Immagini della pagina
PDF
ePub

modum, si non dedatur obses, pro rupto foedus se habiturum, 9 sic deditam intactam inviolatamque ad suos remissurum. utrimque constitit fides: et Romani pignus pacis ex foedere restituerunt, et apud regem Etruscum non tuta solum sed honorata etiam virtus fuit, laudatamque virginem parte obsidum se do- 5 10 nare dixit; ipsa quos vellet legeret. productis omnibus elegisse inpubes dicitur, quod et virginitati decorum et consensu obsidum ipsorum probabile erat eam aetatem potissimum liberari 11 ab hoste, quae maxime opportuna iniuriae esset. pace redintegrata Romani novam in femina virtutem novo tum honoris, statua equestri, donavere: in summa Sacra via fuit posita virgo insidens equo.

4. Der Latiner-Krieg. Schlacht am Regillus.
(Liv. II, 19. 20).

genere

10

3 XIX. Aulus Postumius dictator Titus Aebutius magister equitum magnis copiis peditum equitumque profecti ad lacum 15

3. constitit fides, hielt man Wort. Ernster behandelt die Römische Vertragstreue Dionysius V, 33. — 7. inpubes, nicht erwachsene Jünglinge, sondern Knaben. Nach Dionys. V, 34 gibt der König alle Geisseln frei sinov öri náons dunρείας κρείττονα ἡγεῖται τὴν πίσ στιν τῆς πόλεως. 8. probabile erat, objectiv für das subjective probabatur, richtig befinden.

- 11.

statua equestri, den Grund scheint Dion. V, 34 anzudeuten: (Porsinas) δωρεῖται τὴν κόρην ἵππῳ πολεμιστῇ φαλάροις κεκοσμημένῳ διαπρεπέσι. Nach Piso bei Plin. XXXIV, 6, 29 erhielt Cloelia diese Auszeichnung ab iis qui una obsides fuerant; ähnlich Dion.: ἔδοσαν οἱ τῶν παρθένων πατέρες. 11. fuit posita, war also zu Livius' Zeit nicht mehr dort, ἐλέγετο δ ̓ ἐμπρήσεως περὶ τὰς πλησίον οἰκίας γενομένης ἠφανίσθαι Dion. V, 35. Später muss die Statue, nach Sen. ad Marc. 16, wieder hergestellt worden sein.

14. Mit der leitenden Aristokratie der Latinischen Städte hatte Superbus ein vertrautes Verhältniss unterhalten. Dem Octavius Mamilius von Tusculum hatte er seine Tochter zur Ehe gegeben (I, 49, 9), u. durch dessen Vermittlung war es ihm

schliesslich gelungen, Latium zu einem Bunde mit Rom unter der Führerschaft Roms zu vereinigen. Die Auflösung des Königthums in Rom trennte den Bund, die Aristokratie, besonders Mamilius, betheiligte sich lebhaft an allen Versuchen zur Restauration der Tarquinier. Die Veranlassung zur Gründung der Diktatur ist unbekannt: nec quo anno nec quibus consulibus nec quis primum dictator creatus sit satis constat Liv. II, 18. Cic. rep. II, 56 sagt: dictator etiam est institutus X fere annis post primos consules T. Larcius, novumque id genus inperii visum est et proximum similitudini regiae. Kriegsgefahr und Unruhen im Innern des Staates mögen die Veranlassung zur Gründung dieser Magistratur gegeben haben. Vgl. Lange I, 505, welcher in der Gründung der Dictatur eine Reaction gegen die volksthümliche Gesetzgebung des eben verstorbenen Valerius Publicola erkennen will. -- 14. magister equi tum, denn wie der König den tribunus celerum, so ernannte der Dictator (magister populi oder praetor maximus) sich zur Seite den von ihm abhängigen magister equitum. 15. Dion. VI, 3: πλησίον γίνεται

Regillum in agro Tusculano agmini hostium occurrerunt; et 4 quia Tarquinios esse in exercitu Latinorum auditum est, sustineri ira non potuit, quin extemplo confligerent. ergo etiam 5 proelium aliquanto quam cetera gravius atque atrocius fuit. 5 non enim duces ad regendam modo consilio rem adfuere, sed suismet ipsi corporibus dimicantes miscuere certamina. nec quisquam procerum ferme hac aut illa ex acie sine vulnere praeter dictatorem Romanum excessit. in Postumium prima 6 in acie suos adhortantem instruentemque Tarquinius Superbus, 10 quamquam iam aetate et viribus erat gravior, equum infestus admisit, ictusque ab latere concursu suorum receptus in tutum est. ad alterum cornu Aebutius magister equitum in Octavium 7 Mamilium impetum dederat, nec fefellit veniens Tusculanum ducem, ita et ille concitat equum: tantaque vis infestis venien- 8 15 tium hastis fuit, ut brachium Aebutio traiectum sit, Mamilio pectus percussum. hunc quidem in secundam aciem Latini 9 recepere; Aebutius cum saucio brachio tenere telum non posset, pugna excessit. Latinus dux nihil deterritus volnere proe- 10 lium ciet, et quia suos perculsos videbat, arcessit cohortem 20 exulum Romanorum, cui Luci Tarquini filius praeerat. ea, quo maiore pugnabat ira ob erepta bona patriamque ademptam, pugnam parumper restituit.

XX. Referentibus iam pedem ab ea parte Romanis M. 1 Valerius Publicolae frater, conspicatus ferocem iuvenem Tar25 quinium ostentantem se in prima exulum acie, domestica etiam 2 gloria accensus, ut, cuius familiae decus eiecti reges erant, eiusdem interfecti forent, subdit calcaria equo et Tarquinium infesto spiculo petit. Tarquinius retro in agmen suorum in- 3 fenso cessit hosti. Valerium, temere invectum in exulum aciem, 30 ex transverso quidam adortus transfigit; nec quicquam equitis

[ocr errors]

=

zum

τῶν Λατίνων ἐστρατοπεδευκότων παρὰ λίμνῃ Ρηγίλλῃ καλουμένῃ ἐν ἐχυρῷ χωρίῳ. - 1. agmini hostium] die Latiner hatten sich mit der gens Tarquinia gegen Rom verbündet. 6. miscuere certamina] forderten sich gegenseitig Kampf auf. 9. Dion. VI, 11: Λικίννιος μὲν γὰρ καὶ οἱ περὶ Γέλλιον οὐδὲν ἐξητακότες οὔτε τῶν εἰκότων οὔτε τῶν δυνατῶν αὐτὸν εἰσάγουσι τὸν βασιλέα Ταρκύνιον ἀγωνιζόμενον ἐφ ̓ ἵππου καὶ τιτρωσκόμενον, ἄνδρα ἐνενήκοντα ἔτεσι προσάγοντα. 10. gravior, beschwert, gehindert parum validus; vgl. aetate, annis, viribus flo13. fefellit veniens, wie lav

rere.

[ocr errors]

[blocks in formation]

volnere equo retardato moribundus Romanus labentibus super 4 corpus armis ad terram defluxit. dictator Postumius postquam 5 cecidisse talem virum, exules ferociter citato agmine invehi, suos perculsos cedere animadvertit, cohorti suae, quam delectam manum praesidii causa circa se habebat, dat signum, ut quem 5 suorum fugientem viderint, pro hoste habeant. ita metu an6 cipiti versi a fuga Romani in hostem, et restituta acies. cohors 7 dictatoris tum primum proelium iniit. integris corporibus animisque fessos adorti exules caedunt. ibi alia inter proceres coorta pugna. imperator Latinus, ubi cohortem exulum a dic- 10 tatore Romano prope circumventam vidit, ex subsidiariis ma8 nipulos aliquot in primam aciem secum rapit. hos agmine venientes T. Herminius legatus conspicatus interque eos insignem veste armisque Mamilium noscitans tanto vi maiore, 9 quam paulo ante magister equitum, cum hostium duce proelium 15 iniit, ut et uno ictu tranfixum per latus occiderit Mamilium, et ipse inter spoliandum corpus hostis verruto percussus, cum victor in castra esset relatus, inter primam curationem expi10 raverit. tum ad equites dictator advolat obtestans, ut fesso iam pedite descendant ex equis, et pugnam capessant. dicto 20 paruere: desiliunt ex equis, provolant in primum, et pro ante11 signanis parmas obiciunt. recipit extemplo animum pedestris acies, postquam iuventutis proceres aequato genere pugnae secum partem periculi sustinentes vidit. tum demum inpulsi 12 Latini perculsaque inclinavit acies. equiti admoti equi, ut per- 25 sequi hostem posset; secuta et pedestris acies. ibi nihil nec divinae nec humanae opis dictator praetermittens aedem Ca13 stori vovisse fertur, ac pronuntiasse militi praemia, qui primus, qui secundus castra hostium intrasset: tantusque ardor fuit, ut eodem impetu, quo fuderant hostem Romani, castra caperent. 20 hoc modo ad lacum Regillum pugnatum est. dictator et magister equitum triumphantes in urbem rediere.

[merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small][ocr errors][merged small][merged small][merged small][merged small]

XXI. Ap. Claudius deinde et P. Servilius consules facti. 5 insignis hic annus est nuntio Tarquinii mortis. mortuus est Cumis, quo se post fractas opes Latinorum ad Aristodemum tyrannum contulerat. eo nuntio erecti patres, erecta plebes. sed 6 5 patribus nimis luxuriosa ea fuit laetitia: plebi, cui ad eam diem summa ope inservitum erat, iniuriae a primoribus fieri coepere.

B. Innere Kämpfe der Republik.

1. Die I. Secessio der Plebs. Gründung des Volkstribunats. (Liv. II, 23-24. 27-33).

XXIII. Sed et bellum Volscum imminebat, et civitas se- 1 10 cum ipsa discors intestino inter patres plebemque flagrabat odio, maxime propter nexos ob aes alienum. fremebant se foris 3

--

1. 495 v. Chr. 2. Das Resultat der Schlacht am Regillus war, dass die Latiner den exules Romani den Aufenthalt in ihrer Landschaft versagen u. das frühere Bündniss mit Rom erneuern mussten, vgl. Dion. VI, 21. 5. luxu

riosa] durch den Tod des Tarq. von äusserer Gefahr befreit wurden die Patricier nun übermüthig in der Behandlung der Plebs. 6. Vgl. p. 55, 2.

Statt coepere erwartet man nach dem Sprachgebrauch des Livius coeptae. Zur Sache bemerkt Sall. hist. I, 9: miseriae validiorum et ob eas discessio plebei a patribus aliaeque dissensiones domi fuere iam inde a principio neque amplius quam regibus exactis, dum metus a Tarquinio et bellum grave cum Etruscis positum est, aequo et modesto iure agitatum. Dein servili inperio patres plebem exercere, de vita atque tergo regio more consulere, agro pellere et ceteris expertibus soli in inperio agere. Quibus agitata saevitiis et maxume fenoris onere oppressa plebes cum assiduis bellis tributum simul et militiam toleraret, armata montem sacrum atque Aventinum insedit. Vgl. Lange I, 507.

10. flagrabat odio, war in grosser Aufregung wegen der Zwietracht.

11. propter nexos ob aes alienum] ,,die Befugniss sich und die Seinigen in der Noth zu verkaufen, war ein leidiges allgemeines Recht; es galt im Norden wie bei den Griechen und in Asien; die Befugniss des Gläubigers den Schuldner, welcher mit der Zahlung ausblieb, zu seinem Knecht zu nehmen und sich durch seine Arbeit oder durch Verkauf seiner Person, so weit es reichte, bezahlt zu machen, war fast ebenso ausgebreitet. Wer einer Zahlungsverpflichtung nach des Prätors (früher Consuls) Spruch innerhalb der gesetzlichen Zeit nicht genügte, der ward von Rechtswegen dem Gläubiger als Schuldknecht zugesprochen: aber er war addictus und nicht nexus. Nexus war, wer sich und folglich Alles was sein war, durch förmlichen quiritarischen Verkauf vor Zeugen, gegen zugewogenes Geld (per aes et libram), der Form nach verkauft, nach der Wesentlichkeit verpfändet hatte. Wer immer seine Person auf diese Weise verpfändet hatte, war nexus oder nexu vinctus, wenn er auch gar nicht in den Fall kommen konnte, die Schuld mit Dienst zu tilgen." Niebuhr. Vgl. Liv. VI, 36

pro libertate et imperio dimicantes domi a civibus captos et oppressos esse, tutioremque in bello quam in pace, et inter hostis quam inter cives libertatem plebis esse; invidiamque eam sua sponte gliscentem insignis unius calamitas accendit. 3 magno natu quidam cum omnium malorum suorum insignibus 5 4 se in forum proiecit. obsita erat squalore vestis, foedior corporis habitus pallore ac macie perempti. ad hoc promissa barba et capilli efferaverant speciem oris. noscitabatur tamen in tanta deformitate, et ordines duxisse aiebant, aliaque militiae decora vulgo miserantes eum iactabant; ipse testes hone- 10 starum aliquot locis pugnarum cicatrices adverso pectore osten5 tabat. sciscitantibus, unde ille habitus unde deformitas, cum circumfusa turba esset prope in contionis modum, Sabino bello ait se militantem, quia propter populationes agri non fructu modo caruerit, sed villa incensa fuerit, direpta omnia, pecora 15 abacta, tributum iniquo suo tempore imperatum, aes alienum 6 fecisse. id cumulatum usuris primo se agro paterno avitoque exuisse, deinde fortunis aliis, postremo velut tabem pervenisse ad corpus: ductum se ab creditore non in servitium sed in

--

Gregatim quotidie de foro addic-
tos duci et repleri vinctis no-
biles domos: et ubicumque patri-
cius habitet, ibi carcerem priva-
tum esse. Vgl. Lange I, 151.
3. invidiam eam, die Erbitterung
(Aufregung), welche schon an und
für sich fortgährte (gliscere) ent-
zündete bis zum Ausbruch einer
(socialen) Revolution. 9. ordines
duxisse, sei mehrfach Centurio ge-
wesen. Vgl. Heft II, 172 sq. Für
den schlichten Mann ist das ein
decus, weil die Führung ihm vir-
tutis causa anvertraut war; daher
aliaque militiae decora. 13. Sa-
bino bello, 504 v. Chr. 14. fructu,
Jahresertrag, Ernte; fructus fasst
die fruges in sich, enthält aber zu-
gleich einen weiteren Begriff.

[blocks in formation]

Sold von Staatswegen und aus der
Staatskasse (de publico) zu bezahlen.
Lange I, 467. 16. iniquo suo,
in einer für ihn so schlimmen Lage;
so tempore nostro adverso etc.
17. cumulatum usuris, durch Zinses-
zins. Der Zinsfuss selbst hing vor
den XII tabulae von der Willkühr
der Darleiher ab, Tac. VI, 16: nam
primo XII tabulis sanctum, ne quis
unciario fenore (12 monatlich) am-
plius exerceret, cum antea ex libi-
dine locupletium agitaretur. Später
waren 12 p. Cent jährlich der ge-
setzliche Zinsfuss.

19. XII. Tab. III, 1-4: aeris confessi iudicatis XXX dies iusti sunto (in welcher Frist sie ihrer Verpflichtung nachkommen können). Post deinde manus iniectio esto, in ius ducito (der Kläger den Beklagten vor den Consul oder Prätor). Ni iudicatum facit aut quis endo eo in iure vindicit (für ihn als vindex eintritt), secum ducito, vincito aut nervo aut compedibus. XV pondo ne maiore, aut si volet minore vincito. Si volet, suo vivito (der Schuldner), ni suo vivit, libras farris endo dies dato, si volet, plus dato. Darauf folgte die von

« IndietroContinua »