ad consulendum capesseremne rem publicam inplicatus tenebar. sed
laetatus tamen sum, quod mihi liceret in eadem causa et mihi
utilia et cuivis bono recta defendere. huc accessit commemoranda
quaedam et divina Caesaris in me fratremque meum liberalitas: qui
mihi quascumque res gereret tuendus esset, nunc in tanta felicitate
tantisque victoriis, etiam si in nos non is esset, qui est, tamen
ornandus videretur. sic enim te existimare velim, cum a vobis
meae salutis auctoribus discesserim, neminem esse cuius officiis
me tam esse devinctum non solum confitear, sed etiam gaudeam.
quod quoniam tibi exposui, facilia sunt ea, quae a me de Vatinio
et de Crasso requiris. nam de Appio quod scribis, sicuti de Cae- 19
sare, te non reprehendere, gaudeo tibi consilium probari meum.
de Vatinio autem, primum reditus intercesserat in gratiam per
Pompeium, statim ut ille praetor est factus, cum quidem ego eius
petitionem gravissimis in senatu sententiis oppugnassem, neque tam
illius laedendi causa quam defendendi atque ornandi Catonis. post
autem Caesaris, ut illum defenderem, mira contentio est consecuta.
cur autem laudarim, peto a te, ut id a me neve in hoc reo neve
in aliis requiras, ne tibi ego idem reponam, cum veneris: tametsi
possum vel absenti; recordare enim quibus laudationem ex ultimis
terris miseris. nec hoc pertimueris; nam a me ipso laudantur et
laudabuntur idem. sed tamen defendendi Vatinii fuit etiam ille
stimulus, de quo in iudicio, cum illum defenderem, dixi me facere
quiddam, quod in Eunucho parasitus suaderet militi:

ubi nominabit Phaedriam, tu Pamphilam
continuo. si quando illa dicet: Phaedriam
intromittamus comissatum, Pamphilam
cantatum provocemus. si laudabit haec
illius formam, tu huius contra; denique
par pro pari referto, quod eam mordeat.

sic petivi a iudicibus, ut, quoniam quidam nobiles homines et de me optime meriti nimis amarent inimicum meum meque inspec

tante saepe eum in senatu modo severe seducerent, modo familiariter atque hilare amplexarentur, quoniamque illi haberent suum Publium, darent mihi ipsi alium Publium, in quo possem illorum animos mediocriter lacessitus leviter repungere. neque solum dixi, 20 sed etiam saepe facio, deis hominibusque adprobantibus. habes de Vatinio, cognosce de Crasso. ego, cum mihi cum illo magna iam gratia esset, quod eius omnis gravissimas iniurias communis concordiae causa voluntaria quadam oblivione contriveram, repentinam eius defensionem Gabinii, quem proximis diebus acerrime oppugnasset, tamen, si sine ulla mea contumelia suscepisset, tulissem: sed cum me disputantem, non lacessentem laesisset, exarsi non solum praesenti, credo, iracundia nam ea tam vehemens fortasse non fuisset sed cum inclusum illud odium multarum eius in me iniuriarum, quod ego effudisse me omne arbitrabar, residuum tamen insciente me fuisset, omne repente apparuit. quo quidem tempore ipso quidam homines et eidem illi, quos saepe nutu significationeque appello, cum se maximum fructum cepisse dicerent ex libertate mea meque tum denique sibi esse visum rei publicae, qualis fuissem, restitutum, cumque ea contentio mihi magnum etiam foris fructum tulisset, gaudere se dicebant mihi et illum inimicum et eos, qui in eadem causa essent, numquam amicos futuros. rum iniqui sermones cum ad me per homines honestissimos perferrentur cumque Pompeius ita contendisset, ut nihil umquam magis, ut cum Crasso redirem in gratiam, Caesarque per litteras maxima se molestia ex illa contentione adfectum ostenderet, habui non temporum solum rationem meorum, sed etiam naturae, Crassusque, ut quasi testata populo Romano esset nostra gratia, paene a meis laribus in provinciam est profectus. nam cum mihi condixisset, cenavit apud me in mei generi Crassipedis hortis. quam ob rem eius causam, quod te scribis audisse, magna illius commendatione susceptam defendi in senatu, sicut mea fides postulabat.

quo

21 Accepisti quibus rebus adductus quamque rem causamque defenderim, quique meus in re publica sit pro mea parte capessenda

gegen die Parther. condixisset] sich bei mir zu Tische geladen hatte. Crassipedis] die Tochter Ciceros, Tullia, heiratete nach einander den Calpurnius Piso, Furius Crassipes (ein reicher Privatmann) und Cornelius Dolabella; sie starb 45 v. Chr. Vgl. das berühmte Trostschreiben des Servius Sulpicius an Cicero in der Sammlung ad Fam. IV, 5. eius causam] Crassus war gegen die Auspicien und gegen den Protest des Tribunen Ateius in die Provinz abgereist. Vgl. Hor. Carm. III, 6. illius] des Cäsar.

cum vero

status. de quo sic velim statuas, me haec eadem sensurum fuisse, si mihi integra omnia ac libera fuissent. nam neque pugnandum arbitrarer contra tantas opes neque delendum, etiam si id fieri posset, summorum civium principatum, nec permanendum in una sententia conversis rebus ac bonorum voluntatibus mutatis, sed temporibus adsentiendum. numquam enim a praestantibus in re publica gubernanda viris laudata est in una sententia perpetua permansio, sed, ut in navigando tempestati obsequi artis est, etiam si portum tenere non queas, cum vero id possis mutata velificatione adsequi, stultum est eum tenere cum periculo cursum, quem ceperis, potius quam eo commutato quo velis tamen pervenire, sic cum omnibus nobis in administranda re publica propositum esse debeat id, quod a me saepissime dictum est, cum dignitate otium, non idem semper dicere, sed idem semper spectare debemus. quam ob rem, ut paullo ante posui, si essent omnia mihi solutissima, tamen in re publica non alius essem atque nunc sum. in hunc sensum et adliciar beneficiis hominum et conpellar iniuriis, facile patior ea me de re publica sentire ac dicere, quae maxime cum mihi tum etiam rei publicae rationibus putem conducere. apertius autem haec ago ac saepius, quod et Quintus frater meus legatus est Caesaris et nullum meum minimum dictum, non modo factum, pro Caesare intercessit quod ille non ita inlustri grația exceperit, ut ego eum mihi devinctum putarem. Itaque eius omni et gratia, quae summa est, et opibus, quas intellegis esse maximas, sic fruor ut meis. nec mihi aliter potuisse videor hominum perditorum de me consilia frangere, nisi cum praesidiis eis, quae semper habui, nunc etiam potentium benevolentiam coniunxissem. his ego consiliis, si te praesentem habuissem, ut opinio mea fert, essem usus eisdem. novi enim temperantiam et moderationem na- 22 turae tuae, novi animum cum mihi amicissimum tum nulla in ceteros malevolentia suffusum contraque cum magnum et excelsum tum etiam apertum et simplicem. vidi ego quosdam in te talis, qualis tu eosdem in me videre potuisti. quae me moverunt, movissent eadem te profecto. sed quocumque tempore mihi potestas praesentis tui fuerit, tu eris omnium moderator consiliorum meorum, tibi erit eidem, cui salus mea fuit, etiam dignitas curae. quidem certe tuarum actionum, sententiarum, voluntatum, rerum denique omnium socium comitemque habebis, neque mihi in omni

me

fassung des Staates in unbestrittenem Ansehen galt und die Staatsmaschine ruhig fortging. Damals aber galt es, das persönliche Wohl einzusetzen für eine neue Ordnung des Staates. Das war das Ziel der Politik Cäsars.

vita res tam erit ulla proposita quam ut cotidie vehementius te de me optime meritum esse laetere.

23 Quod rogas, ut mea tibi scripta mittam, quae post discessum tuum scripserim, sunt orationes quaedam, quas Menocrito dabo, neque ita multae, ne pertimescas. scripsi etiam - nam me iam ab orationibus diiungo fere referoque ad mansuetiores Musas, quae me maxime sicut iam a prima adulescentia delectarunt scripsi igitur Aristotelio more, quem ad modum quidem volui, tris libros de oratore, quos arbitror Lentulo tuo fore non inutilis. abhorrent enim a communibus praeceptis atque omnem antiquorum et Aristoteliam et Isocratiam rationem oratoriam conplectuntur. scripsi etiam versibus tris libros de temporibus meis, quos iam pridem ad te misissem, si esse edendos putassem sunt enim testes et erunt sempiterni meritorum erga me tuorum meaeque pietatis sed verebar non eos, qui se laesos arbitrarentur etenim id feci parce et molliter sed eos, quos erat infinitum bene de me meritos omnis nominare. quos tamen ipsos libros, si quem cui recte committam invenero, curabo ad te perferendos. atque istam quidem partem vitae consuetudinisque nostrae totam ad te defero. quantum litteris, quantum studiis, veteribus nostris delectationibus, consequi poterimus, id omne ad arbitrium tuum, qui haec semper amasti, libentissime conferemus.

VIII. Die Bürgerkriege 49-42 v. Chr.

1. Cäsars Krieg gegen Cn. Pompeius 49-48 v. Chr.

a) Veranlassung des Krieges (Dio Cass. 40, 58-66).

Περὶ μὲν δὴ τοὺς τιμητὰς ταῦτ ̓ ἐψηφίσθη, ὁ δὲ δὴ Κάτων 58 ἄλλως μὲν οὐδεμιᾶς ἀρχῆς ἐδεῖτο, ἰδὼν δὲ τόν τε Καίσαρα και τὸν Πομπήιον ὑπὲρ τὴν κατάστασιν τῆς πολιτείας αὐξανομένους, καὶ ὑποτοπήσας ἤτοι καὶ ἀμφοτέρους σφᾶς τὰ πράγματα ἕξειν, ἢ καὶ διενεχθέντας ἀλλήλοις στάσιν τε μεγίστην ποιήσειν καὶ τὸν κρατήσαντα αὐτῶν μοναρχήσειν, ἠθέλησε μὲν σφᾶς πρὶν 2 ἀνταγωνιστὰς γενέσθαι καταλῦσαι, καὶ τὴν ὑπατείαν ἐπ ̓ αὐ τοὺς ᾔτησεν, ἐπειδήπερ ἰδιωτεύων οὐδὲν ἰσχύσειν ἔμελλεν, ὑποπτευθεὶς δὲ ὑπὸ τῶν τὰ ἐκείνων πραττόντων τοιοῦτόν τι δράσειν οὐκ ἀπεδείχθη, ἀλλ' ὅ τε Μάρκελλος ὁ Μάρκος καὶ ὁ Ροῦ- 3 φος ὁ Σουλπίκιος, ὁ μὲν διὰ τὴν τῶν νόμων ἐμπειρίαν ὁ δὲ διὰ τὴν τῶν λόγων δύναμιν, ᾑρέθησαν, ἄλλως τε καὶ ὅτι αὐτοὶ μέν, εἰ καὶ μὴ χρήμασιν ἢ βιαίῳ τινὶ ἔργῳ, ἀλλὰ τῇ γε θεραπείᾳ καὶ τῇ παρακλήσει πολλῇ πρὸς πάντας ἐχρήσαντο, ὁ δὲ δὴ Κάτων οὐδένα αὐτῶν ἐθεράπευσε. καὶ ὁ μὲν οὐκέτ ̓ αὖθις τῆς 4 ἀρχῆς ἀντεποιήσατο, λέγων ἀγαθοῦ ἀνδρὸς ἔργον εἶναι μήτ' ἀποδιδράσκειν τὴν προστασίαν τῶν κοινῶν, ἄν γέ τινες χρῆσθαι αὐτῷ ἐθελήσωσι, μήθ ̓ ὑπὲρ τὸ προσῆκον αὐτῆς ἐφίεσθαι·

Die beste und klarste Darstellung dieses Krieges findet man in den Kommentarien Cäsars vom Bürgerkrieg, besonders Lib. I (Einbruch in Italien und Feldzug in Spanien) und Lib. III (Feldzug in Griechenland). Dazu sind die strategischen und historischen Erläuterungen von A. v. Göler (Die Kämpfe bei Dyrrhachium und Pharsalus im J. 48 v. Chr. Eine kriegswissenschaftliche und philologische Forschung nach Cäsars 3. Buche des Bürgerkrieges, Karlsr. 1854) und von W. Rüstow (Heerwesen und Kriegführung des G. Julius Cäsar, Gotha 1855) sehr zu empfehlen.

Da indessen Cäsar selbst Partei ist und den Parteistandpunkt in den Kommentarien vom Bürgerkrieg noch viel weniger verleugnet als in der Darstellung der gallischen Kriege, so ist es Pflicht Cäsars

Erzählung mit den wichtigsten Darstellungen des Bürgerkrieges aus dem Altertume. selbst zu vergleichen.

aus

C. 58. τοὺς τιμητές] Q. Cäcilius Metellus Scipio hatte als Amtsgenosse des Pompeius im Konsulat (vom 1. Aug. d. J. 52 an) die lex censoria des P. Clodius aufgehoben. ἐδεῖτο] verlangte. - ὑπὲρ τὴν κατάστασιν] über den festen Bestand (status reip.) der Verfassung hinmit Gefahr für die Staatsverfassung. - τὰ πράγματα ἕξειν] = rerum potiri. — καταλῦσαι] ihrer Macht (inperium proconsulare extraordinarium) berauben. οὐκ ἀπεδείχθη] repulsam tulit (in den Komitien für d. J. 51 v. Chr.). διὰ τὴν τῶν νόμων ἐμπειρίαν] Serv. Sulpicius Rufus war von Cäsar begünstigt, M. Claudius Marcellus von Pompeius.