Heu quanto regnis nox stetit una tuis! 815 820 Hoc quoque Tarquinio debebimus? eloquar,' inquit, Utque vident habitum, quae luctus causa, requirunt, Ora. fluunt lacrimae more perennis aquae. Ter conata loqui ter destitit, ausaque quarto, Dant veniam facto genitor coniunxque coactae. Et cadit in patrios sanguinulenta pedes. Brutus adest, tandemque animo sua nomina fallit, 825 835 Volnus inane patet. Brutus clamore Quirites 845 Concitat, et regis facta nefanda refert. Tarquinius cum prole fugit. capit annua consul Iura. dies regnis illa suprema fuit. 1 II. Die Republik. A. Kämpfe der jungen Republik gegen das Königthum. 1. Begründung und Ordnung der Republik. I. Liberi iam hinc populi Romani res pace belloque gestas, annuos magistratus imperiaque legum potentiora quam homi2 num peragam. quae libertas ut laetior esset, proxumi regis superbia fecerat. nam priores ita regnarunt, ut haud inmerito 844 lacrimas et exsecrationes. 1. Liv. II, c. 1. Liberi] der Hauptbegriff, welcher den wesentlichen Charakter der neuen Periode enthält, ist vorangestellt: dadurch erhält das Adj. für uns die Bedeutung eines Subst. 1. iam hinc, iam gehört zu liberi, hinc zu peragam; von hier an will Livius die Geschichte des nicht mehr von Königen beherrschten, sondern bebereits freien u. selbständigen Volkes erzählen, vgl. VII, 29, 1: maiora iam hinc bella-dicentur, die Kriege, welche von jetzt an dargestellt werden sollen, sind bereits viel bedeutender, nicht mehr so unbedeutend wie die früheren. 1. res pace belloque gestas] Innere u. äussere Politik, Geschichte, vgl. zu p. 2, 15: artibus domi militiaeque. = 2. annuos magistratus etc.] die Grundbedingung der Freiheit ruht 1. im jährlichen Wechsel der Amtsgewalt, 2. (im Anschluss daran als Folge que) in der Macht des Gesetzes gegenüber der Willkühr einzelner Menschen (Despoten). Mit diesen inhaltschweren Worten charakterisirt Liv. nicht den Zustand des Freistaats, wie er bei seiner Begründung war, sondern er deutet nur die Bedingungen der schliesslichen Entwicklung an: Auch im Freistaate kämpft der Egoismus gegen die Macht des Gesetzes an, aber dieses trägt den Sieg davon. - 4. superbia, zunächst die Missachtung des auf Sitte und Herkommen beruhenden Rechts, dann überhaupt Despotismus, Tyrannei. Superbus heisst auch weiterhin jeder magistratus, welcher die Beschlüsse des Senats miss ne- 3 omnes deinceps conditores partium certe urbis, quas novas ipsi sedes ab se auctae multitudinis addiderunt, numerentur. que ambigitur, quin Brutus idem, qui tantum gloriae Superbo exacto rege meruit, pessimo publico id facturus fuerit, si liber5 tatis inmaturae cupidine priorum regum alicui regnum extorsisset. quid enim futurum fuit, si illa pastorum convenarum- 4 que plebs, transfuga ex suis populis, sub tutela inviolati templi aut libertatem aut certe inpunitatem adepta, soluta regio metu, 5 agitari coepta esset tribuniciis procellis et in aliena urbe cum 10 patribus sereret certamina, priusquam pignera coniugum ac liberorum caritasque ipsius soli, cui longo tempore adsuescitur, animos eorum consociasset? dissipatae res nondum adultae dis- 6 cordia forent; quas fovit tranquilla moderatio imperii, eoque nutriendo perduxit, ut bonam frugem libertatis maturis iam 15 viribus ferre possent. libertatis autem originem inde magis, 7 achtet. 1. deinceps, nach einander, der Reihe nach. partium, vgl. p. 27, 14; 31, 3. Servius Tullius: addit duos colles, Quirinalem Viminalemque, inde deinceps auget Esquilias (von excolere wie inquilinus von incolere), ibique ipse habitat I, 44, 3. 3. Superbo, das bereits feststehende cognomen des Tarquinius dient hier zur Motivirung der That des Brutus. 4. pessimo publico, Abl. des Umstandes mit consecutiver Bedeutung, vgl. bono publico aliquid facere, facimus malo exemplo etc. facturus fuerit] Beachte: pessimo publico fecisset, si extorsisset, wird abhängig: neque ambigitur, quin pess. p. facturus fuerit, si extorsisset (der bedingende Nebensatz bleibt immer unverändert!). Ebenso: quid futurum fuit (nie fuisset), si agitari coepta esset. 6. pastorum plebs, ähnlich Camillus V, 53, 9: maiores nostri, convenae pastoresque, cum in his locis nihil praeter silvas paludesque esset, novam urbem tam brevi aedificarunt; beide Stellen aber sind rhetorisch gefärbt! 7. inviolati] Aus der passiven Bedeutung entwickelt sich die neutrale Bed. unverletzlich, vgl. invictus, contemptus etc., ornatus geht sogar über in die active Bed.: ehrenvoll, ehrend, vgl. ornata verba facere pro aliquo. 8. libertatem nagonaíav ? die convena- = quia annuum imperium consulare factum est, quam quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, numeres: omnia iura, 8 omnia insignia primi consules tenuere; id modo cautum est, ne si ambo fasces haberent, duplicatus terror videretur. Brutus prior concedente conlega fasces habuit, qui non acrior vindex 5 9 libertatis fuerat, quam deinde custos fuit. omnium primum avidum novae libertatis populum, ne postmodum flecti precibus aut donis regis posset, iure iurando adegit neminem Romae 10 passuros regnare. deinde, quo plus virium in senatu frequentia etiam ordinis faceret, caedibus regis deminutum patrum 10 numerum primoribus equestris gradus lectis ad trecentorum 11 summam explevit. traditumque inde fertur, ut in senatum vocarentur qui patres quique conscripti essent. id mirum quan lation zu stehen. Der Wechsel von quia und quod erklärt sich durch folgende Umschreibung: libertatis inde originem numeres, non quod deminutum quicquam sit ex regia potestate, sed quia annuum inp. cons. factum est. 2. Omnia iura etc. Vgl. Cic. de rep. II, 32 Tenuit igitur hoc in statu senatus rem. p. temporibus illis, ut in populo libero pauca per populum, pleraque senatus auctoritate et instituto ac more gererentur, atque uti consules potestatem haberent temporedumtaxat annuam, genere ipso ac iure regiam. 3. primi, denn bald traten mehr und mehr Beschränkungen ein, zuerst durch die lex Valeria über die Provocation. Der Name consules kam erst nach 449 v. Chr. in Gebrauch, vorher hiessen sie praetores, vielleicht auch iudices, vgl. III, 55, 12. — 4. ambo beide zugleich. fasces, vgl. Cic. rep. II, 55: Publicola lege illa de provocatione perlata statim securis de fascibus demi iussit instituitque primus, ut singulis cousulibus alternis mensibus lictores praeirent, ne plura insignia essent inperi in libero populo quam in regno fuissent. Vgl. Lange I, 529. iure iurando adegit] die erste politische Handlung des Brutus war, aus der Revolution heraus einen festen Boden der Verfassung zu gewinnen: dies geschieht durch ein Grundgesetz, welches die Republik für immer constituirt, während = 9. bisher der Thron nur den Tarquiniern genommen war, vgl. I, 59.9. frequentia etiam ordinis] denn auctoritas hatte er schon instituto ac more. Auch ging der Sturz des Königthums von der höheren Aristokratie Roms aus, wenn auch nicht direct vom Senat. 10. deminutum, vgl. p. 40, 11. Die folgende Massregel scheint mit der Wiederherstellung der Servianischen comitia centuriata und der Abhaltung des census, worauf jene basierten, in Verbindung zu stehen. Liv. denkt, wie p. 49, 1 zeigt, offenbar an eine Aufnahme von Plebeiern in den neuen Senat; will aber doch nicht ausdrücklich bemerken, dass er nur durch Plebeier ergänzt worden ist. Das augenblickliche Interesse der Aristokratie, vielleicht auch eine numerische Abnahme des Patriciats begünstigte das Streben der wohlhabenden Plebeier nach politischer Berechtigung. Sicher aber waren die neu Aufgenommenen nicht sämmtlich Plebeier. Die Erklärung von conscripti (später war die übliche Anrede des Senats patres conscripti), dass damit nicht die durch Geburt berechtigten, sondern durch eine lectio senatus aufgenommenen Mitglieder bezeichnet werden sollen, ist sehr unsicher, denn nach dieser Erklärung erwartet man vielmehr adscripti. 12. explevit] Vgl. I, 35, 6. 12. traditumque inde fertur] Liv. deutet selbst an (fertur), dass er auf diese Erklärung kein tum profuit ad concordiam civitatis iungendosque patribus plebis animos. II. Rerum deinde divinarum habita cura; et quia quaedam 1 publica sacra per ipsos reges factitata erant, necubi regum 5 desiderium esset, regem sacrificulum creant. id sacerdotium 2 pontifici subiecere, ne additus nomini honos aliquid libertati, cuius tunc prima erat cura, officeret. ac nescio an nimis undique eam minimisque rebus muniendo modum excesserint. con- 3 sulis enim alterius, cum nihil aliud offenderit, nomen invisum 10 civitati fuit: nimium Tarquinios regno adsuesse. initium a Prisco factum; regnasse dein Ser. Tullium; ne intervallo quidem facto oblitum tamquam alienati regni Superbum Tarquinium velut hereditatem gentis scelere ac vi repetisse; pulso Superbo penes Conlatinum imperium esse. nescire Tarquinios 15 privatos vivere. non placere nomen, periculosum libertati esse. hic primo sensim temptantium animos sermo per totam civi- 4 tatem est datus; sollicitamque suspicione plebem Brutus ad contionem vocat. ibi omnium primum ius iurandum populi 5 recitat neminem regnare passuros; nec esse Romae, unde peri20 culum libertati foret, id summa ope tuendum esse neque ullam rem, quae eo pertineat, contemnendam. invitum se dicere. hominis causa, nec dicturum fuisse, ni caritas rei publicae vinceret: non credere populum Romanum solidam libertatem reci- 6 peratam esse. regium genus, regium nomen non solum in = Gewicht legt. = 4. necubi damit in keiner Beziehung ne ulla in re. Vgl. in Athen den ἄρχων βασιλεύς. Die priesterliche Gewalt des Königs ging auf den pontifex maximus über. 6. honos, dem Rang nach stand der rex sacrorum (auch sacrificiorum, sacrificus, sacrificulus benannt) über dem pontifex maximus. Ueber den pontifex vgl. I, 7. nimis, zu muniendo eam gehörig wird durch undique minimisque rebus näher bestimmt. 5. 9. nihil aliud, es wird also ausdrücklich betont, dass man die gens Tarquinia nicht etwa verbannt Histor. Quellenbuch. II, 1. 2. Aufl. 20, - |