Immagini della pagina
PDF
ePub

Sacerdos nequis vir eset. Magister neque vir neque mulier quisquam eset. § Neve pecuniam quisquam eorum comoinem habuise velet neve magistratum, neve pro magistratud neque virum neque mulierem quisquam fecise velet. § Neve post hac inter sed coniourase neve comvovise neve conspondise. neve conpromesise velet neve quisquam fidem inter sed dedise velet. Sacra in oquoltod ne quisquam fecise velet, § neve in poplicod neve in preivatod neve extrad urbem sacra quisquam fecise velet, § nisei pr(aetorem) urbanum adieset isque de senatuos sententiad, dum ne minus senatoribus C adesent, quom ea res cosoleretur, iousiset. Censuere. Homines plous V oinvorsei virei atque mulieres sacra ne quisquam fecise velet, neve inter ibei virei plous duobus mulieribus plous tribus arfuise velent, nisei de pr(aetoris) urbani senatuosque sententiad, utei suprad scriptum est. §

Haice utei in coventionid exdeicatis ne minus trinum noundinum; senatuosque sententiam utei scientes esetis § eorum sententia ita fuit: sei ques esent, quei arvorsum ead fecisent, quam suprad scriptum est, eeis rem caputalem faciendam censuere - § atque utei hoce in tabolam ahenam inceideretis, ita senatus aiquom censuit; uteique eam figier ioubeatis ubei facilumed gnoscier potisit; atque utei ea Bacanalia, sei qua sunt, extrad quam sei quid ibei sacri est, ita utei suprad scriptum est, in diebus X, quibus vobeis tabelai datai erunt, faciatis utei dismota sient § in agro

Teurano.

an, zunächst Bacchas vir ne quis adiisse vellet etc. abhängig denken.

=

Sacerdos ne quis vir esset] cf. Liv. c. 14 mit 15 u. 17. Zwischen dem Sacerdos und Magister Bacchanalium ist derselbe Unterschied wie zw. dem flamen Arvalium und dem magister dieses Kollegiums: scilicet sacrorum curatio ad illum pertinebat, hic pecuniam et universam rem publicam collegii videtur tractasse (Mommsen). in oquoltod] in occulto. „Das charakteristische Element des Abl. war der Laut t, sowie bei der Genetivbildung das s-Zeichen. t ward im Italischen, welches sich durch Bewahrung der -ältesten Ablativform vor dem Griechischen auszeichnet, zu d erweicht: praidad, pucnandod, coventionid. Im Latein verliert sich der schwach auslautende Konsonant seit dem 6. Jahrh., den Anfängen der Litteratur." Doch finden sich einzelne Spuren auch noch in Handschriften

des VIII. Jahrh. nach Christus. trinum noundinum] Macrob. Saturn. 1, 16, 34: Rutilius scribit Romanos instituisse nundinas, ut octo quidem diebus in agris rustici opus facerent, nono autem die intermisso rure ad mercatum legesque accipiendas Romam venirent et ut scita atque consulta frequentiore populo referrentur, quae trinundino die proposita (= per trinas nundinas? oder per trinundinum etc. tempus?) a singu lis atque universis facile noscebantur. Unde etiam mos tractus ut leges trinundino die promulgarentur. Ea re etiam candidatis usus fuit in comitium nundinis venire et in colle (i. e. loco superiore) consistere, unde coram possent ab universis videri. Sed haec omnia neglegentius haberi coepta et post abolita, postquam internundino (i. e. tempore quod interest inter binas nundinas) etiam ob multitudinem plebis frequentes adesse coeperunt.

b) die apokryphischen Bücher des Numa (Liv. XL, 29).

XXIX. Eodem anno in agro L. Petillii scribae sub Ianiculo, dum cultores agri altius moliuntur terram, duae lapideae arcae, octonos ferme pedes longae quaternos latae, inventae sunt, operculis plumbo devinctis. litteris Latinis Graecisque utraque arca inscripta erat, in altera Numam Pompilium Pomponis filium, regem Romanorum, sepultum esse, in altera libros Numae Pompilii inesse. eas arcas cum ex amicorum sententia dominus aperuisset, quae titulum sepulti regis habuerat, inanis inventa, sine ullo vestigio corporis humani aut ullius rei, per tabem tot annorum omnibus absumptis. in altera duo fasces candelis involuti septenos habuere libros, non integros modo sed recentissima specie. septem Latini de iure pontificio erant, septem Graeci de disciplina sapientiae, quae illius aetatatis esse potuit. adicit Antias Valerius Pythagoricos fuisse, vulgatae opinioni, qua creditur Pythagorae auditorem fuisse Numam, mendacio probabili adcommodata fide. primo ab amicis, qui in re praesenti fuerunt, libri lecti; mox pluribus legentibus cum vulgarentur, Q. Petillius praetor urbanus studiosus legendi eos libros a L. Petillio sumpsit: et erat familiaris usus, quod scribam eum quaestor Q. Petillius in decuriam legerat. lectis rerum summis cum

C. 29. Eodem anno] 181 v. Chr., also 5 Jahre nach der Unterdrückung der Bacchanalien, erfolgt der Betrug, dessen Absicht war die alte Religion durch die allegorische Philosophie der Pythagoreer zu stürzen. In derselben Zeit verbreitete diese Philosophie der Dichter Ennius; zwanzig Jahre darauf (161) wurden die Philosophen zum erstenmal aus Rom ausgewiesen und im Jahre 155 erfolgte die berühmte Gesandtschaft des Karneades aus Kyrene (Akademiker oder Platoniker), Kritolaos aus Phaselis (Peripatetiker oder Aristoteliker), Diogenes d. Babylonier aus Seleukia am Tigris (Stoiker), neben denen sich nun auch die Epikureer bald in Rom geltend machen. Vgl. Kühner Prolegg. zu Cic. Tusc. L. Petillii scribae] das Amt eines scriba (Notar) war das vornehmste im römischen Subalterndienst; und zwar gab es Dekurien von scribae quaestorii, praetorii, aedilicii, tribunicii, pontificii. Cic. Verr. III § 183 ordo scribarum honestus est; quis negat? est vero honestus, quod eorum hominum fidei tabulae publi

cae et pericula magistratuum com-
mittuntur. Vgl. Dillenburger de vita
Horatii p. 5. operculis.. devin-
ctis] deren Deckel mit Blei ver-
schlossen waren.
ex amicorum
sententia] die zugleich als Zeugen
fungieren.per tabem.. absumptis]
dies ist nur die Ansicht des Livius.

[ocr errors]

candelis] Harz; cf. Cassius Hemina bei Plin. h. n. XIII, 13, 84: et libros citratos fuisse, propterea arbitrarier tineas non tetigisse. Hemina giebt die wichtige Notiz: hos fuisse e charta, denn das Papier kam als Schreibmaterial erst von Alexandrien aus in Gebrauch. -"recentissima specie] Naiv giebt Livius diese wichtige Notiz aus seiner Quelle wieder, obwohl er selbst kurz vorher von der ersten arca bemerkt hatte: per tabem tot annorum omnibus absumptis. illius aetatis] Es ist fraglich, ob die Quelle des Livius darunter die Zeit des Numa, oder was wahrscheinlicher ist, die Zeit der Entdeckung der Schriften verstand. volgatae opinioni] cf. Liv. I, 18. volgarentur] in weiteren Kreisen besprochen wurden. rerum summis] Vielleicht sind

[ocr errors]
[ocr errors]
[ocr errors]

animadvertisset pleraque dissolvendarum religionum esse, L. Petillio dixit sese libros eos in ignem coniecturum esse; priusquam id faceret, se ei permittere uti, si quod seu ius seu auxilium se habere ad eos libros repetendos existimaret, experiretur: id integra sua gratia eum facturum. scriba tribunos plebis adit, ab tribunis ad senatum res est reiecta. praetor se iusiurandum dare paratum esse aiebat libros eos legi servarique non oportere. senatus censuit satis habendum quod praetor iusiurandum polliceretur, libros primo quoque tempore in comitio cremandos esse; pretium pro libris, quantum Q. Petillio praetori maiorique parti tribunorum plebis videretur, domino solvendum esse. id scriba non accepit. libri in comitio igne a victimariis facto in conspectu populi cremati sunt.

3. Die Censur des M. Porcius Cato (Liv. XXXIX, 40—44).

XL. His comitiis prudentia et virtute senatus sublatis, alia maioris certaminis, quo et maiore de re et inter plures potentioresque viros, sunt exorta. censuram summa contentione petebant L. Valerius Flaccus P. et L. Scipiones Cn. Manlius Vulso L. Furius Purpurio patricii, plebeii autem M. Porcius Cato M. Fulvius Nobilior Ti. et M. Sempronii, Longus et Tuditanus. sed omnes patricios plebeiosque nobilissimarum familiarum M. Porcius longe anteibat. in hoc viro tanta vis animi ingeniique fuit, ut quocumque loco natus esset, fortunam sibi ipse facturus fuisse videretur. nulla ars neque privatae neque publicae rei gerendae ei defuit: urbanas rusticasque res pariter callebat.

darunter Inhaltsanzeigen zu verstehen. dissolvendarum rel. esse] sei geeignet die Staatsreligion zu untergraben. ius] Rechtsmittel.

auxilium] bei den Tribunen. iusiurandum dare] Von den pontifices wird also kein Gutachten gefordert. victimariis] das collegium victimariorum hatte den Subalterndienst bei der Ausübung der Opfer, zur Unterstützung der Priester und Magistrate.,,Die plumpe Zumutung, sich den alten Numa als Verfasser von 14 Büchern, 7 lateinischen und 7 griechischen, zu denken, war nur in einem Zeitalter wie dem Alexandrinischen möglich, dem Zeitalter der Bibliotheken und Apokryphen." Preller R. Myth. p. 722.

C. 40. His comitiis] Zur Nachwahl eines Prätors an die Stelle des verstorbenen praetor urbanus C. Decimus. Der Senat erklärte, dafs Komitien zur Nachwahl eines Prätors nicht gehalten werden soll

ad summos honores alios scientia

ten, satis praetorum esse, P. Cornelius utramque in urbe iuris dictionem haberet. maioris certaminis in Bezug auf quo mit Komp. = eo maioris. P. et L. Scipiones] P. Scipio Nasica war der Sohn des Cn. Scipio, welcher in Spanien fiel; L. Scipio wie sein Bruder Africanus war der Sohn des P. Scipio, der zugleich in Spanien mit Cn. Sc. umkam. Er bewirbt sich um die Censur (184 v. Chr.) trotz seiner Verurteilung. vis animi ingeniique] Charakter (Energie, Willenskraft) und Talent. sibi ipse] Während bei anderen Geburt und Glück mitwirken müssen. rusticas res callebat] Sein Werk de re rustica ist in einer späteren Recension noch erhalten, cf. Scriptores rei rusticae ed. M. Gesner. In der Vorrede sagt Cato: Est interdum praestare mercaturis rem quaerere, ni tam periculosum siet, et idem foenerari, si tam honestum

[ocr errors]
[ocr errors]

iuris, alios eloquentia, alios gloria militaris provexit: huic versatile ingenium sic pariter ad omnia fuit, ut natum ad id unum diceres quodcumque ageret: in bello manu fortissimus multisque insignibus clarus pugnis, idem postquam ad magnos honores pervenit summus imperator, idem in pace, si ius consuleres, peritissimus, si causa oranda esset, eloquentissimus, nec is tantum cuius lingua vivo eo viguerit, monumentum eloquentiae nullum exstet: vivit immo vigetque eloquentia eius sacrata scriptis omnis generis. orationes et pro se multae et pro aliis et in alios: nam non solum accusando sed etiam causam dicendo fatigavit inimicos. simultates nimio plures et exercuerunt eum et ipse exercuit eas; nec facile dixeris, utrum magis presserit eum nobilitas, an ille agitaverit nobilitatem. asperi procul dubio animi et linguae acerbae et immodice liberae fuit, sed invicti a cupiditatibus animi, rigidae innocentiae, contemptor gratiae et divitiarum. in parsimonia, in patientia laboris periculique ferrei prope corporis animique, quem ne senectus quidem, quae solvit omnia, fregerit, qui sextum et octogesimum annum agens causam ipse pro se oraverit scripseritque, nonagesimo anno Ser. Galbam ad populi adduxerit iudicium. XLI. hunc, sicut omni vita, tum prensantem premebat nobilitas; consenserantque praeter L. Flaccum, qui collega in consulatu fuerat, candidati omnes ad deiciendum honore, non solum ut ipsi potius adipiscerentur, nec quia indignabantur novum hominem censorem videre, sed etiam quod tristem censuram periculosamque multorum

.

[ocr errors]

ver

siet... Et virum bonum cum lauda-
bant (maiores) ita laudabant: bonum
agricolam bonumque colonum. Ex
agricolis et viri fortissimi et milites
strenuissimi gignuntur maximeque-
pius quaestus stabilissimusque con-
sequitur minimeque invidiosus, mi-
nimeque male cogitantes sunt, qui
in eo studio occupati sunt.
satile ingenium] allseitige Gewandt-
heit. summus inperator] In Spa-
nien und in den Thermopylen (191),
cf. das Urteil des Centurio bei Liv.
42, 34, 7. si ius consuleres] Er
schrieb ein Werk Commentarii
iuris civilis (cf. Huschke Iurispr.
Anteiust. p. 2 n.); über seine re-
sponsa vgl. Cic. de Or. II. c. 33.
eloquentissimus] Cic. Brut. § 65 Ca-
tonis sunt orationes CL, quas qui-
dem adhuc invenerim et legerim. Es
finden sich noch Fragmente von 90
Reden, vgl. H. Meyer, Oratorum
Romanorum Fragmenta p. 8–92.
sacrata scriptis] verewigt, wie das
Andenken eines Mannes in Statuen

etc. konsekriert wird. causam dicendo] Plin. h. n. VII, 27, 100: proprium est Catonis quater et quadragiens causam dixisse nec quemquam saepius postulatum et semper absolutum. Vgl. in Athen den Redner Lykurgus. simultates] Besonders mit den Flaminiern, Scipionen u. Marcellern. contemptor gratiae] Bei den Mächtigen wie bei dem Volke. - Ser. Galbam] Wegen seiner Grausamkeit und Erpressungen in Spanien. Cato wurde geboren 234 und starb 149 v. Chr.

C. 41. prensantem] Bei der Bewerbung: qui magistratum ambibant, civium quibus occurrerent etiam tenuiorum manus prensabant, ut eorum sibi suffragia conciliarent. Et servos nomenclatores secum habebant, qui singulorum civium nomina tenerent suisque auribus insusurrarent. Cf. Hor. Ep. I, 6, 50. ad deiciendum] Zum Zweck der repulsa. tristem] peinlich streng

famae et ab laeso a plerisque et laedendi cupido exspectabant. etenim tum quoque minitabundus petebat, refragari sibi qui liberam et fortem censuram timerent criminando. et simul L. Valerio suffragabatur: illo uno collega castigare se nova flagitia et priscos revocare mores posse. his accensi homines, adversa nobilitate, non M. Porcium modo censorem fecerunt, sed collegam ei L. Valerium Flaccum adiecerunt.

XLII. Censores M. Porcius et L. Valerius metu mixta exspectatione senatum legerunt; septem moverunt senatu, ex quibus unum insignem et nobilitate et honoribus, L. Quinctium Flamininum consularem. patrum memoria institutum fertur, ut censores motis senatu adscriberent notas. Catonis et aliae quidem acerbae orationes exstant in eos, quos aut senatorio loco movit aut quibus equos ademit: longe gravissima in L. Quinctium oratio est, qua si accusator ante notam, non censor post notam usus esset, retinere L. Quinctium in senatu ne frater quidem T. Quinctius, si tum censor esset, potuisset. inter cetera obiecit ei Philippum Poenum, carum ac nobile scortum, ab Roma in Galliam provinciam spe ingentium donorum perductum. eum puerum, per lasciviam cum cavillaretur, exprobrare consuli persaepe solitum, quod sub ipsum spectaculum gladiatorium abductus ab Roma esset, ut obsequium amatori iactaret. forte epulantibus eis, cum iam vino incaluissent, nuntiatum in convivio esse nobilem Boium cum coniuge et liberis transfugam venisse; convenire consulem velle, ut ab eo fidem praesens acciperet. introductum in tabernaculum per interpretem adloqui consulem coepisse. inter cuius sermonem Quinctius scorto „vis tu“, inquit „quoniam gladiatorium spectaculum reliquisti, iam hunc Gallum morientem videre?" et cum is vixdum serio ad

(rigoros), rücksichtslos. priscos revocare mores] cf. Seneca ep. 87, 9 M. Catonem Censorium tam reip. fuit nasci quam Scipionem. alter enim cum hostibus nostris bellum, alter cum moribus gessit. Treffend ist die vox Catoniana (Sen. ep. 94, 27): Emas non quod opus est, sed quod necesse est; quod non opus est, asse carum est.

C. 42. senatum legerunt] die lectio senatus und die recognitio equitum war die einflussreichste Thätigkeit der Censoren. moverunt] Von der Ausweisung aus dem ordo equester equum adimere.

adscriberent notas] d. h. die Ausstofsung_unwürdiger Mitglieder aus dem Senat erfolgte unter Angabe des Grundes (auch subscriptio genannt). Im J. 70 v. Chr. wiesen die Censoren Cn. Lentulus u. L. Gellius 64 Senatoren aus. orationes ex

stant] Es sind noch Fragmente von
19 Reden vorhanden, welche in die
Zeit der Censur Catos fallen.
accusator] Es war also gestattet als
Ankläger gegen jemand vor den
Censoren aufzutreten, cf. Val. Max.
1,10: centurias equitum recognoscens
dixit se scire illum verbis conceptis
peierasse. proinde si quis eum
accusare vellet, usurum testimo-
nio suo.
in Galliam provinciam]
cum esset C. Flaminius consul in
Gallia. Cic. Cato M. § 42. cavil-
laretur] cf. zu 39, 13. sub ipsum
spectaculum] so dafs er die Gelegen-
heit, einem Gladiatorenkampf zu-
zusehen, habe aufgeben müssen.
nobilem Boium] Flaminius führte
als Consul (192 v. Chr.) einen Plün-
derungskrieg gegen die Boier (Boio-
rum agros vastavit). morientem
videre] Cic. 1. 1. exoratus a scorto,
ut securi feriret aliquem etc.

« IndietroContinua »