28

2

Eadem æstate equites ducenti et elephanti decem et tritici modium ducenta millia ab rege Masinissa ad exercitum, qui in Græcia erat, pervenerunt. Item ex Sicilia Sardiniaque 3 magni commeatus et vestimenta exercitui missa.

Siciliam

M. Marcellus, Sardiniam M. Porcius Cato obtinebat, sanctus 4 et innocens, asperior tamen in fenore coercendo habitus; fugatique ex insula feneratores et sumptus, quos in cultum prætorum socii facere soliti erant, circumcisi aut sublati.

5

Sex. Elius consul ex Gallia comitiorum causa Romam quum redisset, creavit consules C. Cornelium Cethegum et 6 Q. Minucium Rufum. Biduo post prætorum comitia habita; sex prætores illo anno primum creati, crescentibus iam pro7 vinciis et latius patescente imperio; creati autem hi: L. Manlius Vulso, C. Sempronius Tuditanus, M. Sergius Silus, M. Helvius, M. Minucius Rufus, L. Atilius; Sempronius et HelS vius ex iis ædiles plebis erant; curules ædiles Q. Minucius Thermus et Ti. Sempronius Longus. Ludi Romano eo anno quater instaurati.

C. Cornelio et Q. Minucio consulibus A. u. c. 557. de provinciis consulum prætorumque actum.

A. Ch. 197.

4

omnium primum Prius de præto

ribus transacta res, quæ transigi sorte poterat. Urbana Sergio, peregrina iurisdictio Minucio obtigit; Sardiniam Atilius, Siciliam Manlius, Hispanias Sempronius citeriorem, Helvius 3 ulteriorem est sortitus. Consulibus Italiam Macedoniamque sortiri parantibus L. Oppius et Q. Fulvius tribuni plebis impedimento erant, quod longinqua provincia Macedonia esset, neque ulla alia res maius bello impedimentum ad eam diem fuisset, quam quod, vixdum inchoatis rebus, in ipso conatu 5 gerendi belli prior consul revocaretur. Quartum iam annum esse ab decreto Macedonico bello. Quærendo regem et exercitum eius Sulpicium maiorem partem anni absumpsisse. 6 Villium congredientem cum hoste infecta re revocatum. Quinctium rebus divinis Romæ maiorem partem anni retentum ita gessisse tamen res, ut, si aut maturius in provinciam venisset 7 aut hiems magis sera fuisset, potuerit debellare; nunc quoque

in hiberna profectum ita comparare dici bellum, ut, nisi successor impediat, perfecturus æstate proxima videatur. His 8 orationibus pervicerunt, ut consules in senatus auctoritate fore dicerent se, si idem tribuni plebis facerent. Permittentibus utrisque liberam consultationem, patres consulibus ambobus Italiam provinciam decreverunt, T. Quinctio prorogarunt im- 9 perium, donec successor ex senatus consulto venisset. Consulibus binæ legiones decretæ, et ut bellum cum Gallis Cisalpinis, qui defecissent a populo Romano, gererent. Quinctio 10 in Macedoniam supplementum decretum, sex millia peditum, trecenti equites, sociorum navalium millia tria. Præesse eidem, 11 cui præerat, classi L. Quinctius Flamininus iussus. Prætoribus in Hispanias octona millia peditum socium ac nominis Latini data et quadringeni equites, ut dimitterent veterem ex Hispaniis militem; et terminare iussi, qua ulterior citeriorve provincia servaretur. Macedoniæ legatos P. Sulpicium et P. 12 Villium, qui consules in ea provincia fuerant, adiecerunt.

Priusquam consules prætoresque in provincias proficiscerentur, prodigia procurari placuit, quod ædes Vulcani Summanique Romæ, et quod Fregenis murus et porta de cælo tacta erant, et Frusinone inter noctem lux orta, et Æsulæ 2 agnus biceps cum quinque pedibus natus, et Formiis duo lupi oppidum ingressi obvios aliquot laniaverant, Romæ non in urbem solum, sed in Capitolium penetraverat lupus.

C. Atinius tribunus plebis tulit, ut quinque coloniæ in 3 oram maritimam deducerentur, duæ ad ostia fluminum Vulturni Liternique, una Puteolos, una ad Castrum Salerni; his 4 Buxentum adiectum; trecenæ familiæ in singulas colonias iubebantur mitti. Triumviri deducendis iis, qui per triennium magistratum haberent, creati M. Servilius Geminus, Q. Minucius Thermus, Ti. Sempronius Longus.

Dilectu rebusque aliis divinis humanisque, quæ per ipsos 5 agenda erant, perfectis, consules ambo in Galliam profecti, Cornelius recta ad Insubres via, qui tum in armis erant 6 Cenomanis assumptis; Q. Minucius in læva Italiæ ad inferum

29

30

mare flexit iter, Genuamque exercitu ducto ab Liguribus 7 orsus bellum est. Oppida Clastidium et Litubium, utraque Ligurum, et duæ gentis eiusdem civitates, Celeiates Cerdiciatesque, sese dediderunt; et iam omnia cis Padum præter 8 Gallorum Boios, Ilvates Ligurum sub dicione erant; quindecim oppida, hominum viginti millia esse dicebantur, quæ se dediderant. Inde in agrum Boiorum legiones duxit. Boiorum exercitus haud ita multo ante traiecerat Padum, iunxeratque 2 se Insubribus et Cenomanis, quod ita acceperant, coniunctis legionibus consules rem gesturos, ut et ipsi collatas in unum 3 vires firmarent. Postquam fama accidit, alterum consulem Boiorum urere agros, seditio extemplo orta est; postulare Boii, ut laborantibus opem universi ferrent; Insubres negare 4 se sua deserturos. Ita divisa copiæ, Boiisque in agrum suum tutandum profectis, Insubres cum Cenomanis super amnis 5 Mincii ripam consederunt. Infra eum locum duo millia et 6 consul Cornelius eidem flumini castra applicuit. Inde mittendo in vicos Cenomanorum Brixiamque, quod caput gentis erat, ut satis comperit. non ex auctoritate seniorum iuventutem in armis esse, nec publico consilio Insubrum defectioni Ceno7 manos sese adiunxisse, excitis ad se principibus id agere ac moliri cœpit, ut desciscerent ab Insubribus Cenomani et sublatis signis aut domos redirent aut ad Romanos transirent. 8 Et id quidem impetrari nequiit; in id fides data consuli est, ut in acie aut quiescerent aut, si qua etiam occasio fuisset, 9 adiuvarent Romanos. Hæc ita convenisse Insubres ignorabant; suberat tamen quædam suspicio animis, labare fidem sociorum. Itaque quum in aciem eduxissent, neutrum iis cornu committere ausi, ne, si dolo cessissent, rem totam in10 clinarent, post signa in subsidiis eos locaverunt. Consul principio pugnæ vovit ædem Sospitæ Iunoni, si eo die hostes fusi fugatique fuissent; a militibus clamor sublatus, compotem voti 11 consulem se facturos, et impetus in hostes est factus. Non tulerunt Insubres primum concursum. Quidam et a Cenomanis, terga repente in ipso certamine aggressis, tumultum anci

pitem iniectum auctores sunt, cæsaque in medio quinque et triginta millia hostium, quinque millia et ducentos vivos captos, in iis Hamilcarem, Pœnorum imperatorem, qui belli causa 12 fuisset; signa militaria centum triginta et carpenta supra ducenta. Oppida Gallorum, quæ Insubrum defectionem secuta 13 erant, dediderunt se Romanis.

Minucius consul primo effusis populationibus peragraverat fines Boiorum; deinde, ut, relictis Insubribus, ad sua tuenda receperant sese, castris se tenuit, acie dimicandum cum hoste ratus; nec Boii detrectassent pugnam, ni fama, Insubres victos, 2 allata animos fregisset. Itaque relicto duce castrisque, dissipati per vicos, sua quisque ut defenderent, rationem gerendi belli hosti mutarunt. Omissa enim spe per unam dimica- 3 tionem rei decernendæ, rursus populari agros et urere tecta vicosque expugnare cœpit. Per eosdem dies Clastidium in- 4 censum. Inde in Ligustinos Ilvates, qui soli non parebant, legiones ductæ. Ea quoque gens, ut Insubres acie victos, 5 Boios ita, ut tentare spem certaminis non auderent, territos audivit, in dicionem venit. Litteræ consulum amborum de 6

31

rebus in Gallia gestis prope sub idem tempus Romam allatæ. M. Sergius prætor urbanus in senatu eas, deinde ex auctoritate patrum ad populum recitavit; supplicatio in quatriduum decreta. Hiems iam eo tempore erat, et quum 32 T. Quinctius capta Elatea in Phocide ac Locride hiberna disposita haberet, Opunte seditio orta est. Factio una 2 Etolos, qui propiores erant, altera Romanos accersebat. Ætoli priores venerunt; sed opulentior factio, exclusis Ætolis 3 missoque ad imperatorem Romanum nuntio, usque in adventum eius tenuit urbem. Arcem regium tenebat præsidium, 4 neque, ut decederent inde, aut Opuntiorum minis aut auctoritate imperatoris Romani perpelli potuerunt. Mora, cur non 5 extemplo oppugnarentur, ea fuit, quod caduceator ab rege venerat locum ac tempus petens colloquio. Id gravate regi 6 concessum est, non quin cuperet Quinctius per se partim armis, partim condicionibus confectum videri bellum; necdum 7

33

enim sciebat, utrum successor sibi alter ex novis consulibus mitteretur, an, quod summa vi ut tenderent, amicis et propin8 quis mandaverat, imperium prorogaretur; aptum autem fore colloquium credebat, ut sibi liberum esset vel ad bellum ma9 nenti vel ad pacem decedenti rem inclinare. In sinu Maliaco prope Nicæam litus elegere. Eo rex ab Demetriade cum 10 quinque lembis et una nave rostrata venit. Erant cum eo principes Macedonum et Achæorum exsul, vir insignis, Cycli11 adas. Cum imperatore Romano rex Amynander erat et Dionysodorus, Attali legatus, et Agesimbrotus, præfectus Rhodia classis, et Phæneas, princeps Ætolorum, et Achæi duo, Ari12 stænus et Xenophon. Inter hos Romanus ad extremum litus progressus, quum rex in proram navis in ancoris stantis pro13 cessisset, „Commodius" inquit, si in terram egrediaris, ex propinquo dicamus in vicem audiamusque." Quum rex fac

turum se id negaret, „Quem tandem" inquit Quinctius „times?“ 14 Ad hoc ille superbo et regio animo: „Neminem equidem timeo præter deos immortales; non omnium autem credo fidei, quos 15 circa te video, atque omnium minime Ætolis." „Istuc quidem“ ait Romanus „par omnibus periculum est, qui cum hoste ad 16 colloquium congrediuntur, si nulla fides sit." ,,Non tamen" inquit, „T. Quincti, par perfidiæ præmium est, si fraude agatur, Philippus et Phæneas; neque enim æque difficulter Ætoli prætorem alium ac Macedones regem in meum locum substituant." Secundum hæc silentium fuit, quum Romanus eum æquum censeret priorem dicere, qui petisset colloquium, rex eius esse priorem orationem, qui daret pacis leges, non 2 qui acciperet; tum Romanus: simplicem suam orationem esse; ea enim se dicturum, quæ ni fiant, nulla sit pacis condicio. 3 Deducenda ex omnibus Græciæ civitatibus regi præsidia esse; captivos et transfugas sociis populi Romani reddendos; restituenda Romanis ea Illyrici loca, quæ post pacem in Epiro 4 factam occupasset; Ptolemæo Ægypti regi reddendas urbes, quas post Philopatoris Ptolemæi mortem occupavisset. Suas populique Romani condiciones has esse; ceterum et socium