validum pro diruto novum obstruentes murum, altera, eruptionibus subitis nunc in opera hostium, nunc in sta3 tiones. et plerumque his proeliis superiores erant. una ad coercendos inventa haut magna memoratu res est. centum funditores ab Aegio et Patris et Dymis adciti. 4 a pueris ii more quodam gentis saxis globosis, quibus ferme arenae inmixtis strata litora sunt, funda mare aper5 tum incessentes exercebantur. itaque longius certiusque et validiore ictu quam Baliaris funditor eo telo usi sunt. et est non simplicis habenae, ut Baliarica aliarumque 6 gentium funda, sed triplex scutale, crebris suturis duratum, ne fluxa habena volutetur in iactu glans, sed librata 7 cum sederit, velut nervo missa excutiatur. coronas modici circuli magno ex intervallo loci adsueti traicere, non capita solum hostium vulnerabant, sed quem locum de8 stinassent oris. eae fundae Samaeos cohibuerunt, ne tam crebro nec tam audacter erumperent, adeo ut precarentur ex muris Achaeos, ut parumper abscederent et se cum 9 Romanis stationibus pugnantis quiete spectarent. quattuor menses obsidionem Same sustinuit. cum ex paucis cotidie aliqui eorum caderent aut vulnerarentur, et qui. 10 supererant, fessi et corporibus et animis essent, Romani nocte per arcem quam Cyatidem vocant nam urbs in mare devexa in occidentem vergit muro superato in 11 forum pervenerunt. Samaei postquam captam partem urbis ab hostibus senserunt, cum coniugibus ac liberis. in maiorem refugerunt arcem. inde postero die dediti direpta urbe sub corona omnes venierunt. 1 XXX. Consul compositis rebus Cephalleniae, praesidio Samae inposito, in Peloponnesum iam diu accersentibus Aegiensibus maxime ac Lacedaemonîs traiecit. 2 Aegium a principio Achaici concilii semper conventus gentis indicti sunt, seu dignitati urbis id seu loci opor3 tunitati datum est. hunc morem Philopoemen eo primum anno labefactare conatus, legem parabat ferre, uti in omnibus civitatibus, quae Achaici concilii essent, in vicem 4 conventus agerentur. et sub adventum consulis damiurgis civitatium, qui summus est magistratus, Aegium evocantibus, Philopoemen-praetor tum erat Argos conventum

edixit. quo cum adpareret omnes fere conventuros, consul 5 quoque, quamquam Aegiensium favebat causae, Argos venit; ubi cum disceptatio fuisset et rem inclinatam cerneret, incepto destitit. Lacedaemoni deinde eum in sua 6 certamina averterunt. sollicitam eam civitatem exsules maxime habebant, quorum magna pars in maritimis Laconicae orae castellis, quae omnis adempta erat, habitabant. id aegre patientes Lacedaemoni, ut aliqua liberum 7 ad mare haberent aditum, si quando Romam aliove quo mitterent legatos, simulque ut emporium et receptaculum peregrinis mercibus ad necessarios usus esset, nocte adorti vicum maritimum nomine Lan inproviso occupavere. vicani quique ibi exsules habitabant primo inopi- 8 nata re territi sunt, deinde sub lucem congregati levi certamine expulerunt Lacedaemonios. terror tamen omnem 9 maritimam oram pervasit; legatosque communiter et castella omnia vicique et exsules, quibus ibi domicilia erant, ad Achaeos miserunt.

XXXI. Philopoemen praetor, iam inde ab initio ex- 1 sulum causae et amicus, et auctor semper Achaeis minuendi opes et auctoritatem Lacedaemoniorum, concilium querentibus dedit, decretumque referente eo factum est, 2 cum in fidem Achaeorum tutelamque T. Quinctius et Romani Laconicae orae castella et vicos tradidissent et cum abstinere iis ex foedere Lacedaemoni deberent, Las vicus obpugnatus esset caedesque ibi facta, qui eius rei auctores adfinesque essent, nisi dederentur Achaeis, violatum videri foedus. ad exposcendos eos legati extemplo 3 Lacedaemonem missi sunt. id imperium adeo superbum et indignum Lacedaemonîs visum est, ut, si antiqua civitatis fortuna esset, haud dubie arma extemplo capturi fuerint. maxime autem consternavit eos metus, si semel 4 primis imperiis obediendo iugum accepissent, ne id quod iam diu moliretur Philopoemen, exsulibus Lacedaemonem traderet. furentes igitur ira triginta hominibus ex facti- 5 one, cum qua consiliorum aliqua societas Philopoemeni atque exsulibus erat, interfectis decreverunt, renuntiandam societatem Achaeis legatosque extemplo Cephalleniam mittendos, qui consuli M. Fulvio quique Romanis

6 Lacedaemonem dederent orarentque eum, ut veniret in Peloponnesum ad urbem Lacedaemonem in fidem dicionemque populi Romani accipiendam.

XXXII. Id ubi legati ad Achaeos rettulerunt, omnium civitatium quae eius concilii erant consensu bellum Lacedaemonîs indictum est. ne extemplo gereretur, hiems in2 pediit. incursionibus tamen parvis, latrocinii magis quam belli modo, non terra tantum, sed etiam navibus a mari 3 fines eorum vastati. hic tumultus consulem in Peloponnesum adduxit; iussuque eius Elin concilio indicto Lace4 daemoni ad disceptandum exciti. magna ibi non disceptatio modo, sed altercatio fuit, cui consul, cum alia satis ambitiose partem utramque fovendo incerta respondisset, una denuntiatione, ut bello abstinerent donec Romam ad senatum legatos misissent, finem inposuit. utrimque lega5 tio missa Romam est. exsules quoque Lacedaemoniorum 6 suam causam legationemque Achaeis iniunxerunt.

Dio

phanes et Lycortas, Megalopolitani ambo, principes legationis Achaeorum fuerunt; qui dissidentes in re publica tum quoque minime inter se convenientis orationes habu7 erunt. Diophanes senatui disceptationem omnium rerum permittebat: eos optime controversias inter Achaeos ac 8 Lacedaemonios finituros esse. Lycortas ex praeceptis Philopoemenis postulabat, ut Achaeis, ex foedere ac legibus suis quae decressent, agere liceret, libertatemque sibi 9 inlibatam, cuius ipsi auctores essent, praestarent. magnae auctoritatis apud Romanos tum gens Achaeorum erat; novari tamen nihil de Lacedaemonîs placebat. ceterum responsum ita perplexum fuit, ut et Achaei sibi de Lace10 daemone permissum acciperent, et Lacedaemonii non omnia concessa iis interpretarentur. hac potestate inmodice Achaei ac superbe usi sunt.

17 XXXIII. Philopoemeni continuatur magistratus. qui veris initio exercitu indicto castra in finibus Lacedaemo2 niorum posuit, legatos deinde misit ad deposcendos auctores defectionis, et civitatem in pace futuram, si id fecisset, 3 pollicentis et illos nihil indicta causa passuros. silentium prae metu ceterorum fuit; quos nominatim depoposcerat, ipsi se ituros professi sunt, fide accepta a legatis vim

abfuturam, donec causam dixissent. ierunt etiam alii in- 4 lustres viri, et advocati privatis et quia pertinere causam eorum ad rem publicam censebant. numquam alias exsules 5 Lacedaemoniorum Achaei secum adduxerant in finis, quia nihil aeque alienaturum animos civitatis videbatur; tunc exercitus totius prope antesignani exsules erant. hi ve- 6 nientibus Lacedaemoniis ad portam castrorum agmine facto obcurrerunt; et primo lacessere iurgiis, deinde altercatione orta, cum accenderentur irae, ferocissimi exsulum inpetum in Lacedaemonios fecerunt. cum illi deos et 7 fidem legatorum testarentur, et legati et praetor submovere turbas et protegere Lacedaemonios vinclaque iam quosdam inicientis arcere. crescebat tumultu concitato turba; et Achaei ad spectaculum primo concurrebant. 8 deinde vociferantibus exsulibus quae passi forent, et orantibus opem adfirmantibusque simul, numquam talem 9 occasionem habituros, si eam praetermisissent: foedus quod in Capitolio, quod Olympiae, quod in arce Athenis sacratum fuisset, irritum per illos esse; priusquam alio de integro foedere obligarentur, noxios puniendos esse, accensa his vocibus multitudo ad vocem unius, qui ut fe- 10 rirent inclamavit, saxa coniecit. atque ita decem septem, quibus vincula per tumultum iniecta erant, interfecti sunt. sexaginta tres postero die comprehensi, a quibus praetor 11 vim arcuerat, non quia salvos vellet, sed quia perire causa indicta nolebat, obiecti multitudini iratae, cum aversis auribus pauca locuti essent, damnati omnes et traditi sunt ad supplicium.

XXXIIII. Hoc metu iniecto Lacedaemoniis impe- 1 ratum primum, uti muros diruerent, deinde ut omnes externi auxiliares, qui mercede apud tyrannos militassent, terra Laconica excederent, tum uti quae servitia tyranni 2 liberassent ea magna multitudo erat ante diem certam abirent, qui ibi mansissent, eos prendendi, abducendi, vendendi Achaeis ius esset: Lycurgi leges moresque s abrogarent, Achaeorum adsuescerent legibus institutisque; ita unius eos corporis fore, et de omnibus rebus facilius .consensuros. nihil oboedientius fecerunt quam 4 ut muros diruerent, nec aegrius passi sunt quam exsules

5 reduci. decretum Tegeae in concilio communi Achaeorum 6 de restituendis iis factum est. et mentione inlata externos auxiliares dimissos et Lacedaemoniis ascriptos ita enim vocabant qui a tyrannis liberati erant urbe excessisse in agros dilapsos, priusquam dimitteretur exercitus, ire praetorem cum expeditis et comprehendere id 7 genus hominum et vendere iure praedae placuit. multi comprehensi venierunt. porticus ex ea pecunia Megalopoli permissu Achaeorum refecta est, quam Lacedaemonii 8 diruerant. et ager Belbinates, quem iniuria tyranni Lacedaemoniorum possederant, restitutus eidem civitati ex decreto vetere Achaeorum, quod factum erat Philippo 9 Amyntae filio regnante. per haec velut enervata civitas Lacedaemoniorum diu Achaeis obnoxia fuit. nulla tamen res tanto erat damno quam disciplina Lycurgi, cui per septingentos annos adsuerant, sublata.

1 XXXV. A concilio, ubi ad consulem inter Achaeos Lacedaemoniosque disceptatum est, M. Fulvius, quia iam in exitu annus erat, comitiorum causa profectus Romam creavit consules M. Valerium Messallam et C. Livium Salinatorem, cum M. Aemilium Lepidum inimicum eo quoque 2 anno petentem deiecisset. praetores inde creati Q. Marcius Philippus, M. Claudius Marcellus, C. Stertinius, C. 3 Atinius, P. Claudius Pulcher, L. Manlius Acidinus. comitiis perfectis consulem M. Fulvium in provinciam et ad exercitum redire placuit, eique et collegae Cn. Manlio 4 imperium in annum prorogatum est. eo anno in aede Herculis signum dei ipsius ex decemvirorum responso, et seiuges in Capitolio aurati a P. Cornelio positi; con5 sulem dedisse inscriptum est. et duodecim clipea aurata ab aedilibus curulibus P. Claudio Pulchro et Servio Sulpicio Galba sunt posita ex pecunia, qua frumentarios ob 6 annonam compressam damnarunt. et aedilis plebi Q. Fulvius Flaccus duo signa aurata uno reo damnato nam separatim accusaverant posuit. collega eius A. 7 Caecilius neminem condemnavit. ludi Romani ter, plebei quinquiens toti instaurati.

M. Valerius Messalla inde et C. Livius Salinator consulatum idibus Martis cum inissent, de re publica deque