Ancum Marcium regem populus creavit; patres 2 fuere auctores. Numae Pompili regis nepos filia ortus Ancus 5 Marcius erat. qui ut regnare coepit, et avitae gloriae memor, et quia proximum regnum, cetera egregium, ab una parte haud satis prosperum fuerat aut neglectis religionibus aut prave cultis longe antiquissimum ratus sacra publica ut ab Numa instituta erant facere, omnia ea ex commentariis regis ponti- 10 ficem in album relata proponere in publico iubet. inde et civibus otii cupidis et finitimis civitatibus facta spes in avi 3 mores atque instituta regem abiturum. igitur Latini, cum quibus Tullo regnante ictum foedus erat, sustulerant animos; et, cum incursionem in agrum Romanum fecissent, repetentibus 15 res Romanis superbe responsum reddunt, desidem Romanum regem inter sacella et aras acturum esse regnum rati.

Legatus ubi ad fines eorum venit, unde res repetuntur, capite velato filo lanae velamen est „audi, Iuppiter" inquit, audite Fines" cuiuscumque gentis sunt nominat —, 20 „audiat Fas! ego sum publicus nuntius populi Romani; iuste pieque legatus venio verbisque meis fides sit." peragit deinde postulata. inde Iovem testem facit: si ego iniuste inpieque

[ocr errors]

2. res ad patres redierat: Vgl. zu p. 19, 18.5. Nach einem König aus dem Stamm der Ramnes geht der Thron wieder auf ein Mitglied der Tities über. Merkwürdig ist es, dass das Alterthum von dem Vater des Ancus nichts wusste. Es wird desshalb auf ein Erbrecht der Frauen geschlossen.-7. cetera, in den übrigen Beziehungen, sonst. 8. haud satis prosperum; denn in der lezten Zeit der Reg. des Tull. Host. pestilentia laboratum est; zuletzt: ira Iovis sollicitati prava religione fulmine ictum cum domo conflagrasse (sc. Tullum regem). — 8. religionibus, religiöser Satzungen, Gebräuche.-10. facere, denn der König ist Vorsteher des Cultus. - 10. regis - Numae, Umschreibung des pron. demonstr. Der König will, dass gewisse Cultusbestimmungen zur allgemeinen Kenntniss des Volkes gelangen, cf. p. 19, 4.-11. in album=

=

=

[ocr errors]

auf eine weisse Tafel.-13. abiturum,
werde sich der Regierungsweise
seines G. zuwenden; vgl. der Ge-
brauch von avertere ad aliquid.
Die Rechtsauffassung jener Zeit lehrt
Dion. III, 49: οἱ γὰρ Λατῖνοι μετὰ
τὸν Αγκου Μαρκίου θάνατον λελύ-
σθαι τὰς περὶ τῆς εἰρήνης ὁμολογίας
olóμevointi.-16. desidem, prädika-
οἰόμενοι κτλ.
tiv, ersetzt einen Causalsatz: der Kö-
nig werde, da er ohne Thatkraft sei,
sich während seiner Regierung nur
mit-beschäftigt zeigen. 18. Le-
Livius
pater patratus.
schreibt die Sitte, den Krieg feier-
lich anzukündigen, dem Ancus zu,
u. theilt deshalb an dieser Stelle
diesen Theil des Fetialrechts mit.
19. filo, Binde, um die Priestermütze
gewunden.-20. Fines ebenso wie Fas
personificirt, vgl. Termini, Termina-
lia, Zevs oplos. Die fines umschreiben
das feindliche Land, welches als
juristische Person gedacht wird:

gatus

[ocr errors]

illos homines illasque res dedier mihi exposco, tum patriae compotem me numquam siris esse." haec, cum fines supra- 8 scandit, haec, quicumque ei primus vir obvius fuerit, haec portam ingrediens, haec forum ingressus paucis verbis carminis 5 concipiendique iuris iurandi mutatis peragit. si non deduntur 9 quos exposcit, diebus tribus et triginta tot enim sollemnes sunt peractis bellum ita indicit: „audi Iuppiter et tu lane 10 Quirine diique omnes caelestes vosque terrestres vosque inferni audite! ego vos testor, populum illum" - quicumque est, no10 minat — „iniustum esse, neque ius persolvere. sed de istis rebus in patria maiores natu consulemus, quo pacto ius nostrum adipiscamur." cum his nuntius Romam ad consulendum redit. confestim rex his ferme verbis patres consulebat: ",quarum 11 rerum litium causarum condixit pater patratus populi Romani 15 Quiritium patri patrato Priscorum Latinorum hominibusque Priscis Latinis, quas res nec dederunt nec solverunt nec fecerunt, quas res dari fieri solvi oportuit, dic," inquit ei, quem primum sententiam rogabat, „quid censes?" tum ille: puro 12 pioque duello quaerendas censeo, itaque consentio consciscoque."“

Land und Recht sollen vernehmen die Forderung Roms; beide werden aufgerufen gegen Urheber des Friedensbruches.-1. illos, vgl. zu p. 23, 1. - 2. nunquam siris: Vgl. ne feceris st. noli facere. - 5. concipiendi iuris iurandi = - in der Fassung der Eidesformel.-6. quos, Menschen u. Sachen.

7. Iane Quirine: In sacris invocamus Ianum Geminum, Ianum Patrem Ianum Quirinum etc. Quirinum quasi bellorum potentem ab hasta, quam Sabini curin vocant. Macrob. Vielleicht war Janus Quirinus der Stammvater des Sabinischen Volksstammes, wie Romulus Quirinus der des Römischen.-11.maiores natusenatores.-11. consulemus: die Initiative hat natürlich der König, der allein mit der executiven Gewalt (inperium) bekleidet ist. 12. cum his, mit dieser Erklärung. 14. condixit: condicere est denuntiare prisca lingua; da nun zur Zeit des Legisactionenprozesses der Prozess über eine auf das dare (eines certum) gerichtete Forderung (legis actio per condictionem) damit eingeleitet wurde, dass der Kläger dem Gegner vor Gericht (in iure) feierlich ansagte, er solle sich nach 30 Tagen zur Bestellung

eines Richters (iudex) wieder vor dem magistratus (praetor) einfinden, so wird condicere überhaupt gebraucht für das Anstellen einer auf dare oportere gerichteten Klage, condictio selbst ist eine solche Klage, qua actor intendit, dari sibi oportere. Wie im Civilprozess, so findet hier condicere dieselbe Anwendung im ius gentium oder ius fetiale. Der Genitiv hängt also ab von dem in condixit enthaltenen Subst. condictionem. Rerum Ansprüche auf eine Sache, litium auf ein Recht (ius in aliena re), causarum auf die aus denselben entspringenden Rechtsverhältnisse. -16. quas res ist nicht etwa Acc. der Beziehung; ebenso wenig ist ein demonstratives de his rebus zu ergänzen. Construire: Wegen welcher Objecte der p. p. an die Latiner die Forderung erhoben hat, welche Forderung sie nicht erfüllt haben, welche Forderung (aber) sie zu erfüllen verpflichtet waren,

[ocr errors]

=

was

ist deine Meinung?-18. Puro pioque iusto pioque mit Beobachtung aller völkerrechtlichen Förmlichkeiten. 19. quaerendas vindicandas.-19.itaque-consciscoque, dies ist meinerseits (con-) mein Urtheil

« IndietroContinua »